İki çenekli çiçekli bitkilerden Fabaceae (Baklagiller) familyasını Ayşekadın fasulye, bezelye, mercimek, bakla gibi lezzetli yemekleri olan bitkilerle tanımayanımız yoktur. Mimoza, akasya ağaçları, mor salkım gibi süs bitkileri de bu büyük familyadan. Hayvan yemi olarak büyük önem taşıyan yonca da..
Bakla çiçekli dalları
Fabaceae’nin anlamı: Latince ‘Faba’ (bakla) ailesine mensup demektir. Bu familya Orchidaceae (orkidegiller) ve Asteraceae (Papatyagiller) familyalarından sonra dünyanın üç büyük bitki familyasından biridir. Ekonomik önemi de çok büyüktür. Familyada 730 temel cins ve 19400’den fazla tür var. Dünyanın her yerinde bulunurlar. Tarımda ve gıda sektöründe önem taşıyanlardan birkaçı: soya, fasulye, bezelye, nohut, yer fıstığı…
Alt familyalar
Fabaceae, Baklagiller familyası üç alt familyaya ayrılır.
Mimosoideae
Baklagillerin 80 cinsini ve 3200 küsür türlerini kapsar. Çoğunluğu Asya ve Amerika kıtalarında tropikal ve sıcak memleketlere özgüdür. Başlıca özellikleri çiçeklerinde taç yaprakların küçük olup pekçok erkek organların çiçeklerden dışa uzamasıdır. Örnekler: Küstüm otu, mimoza ağaçları..
Caesalpinioideae
170 cins, 2000 tür.. Her kıtada.. Genellikle ağaç yapılı olarak yağışlı tropikal bölgelerde bulunurlar. Örnekler: Erguvan, ateş ağacı, mercan ağacı..
Faboideae
470 cins, 14,000 tür, her kıtada.. Ağaç, çalı ve yıllık otsu türler oldukça farklı iklimlere adapte olmuş halde dünyanın her yerinde bulunurlar. Örnekler: Bezelye, katırtırnağı, mor salkım, sarı salkım..
Yukarıdaki üç alt familya bazı bilim çevrelerinde Baklagiller’den ayrı olarak başlı başına familyalar olarak kabul edilirdi. Fakat son yıllarda o görüş terk edilmiştir.
Yapı
Baklagiller familyasında ulu ağaçlardan küçük mevsimlik otsu türlere kadar çok farklı şekil ve yapılarda bitkiler var. Ama genelde, çoğunluk türleri küçük otsu ve uzun ömürlü yapıdadır.
Büyük çoğunluk Baklagil türleri köklerindeki düğümcüklerde bakteri barındırır. Rhizobia diye bilinen bu bakteriler havada gaz halinde bulunan azotu alarak bitkinin kökleriyle alıp faydalanacağı kullanılabilir azot bileşiklerine dönüştürürler (NO3, NH3 gibi).
Meyveleri taze fasulye gibi uzunca bir tohum kılıfı halindedir. İçinde sırayla dizili tohumlar gelişir. Henüz yeşil ve tazeyken bakla, fasulye vb türlerinden yemek yapılır. Fakat çiğ yemek tehlikelidir. Çünkü çiğ halde iken toksik etkisi fazladır. Keçiboynuzunun tohum kılıfları hükmündeki meyveleri etlice ve lezzetli olup aylarca saklanabilir, çiğ olarak yenebilir. Gladiçya meyveleri ise olgunlaşıp kahverengiye dönüştüğünde iç kısmında lezzetli, tatlı, hoş aramolı, bal kıvamında kesif sıvı ile kaplı lifler içerir. Ben çocukluğumda meyvelerinin içlerini kemirirdim. Farklı aromalı, jöle kıvamında güzel bir “tatlı yiyecek” hükmünde.
Baklagiller famlyasına mensup bitkilerinin yaprakları genellikle çoklu yaprakçıklardan birleşik yapraklar halinde olur. Ama tek yapraklı türler nadirdir.