Bezelye, Pisum sativum

Özellikleri

Bezelye bitkisi birkaç ay gibi kısa ömürlüdür. Birçok çeşitleri var. Hepsi sırık ve oturak adlarıyla iki gruba ayrılır. Sırık gruptakiler her yaprakla beraber geliştirdiği tutmaçlarıyla (sülük adı verilen organlarıyla) değneklere tutunarak yukarı uzarlar. Oturak grup bezelyeler ise yarım metreyi bulmayan, genelde 30cm dallar uzatan, bazen 1m’ye varan çeşitlerdir. Biraz uzayan dallar eğer tutunacak bir şey bulamazlarsa yerlerde sürünür.

Sırık bezelyeler

Diğer bir adı bahçe bezelyesi olan sırık bezelye çeşitleri arasında kar bezelyesi ve şeker bezelyesi denen çeşitler var ki bunlar genelde tohumlarının büyümesi beklenmeden hasat edilir. Ve yeşil tohum kılıfları içlerindeki olgunlaşmamış minicik körpe tohumlarıyla beraber yemeği yapılır. Tohumlar biraz irileşse bile dış yeşil kılıf yine de çoğunlukla yemeklik olarak elverişli niteliktedir.

Bezelye ayıklarken kartlaşmadığı anlaşılan yeşil kılıflar atmaz, onları da tanelerle pişirirler. Kartlaşmış kılıflar atılır.

Sırık bezelyesi olsalar da bunların bile bodur kültivarları türetilmiş. 25cm boyda bol bol ürün verirler. Bunlar kısa olmalarına rağmen oturak bezelyelerden sayılmazlar.

Oturak bezelyeler

Tarla bezelyesi de denen oturak bezelyeler genelde çok körpe iken bile tohum kılıfları yenilemez özellik taşıyan bezelyelerdir. İki şekilde hasat edilirler: Bir tohumları iyice büyümüş, pek sertleşmemiş, henüz körpe nitelikte sayılır ama tohum kılıfları kartlaşmış.. Ve bir de tohumları tam olgunlaşmış, sertleşmiş, kılıfları kurumuş halde hasat edilenleri var. Kullanım/tüketim amaçları farklıdır.

Sırık veya oturak, hangisi olursa olsun yeterince büyümüş ama sertleşmemiş yeşil tanelerinden bezelye yemeği yapılır. Ayrıca başka yemeklerin yanında garnitür olarak ya da bazı garnitürlere karıştırılarak da kullanılırlar. Dış yeşil kabuğuyla yemeği yapılanlar sadece sırık bezelye çeşitlerindendir. Kuru bezelye tanelerinden yemek yapılması ise Türkiye’de pek adet olmamıştır.

Yetiştirme

Bezelye tohumlarını ekeceğiniz yer mutlaka gün içinde en az 7-8 saat direkt güneş alan ve rüzgarlara tamamıyla açık bir yer olmalıdır.

Toprak ve gübreleme

Ağır killi topraklar ve ıslanınca balçıklaşma özelliği olan topraklar verimli olsalar bile bezelye yetiştiriciliğine hiç uygun değildir. Diğer verimli ve orta verimli topraklar uygundur. Tohum ekeceğiniz yeri 4 hafta kadar önce önceden hazırlamış, işlemiş olmalısınız. Gübrelemek her zaman şart değil. Mesela bir arazide önce başka bir ürün yetiştirmek üzere gübreleme yapmış, sonra orada o ürünleri hasat etmişseniz.. Bu durumda toprağı gübre katmadan sadece yeniden sürün, kabartın. Bu yeterli. Toprağa daha önce gbre vermemişseniz azot oranı düşük olan herhangi bir gübre ile işlemelisiniz. Daha sonra bezelye tohumlarını ekin. Bezelyelere gelişim dönemi boyunca hiçbir şekilde takviye gübreleme istemez.

Tohum ekme

Bezelye tohumlarını toprağa 4cm kadar derine gömerek ekin. Sadece birkaç aylık ömrü olan bezelyelerden yeterince ürün almak için tohum ekme zamanını iyi belirleyin. Serin aylarda güzel gelişir. Buna göre:

1- Kışın don olayları çok hafif geçen yerlerde bezelye tohumlarını sonbaharda, havalar iyice soğumadan evvel ekin. Kış boyunca yavaş yavaş gelişen fideler kış sonunda çiçek açmaya başlar ve ilkbahar içinde, yaz gelmeden hasatı yapmış bitirmiş olursunuz. Gerçi kışın çiçek açan ve tohum kılıflarını kışın geliştiren bezelye çeşitleri de var.

2- Kışın orta ve ağır şiddette don olayları olan yerlerde bezelye tohumlarını ilkbaharda ekin. Fazla geç kalmayın. Çünkü çiçek açması yaz sıcaklarına kalırsa hiç iyi olmaz. Ama eğer yaz ayları fazla sıcak olmuyorsa (27C dereceyi aşmıyorsa) pek fark etmez.

Sırıklar, çubuklar

Bahçe veya sırık bezelye denen çeşitler için sırıkları tohum ekiminden önce hazırlamak gerekir. 2m boy yeterli. Oturak bezelyelere ise çevrelerine gelişigüzel bir şekilde 30-40cm uzunlukta çubuklar batırmak onların tamamen yerlerde sürünmemesi için yeterli olur.

Mesafe

Oturak bezelye çeşitlerini tohumları bir sıra üzerinde birbirlerinden 10cm kadar mesafe ile ekin. Sıralar arasında ise en az 40cm mesafe olmalıdır.

Sırık bezelyeleri her bir sırık dibine birbirlerinden 7-8cm uzağa 5-6 tohum ekin. Sırıklar arası mesafe 40cm, sırıkların bir hizada olduğu sıraların arası 60cm kadar olmalıdır.

Çapalama

Toprağın kabuk bağlama veya kaymak tutma tabir edilen hal alması durumlarında ve otların ayıklanması gerekliliğiyle bezelye diplerini çiçeklenme başlayana kadar iki veya üç defa farklı zamanlarda çapalamak gerekiyor. Köklere zarar vermeden, toprağı biraz kabartarak ve otları gidererek çapa yapın.

Sulama

Tohum ektiğiniz zaman toprak kupkuru ise ve o günlerde daha uzun bir süre yağmur yağmayacak gibi görünüyorsa bir defa sulama yapmak gerekir. Sonbaharda tohumlardan gelişip kış boyunca gelişime devam eden bezelyeler genelde sulama istemez. Çünkü gelişim dönemi hatta hasat dönemi yağışlı aylara denk geliyor. Tohumları ilkbaharda ekilenlere sulama gerekip gerekmediği hava şartlarının gidişatına kalmıştır. Gelişim zamanında yağış olmuyorsa, toprak kupkuru olup sabah saatlerinde bile yapraklarda pörsüme varsa sulama yapmalısınız. Hatta bu kadar pörsümeyi bile beklemeyin. Susuzluk fotosentezi aksatır. Gelişim döneminde fotosentez aksarsa zincirleme olarak her şey aksar. Verim büyük ölçüde düşer.

Problemler

Bezelye yetiştirmede güneşli ve rüzgarlı yer seçiminde hata varsa ve/veya uygun nitelikte olmayan toprakta bezelye yetiştirmeye kalkışırsanız her türlü problemler, zararlar, kayıplar olasıdır. İşinizi şansa bırakmayın. Yer ve toprak şartları uygun değilse her çeşit yaprak bitleri, kök çürümesi problemi ve yapraklarda çeşitli mantar hastalıkları bezelyeleri gelip bulurlar.