Gloksinya

Türkçede gloksinya ve bardak menekşesi isimleriyle tanıdığımız büyük çiçekli bitki aslında Gloxinia cinsinden değildir. Gesneriaceae familyasından Gloxinia cinsinin üç doğal türü var. Bunların bildiğimiz güzel çiçekli gloksinya ile bir ilgisi yok. Bildiğimiz gloksinyalar yine Gesneriaceae familyasından ama Sinningia cinsindendir.

Florist’s Gloxinia – Sinningia speciosa tarihçesi

Eskiden yanlışlıkla Gloxinia cinsinden diye sınılfandırılıyormuş. Yani Sinningia speciosa‘nın eski adı Gloxinia speciosa idi. Bu isimle halk arasında iyice tanındıktan sonra gerçek Gloxinia cinsinin türleri ile karıştırılmasın diye Florist’s Gloxinia demeyi uygun görmüşler (W). Florist’s ayrıca herhangi bitki türlerinin çiçekçi dükkanlarında küçük saksılarda hediyelik amaçla satışı yapılan özel kültivarlarına ve hibritlerine de deniyor. Bir türün başına Florist’s terimi gelirse anlayın ki bunların doğal türlerle pek ilgisi yoktur. Daha gösterişli hibrit ve kültivarlardır.

Sinningia speciosa’dan bardak menekşesi Florist’s Gloxinia’ya nasıl gelindi?

Çok değil, 200 yıllık geçmişi var. Fakat süs bitkileri sektöründe önemli yeri olan gloksinya nasıl oluşturuldu, nasıl doğadaki Sinningia speciosa çeşitlerinden çok daha gösterişli oldu, günümüzde tam olarak bilmiyoruz. En çok Sinningia speciosa ve Sinningia maxima türlerinden oluşturulmuş hibrit olduğu üstünde durulur. Sinningia speciosa’nın ıslah edilmiş kültivarları diyenler de var.

Gloksinya genel özellikleri

Gloksinyanın çiçekleri beyaz, pembe, kırmızı, eflatun ve mor renklerinin çeşitli tonlarında renklerde, yalınkat ve katmerli, benekli, ebruli, kenarları nakışlı gibi, büzgülü gibi ve çan şeklinde olur.

Yaprakları oldukça iri, bazen neredeyse el kadar, kadife gibi tüylü ve yemyeşildir. Birkaç aylık ömürlü kısa dallar uzatır ve çiçek açar. Uygunsuz iklim şartlarında yapraklar ve dallar kurur gider. Esas varlığı çoğu kısmı toprak altında olan yuvarlak yumru şeklindedir. Bu sayede uzun ömürlü olarak hayatına devam eder.

Serin / soğuk aylar gloksinya için kuru toprakta uyku dönemidir. Kışın sıcak odada tutmayıp dinlenmesini sağlarsanız gloksinyanız daha sağlıklı ve daha verimli olarak hayatına devam eder.

Habitat

Gloksinya (Sinnigia speciosa) bitkisinin ana vatanı Güney Amerika’da Brezilya’nın güney-doğusunda Rio de Janeiro ve çevresinde kıyı şeridince uzanan ormanlardır. Buralar tropikal – subtropikal iklim kuşaklarının geçiş bölgesidir. En yağışlı mevsim yaz mevsimi, Aralık – Mart arası 4 ay sürer. Kış aylarında (haziran, temmuz, ağustos) yağışlar çok az olup hava serindir. Kışın ciddi bir soğuk olmaz. Isının 10C derece altına düştüğü nadir olur. Kış boyunca bölgede hüküm süren serin ve çok az yağışlı dönem gloksinyaların dinlenme zamanıdır.

Ev şartlarında gloksinya bakımı

Öncelikle şunu bilmekte yarar var: Gloksinyalar uzun ömürlü bitki oldukları halde mevsimlik yetiştirilmeleri daha yaygındır. Çünkü çoğaltma işleri (özellikle tohumdan çoğaltılması) doğru zamanda başlatılırsa birkaç ayda yeterince gelişim gösterir ve çiçek açarlar. Sonrasında ise kış dinlenmesine ihtiyaçları var. Bunu çok kişi düşünmez. Zira bilmezler. Veya uğraşmak ve başarmak zordur. Zaten genellikle gloksinyalar yanlış bakım sonucu ölüp gider. Seralarda hiç uygunsuz topraklarda geliştirip kısa sürede öleceğini hesap ederler ve o şekilde satışa çıkarırlar.

Afrika menekşesinin mükemmel sağlıklı gelişebildiği ortamda gloksinya da sağlıklı gelişir. Fakat gloksinya daha kuvvetli ışık ister. Sabah çok erken veya akşam son güneşini üç saat kadar almasını sağlamalısınız. Diğer vakitlerde ise güneş ışınlarını değil gün ışığını kuvvetlice almalıdır. Öğle civarı güneşi alacağı yerde tutuyorsanız yaz boyunca güneşi filtrelemelisiniz.

Havası çok fazla kuru memleketlerde hava nemlendirme sağlamak gerekir.

Gloksinya için uygun toprak

Aşağıdaki gibi karışım yapmalısınız. Toprak mutlaka hava gözenekli olmalı.

3 ölçü salon bitkilerine özel torf toprak + 1 ölçü ponza taşı + 1 ölçü 2-3mm iri taneli dere kumu.

Ponza taşı ve kum yerine mangal kömürünü parçalayıp irili ufaklı tanelerini kullanabilirsiniz. Bu durumda şöyle yapın:

2 ölçü torf toprak + 1 ölçü mangal kömürü parçacıkları.

Sulama ve besin verme

Gloksinyaları sulama dengeleri biraz hassas gözlem ister. Ayrıca biraz sukulent muamelesi yapmak gerekir. Hazır saksısında aldığınız bitkinizi yanlış sulama çürütebilir. Saksıda gloksinya almak riskli bir iş. Sera ortamlarına uygun toprak ev ortamlarında gloksinyalarda çürüyüp ölmeye yol açabiliyor. Toprak üst yüzeyi elinizi hiç ıslatmayacak şekilde kurumadıkça sulamayın. Yukarıda tarif ettiğim toprak karışımı ise çok sağlıklıdır. Eğer yeri de yeterince havadar, biraz esintili ise daha sık sulayabilirsiniz. Zaten yaz boyunca her dört sulamada bir bitki besini vermek gerekiyor. Bundan dolayı toprağının suyu mükemmel süzücü ve çabuk kuruyucu özellik taşıması gloksinyaların ev ortamlarında sağlıklı iri iri çiçekler açması için çok önemlidir.

Rutin sulamaları saksı alt deliklerden biraz su çıkacak miktarda su ile yapın. Bu hayati önem taşır. Alt tabakta su beklememeli ve toprak o suyu geri emmemelidir. Besinli sulamayı ise aşağıdaki gibi yapın.

Besin verme şekli, zamanı, dönemi

İlkbaharda yeni yapraklar epeyce güçlendiği zaman başlayıp eylül ortasına kadar devam edin. Her dört sulamada bir sulama suyuna genel amaçlı bitki besini karıştırın (orkide besini de çok uygundur). Bitki besini şişesindeki suya karıştırma oranı tavsiyesi ne ise, onun daha hafifini ayarlayın. Yani bir litre suya bir kapak dolusu karıştırın denmişse siz yarım kapak oranında karıştırın. Normal sulamalardaki gibi saksı alt deliklerden çıkacak kadar olmasına gerek yok. Köklerin tümüne ulaştığından emin olmanız yeterli.

Yaprakları ıslatmama tavsiyeleri

Gloksinyanın aktif gelişim döneminde anavatanında muson yağmurlarına benzer özellikte çok sık ve ağır sağanak yağışlar olur. Yaprakları ıslatmayın tavsiyeleri tamamıyla havasız evler içindir. Ki öyle ortamlarda gloksinya zaten sağlıklı gelişemez. Aşağıda ‘Zarar veren şeyler‘ başlıklı paragrafta bunun açıklamalarını okuyabilirsiniz. Kısaca, ortamda hava hareketleri yeterince güçlü ise yaprakları yıkamanız, temizlemeniz gloksinyanızı mutlu eder.

Gloksinya gelişimi döneminde saksı / toprak değiştirme

Saksı ve toprak değişimini dinlendirme sonunda yapmalısınız. Eğer gelişim döneminde mecbur kalırsanız ıslak olmayan, orta nemlilikte toprağa dikin. Sulamayın. Hava almayacağı şekilde şeffaf poşet içinde kapalı olarak üç gün gölge bir yerde bekletin. Böylece kökler yeni toprağa sıkıca tutunur. Sonra açın. Sulamak için bir gün daha bekleyin.

Çiçek verimliliği

Yumrunun büyüyüp yaşlanması çiçek verimliliğini düşürür. Aşağıdaki çoğaltma kısmındaki metotlarla yenilerini üretmelisiniz. Ayrıca yazın fazla sıcak günlerde rahatsız olup gelişiminin durması gibi bir huyu var.

Gloksinya dinlenme dönemi

Evlerde yetiştirince, bazı evlerde gloksinya kışın dinlenmeye girmez. Bu da çiçek verimini düşürür ve bitkinin direncini bir hayli kötü etkiler. Yeni körpe fideleri değil, yumruluları her yıl kış boyunca dinlendirin. Ekim ayı girince dışarıda tutun. Sulamayı yavaş yavaş azaltın. Yapraklar dallar iyice bozulunca sulamayı tamamen kesin ki toprak kupkuru olsun. Sonra ortalama 3 ay boyunca 5 – 12 dereceler arası serin olan bir yerde dinlenmeye bırakın. İlkbaharı beklemeden dinlenmeden çıkarmak istiyorsanız en az 2,5 ayın dolmasını bekleyin.

Dinlendirme süreleri ve zamanları

Uzun dinlendirme: Ekim ortası – nisan ortası.
Orta süreli: kasım başı – şubat sonu.
Kısa dönem dinlendirme: Kasım sonu – şubat ortası.
Bunların hepsi uygundur. Aralarında fark yok. Sadece sizin imkânlarınıza ve isteğinize göre süreler değişebilir.

Dinlendirme ortamı 4C dereceden daha soğuk olmamalı. 12C dereceden daha sıcak olmamalı. Ortam kupkuru olmalı.

Gloksinya yumrularını yeniden dikmek

Gloksinyaları dinlendirme sonunda yumruyu söküp yeni taze toprağa dikmek çok iyi olur. Yumrudaki yapraklanma kısmı hafifçe toprak dışında kalacak şekilde yeni toprağına dikin. İlk diktiğinizde toprak fazla nemli olmamalıdır ve diktikten sonra sakın sulamayın. Önemli olan şey odadaki sıcaklık derecesidir. Yeterince dinlenmiş bir gloksinya yumrusu yeterli sıcaklıkta aceleyle filizlenmeye başlar (kupkuru toprakta olsa bile). Gece sıcaklık 15C dereceden aşağı düşmezse, günün çoğu vaktinde 20C ve üstü sıcak olursa çabucak yeşerir. Yeni yapraklar biraz güçleninceye kadar toprak adamakıllı kurudukça sulamalısınız.

Çoğaltılması

Tohumla, yaprak çeliğiyle, yan sürgünleri ayırmayla, dallarından çeliklemeyle ve yumru bölmeyle çoğaltabilirsiniz.

— Yaprak çeliği yılın her zamanında yapabilirsiniz. Kışın ortam pek uygun olmuyorsa bu usule hiç başvurmayın. Çünkü yapraklardan filizlenme geç olup mini gloksinya yavrularının büyümesi yavaş olur. Tam kendilerini toparlıyorlarken kışın ortamınızın uygun olmaması yüzünden ölürler.

— Yan sürgünleri ayırma veya çelikle çoğaltma işini en geç mayıs ortasına kadar yapmalısınız ki sonbahara kadar yumru oluşturabilsin. Evinizin şartları uygunsa zamanı önemli değil, her zaman yapılabilir. Sadece yaz ortasında şiddetli sıcaklarda köklenme olması zor. Sıcak aylarda denemeseniz daha iyi. Ayırdığınız dalı, kestiğiniz çeliği gloksiyaların sevdiği toprak karışımına dikin. Sulamayın: » tepe çeliği sayfasındaki talimatları ‘çeliklerin dikilişi’ paragrafından başlayarak okuyun ve aynen öyle yapın. Gloksinya çeliklerinin köklenmeye başlamaları 10 gün ila 3 hafta arasında değişir.

— Yumru kesip bölmekle üretmek biraz risklidir. Yumrunun hem çok küçük olmaması gerekiyor hem yaprak çıkarma yerini iyi bilmeniz gerekiyor. Ayrıca, bitki uyku dönemine sokulmuş, kurutulmuş olmalı. Dinlendirme döneminin sonunda uyku halindeki yumruyu bölün. Keskin bir bıçakla yapraklanma kısmının tam ortasından dümdüz keserek ikiye ayıracaksınız. Yumrunun ayrılan her iki tarafında da yapraklanma kısmının olması gerekiyor. Sonra kesik yüzeylere toz kükürt süreceksiniz ki mikrop kapmasın. Bir saat kadar açıkta beklettikten sonra yukarıda “yumruların yeniden dikilmesi” paragrafındaki gibi dikip bakımını ona göre yapın.

Tohumdan gloksinya seri üretimi

Tohumla gloksinya üretmek kolaydır. Seralarda kasım başında ekilen tohumlar bir haftada çimlenir. Hızlı büyürler. İlkbahar geldiğinde gloksinyalar satışa çıkacak kadar gelişip çiçek açmaya başlamıştır. Aşamalar:

1- Tohumların çimlenmesi için ideal sıcaklık 18 – 24C dereceler aralığıdır. Gloksinyalara uygun toprağı önce sulayın. Sonra tohumları üzerine serpin. Sonra üstlerine su fısfıslayın. Tohumların çimlenebilmeleri ışık alabilmelerine bağlı. Yani gömmeyin, üstlerine toprak serpmeyin. İlk 7 gün üzerlerini naylonla kapalı tutun. İçeride yüzde yüz nemli hava olması tohumların çimlenmesini sağlar. Sera havası yeterince nemli olabiliyorsa naylona hiç gerek yok. Sadece her gün üstlerine hafifçe su fısfıslamak gerekiyor. Çimlenen tohumlar çok hızlı büyür.

2- İki ay sonra fideleri tek tek küçük fincan saksılara (viyollere) dikin. Önce saksıları yarıya kadar hidropon taşı ya da ponza taşı ile doldurun. Üst yarısını uygun toprakla doldurup fideleri dikin. Fideleri dikerken ilk gelişmiş olan çenek yapraklarını temiz ince bir makasla kesip gidermek çürüme riskini azaltır.

3- Bir iki ay sonra iyice köklenen ve güçlenen fideleri bir boy büyük saksılara aktarın.

Zarar veren şeyler

Gloksinyalara yaprak bitleri musallat olmaz. Yaprakların ıslatılmasından doğabilecek zararların sebepleri ise şunlar:
1- Esintisiz havasız odalarda yaprakların uzun süre ıslak kalması veya yapraklarda su damlalarının olması.
2- Islatılmış yaprakların 15C dereceden daha soğuk esintilere maruz kalması.
3- Yoğun nemli ortamda hiç esintinin olmaması ve bunun yanısıra ortam fazla serinse yapraklar ıslak olmasa bile çürümeler olabilir.
4- Esintisiz ortamda ıslak yapraklara direkt güneş gelmesi.
5- Suyu kötü olan yerlerde direkt musluk suyu ile yaprakların ıslatılması.

Gloksinyada külleme hastalığı

Sıcak yaz günlerinde olabiliyor. Sebep esintisiz ortamlarda gece yoğun hava nemliliğidir. Bunu önlemek için geceleri ortamın esintili olmasını sağlamalısınız ki çevresinde yoğun kesif hava nemliliği birikimi olmasın. Ya da, daha kolayı Topas adlı ilaçtan kullanın.

Gloksinya yeni filiz çürümeleri

Serinlik ya da esintisizlik yüzünden gelişim hızının yavaş olmasıyla birlikte sık sık bitki besini verilmesi yeni filizlerde çürümelere yol açar. Asitli toprakta serin havada kökler topraktan kalsiyum almayı başaramaz ve bu da filiz çürümelerine yol açar. Bir üst paragraftaki olumsuz etkilerden dolayı da yeni filizlerde çürümeler görülebilir.