Papaya adıyla tropik meyvelerini tanıdığımız bu bitki Caricaceae familyasının Carica papaya türüdür. Doğada türün bireyleri ya erkek, ya dişi ya da hermafrodit özelliklidir. Ticari yetiştiriciliği yapılan papaya çeşitleri ise genelde hermafrodit ve dişi özelliklidir. Bunlar bile kendi aralarında gelişim-erginleşme hızı, meyve iriliği ve meyve lezzeti açılarından çeşitlere ayrılır. Bir papaya yiyip beğenmediyseniz emin olun ki çok seveceğiniz lezzette çeşitleri de vardır.
Boyları 10 metreye varan ağaçlardır. Genelde tek gövdeli gelişseler de zamanla biraz yukarıdan üç-dört kapkalın yan dallar geliştirenleri de var. Buna rağmen 1-2 metre boyunda meyve vermeye başlarlar. Cüce kültivarları çok daha kısa boyda (ortalama 50cm civarlarında) iken bolca iri iri meyveler verir.
Papayanın esas ana vatanı Meksika körfezi ve Karayipler çevresidir. Buralar tropikal ilkim kuşağının hemen dışı bölgelerdir. Çoğunluk yerlerde kış soğukları neredeyse yok gibidir. Bazı yerlerde kış soğukları oldukça hafif geçer, don olayları nadir görülür. Papaya bu şartlarda yıl içinde değişen gece-gündüz saatlerine göre mevsimlere uyum sağlamaya çalışabilen özelliğe sahip olmuştur. Kupkuru şartlar mümkün olursa -6C derece soğuğa bile dayanabilir. Yani papaya kışın ölüyorsa hem süzekliği iyi olmayan hem de ıslak veya fazlaca nemli toprak yüzünden ölüyor. Bu durumda, kışın ölmesi için ısının 10C derece altına düşmesi bile (toprağın özelliğine göre) yeterlidir.
Meyve vermesi nelere bağlıdır?
Hobi amaçlı, basitçe tohumdan yetiştirecekseniz ve amacınız meyve elde etmek ise, en az 7-8 tane yetiştirmelisiniz. Çünkü papaya çeşidine göre bazılarının tohumlarından erkek ve dişi fideler ayrı ayrı gelişebilir. Eğer sadece erkek ya da sadece dişi çiçek açacak fideleriniz olmuşsa meyve beklemeyin. Hermafrodit fide ise, aynı bitki üzerinde hem erkek hem dişi çiçekler açar ve böylece meyve verir. Ayrıca sırf dişi çiçek açanlara polen bile sağlar ve onların da meyve vermelerine vesile olur. Sadece erkek çiçek açanlar ise, diğerlerine polen sağlamak için işe yararlar. İşte bu sebeplerden dolayı bir bahçede birkaç ayrı fidesini yetiştirmelisiniz. Mutlaka birinden biri veya birkaçı meyve verecektir böylece.
Fideler büyüyüp çiçek açtıklarında cinsiyetlerini anlarsınız. Erkek bireyler uzun saplar ucunda birkaç küçük çiçek açar. Dişi bireyler uzun sap olmadan, az sayıda ve daha büyükçe çiçekler açar. Hermafrodit bireyler ise aynı bitkide her iki tip çiçeklenmeyi görürsünüz. Sonra, yetiştirdiğiniz fideler içinde erkek bireyler fazla ise sadece bir tane bırakıp diğerlerini (isterseniz) yok edin.
Papayaların meyve vermelerine diğer etkenlerin başında, çiçek açma zamanında su dengesizliği yaşamamaları gerekliliği gelir. Yani çiçek açtıkları zaman sulamaları aksatmamalısınız.
Niçin papaya yetiştireyim?
Tohumdan kolayca ve hızlıca büyür. Kocaman dekoratif yapraklarıyla ve kokulu mumumsu çiçekleriyle son derece gösterişli, güzel bir bitkidir. Yani ille meyve amaçlı düşünmeyin. Sırf yapak güzelliği yeter. Gerçi meyve vermesi de (şartlar uygunsa) kolayca gerçekleşir. Kısaca, eğer bir papaya meyvesi almışsanız içindeki çekirdeklerini atmayıp muhteşem güzel bitkiler elde edebilirsiniz. Üstelik biraz uygun şartlarda meyve bile verirler.
Bazı papaya çeşitleri o kadar hızlı büyür ki henüz birkaç aylıkken çiçek açıp meyve verir. Bazıları bir veya iki yaşında, en geç üç yaşında meyve verir.
Gelişim özelliği itibarıyla kofça ve devleşir özelliklidir. Birkaç yılda birkaç metre ağaç olur. Fakat birkaç yıllık olduktan sonra meyve kalitesi düşer. Bu yüzden yaşlıları yok edip sürekli genç fidanlar yetiştirmek gerekiyor. Hiç sorun değil. Neredeyse domates gibi, mısır gibi kolayca büyüyorlar. Hatta süper hızlı gelişen çeşitleri domates gibi her yıl tohumdan yeniden yetiştirilir ve her yıl meyve alınır. Bunları kışın korumakla, yaşatmakla uğraşmazlar.
Papayanın devasa boyutlardaki gösterişli yaprakları sadece birkaç aylık ömürlüdür. Gövde uzadıkça alt kısım yapraksız kalır. Tabii eğer bir veya birkaç yıl yaşatabilirseniz bunu görürsünüz.
Peki tohumdan nasıl yetişir?
Papaya tohumlarını gerçi ilkbaharda ekebilirsiniz ama sonbahar sonuna doğru ev içinde güneşli pencere kenarında saksılara ekmeniz daha iyi olur. Bir saksıya birkaç tohum ekin. İlkbahar gelince fideleri birbirlerinden uzak aralıklarla bahçeye ekersiniz. Hızlıca büyürler ve yaz başında çiçek açarlar. Meyveleri yaz sonunda / sonbahar başında hasat edersiniz.
Eğer tohumları ilkbaharda ekecekseniz, gelişim hızları hem size denk gelen çeşidin özelliğine göre hem de toprağının besleyiciliğine göre değişir. Ve eğer meyvesini istiyorsanız kışın korumanız gerekir ki ertesi yıl meyve versin.
Bahçenizde papaya yetiştireceğiniz yerin toprağını kış başında elinizden geldiğince derinden belleyin. Bol bol dere kumu, ponza taşı ve yanmış gübre karıştırın. Kış başında bu işi hallettiniz. Kış sonunda ise toprağı çapalayarak her yere az miktar şeker gübresi serpin ve yine dinlenmeye bırakın. İlkbaharda havalar ısınınca papaya fidelerinizi aralarında en az 1,5 metre mesafe olacak şekilde ekin. Kış gübrelemesi yeterli gelmeyebilir. Bu durumda, çiçek açmaya başlamalarından itibaren çiçek ve meyve verimine takviyeci MPK gübresi ya da npk 10-10-10 değerlerinde olan, suya karıştırılan suni gübreden sulama suyuna karıştırmanız iyi olur. Çünkü papaya oldukça yüksek besleyici toprak istiyor. Kalın gövde, koskocaman yapraklar ve kocaman meyveler öyle gerektirir.
Çelikle üretim
Bir papaya gövdesini 20cm parçalara bölün. Kesik yerler kuruyuncaya kadar açıkta bekletin. Sonra yarısı suda kalacak şekilde iki gün suda bekletin. Ve sonra toprağa ekin. Sıcağın ve hava akımlarının etkisiyle hızlıca köklenir ve filizlenirler.
Kış koruması
Eğer papayalarınızı sonraki yıla sağ salim çıkarmak istiyorsanız gereklidir. Sonbahar serinleri başlarken toprak yüzeyini önce saman + gübre karışımıyla, sonra su geçirmez brandalarla örtün. Havalar iyice soğuyunca, ama sadece fazla soğuk günlerde ve yağmurlu günlerde üstlerini naylonlarla örtün ki hem soğuk rüzgar yemesin hem de ıslanmasınlar. Kışın yapraklar kurur. Bunları ayıklamalısınız.
Problemleri
Süzekliği iyi olmayan topraklarda kök çürümesi, özellikle serin ve soğuk aylarda kaçınılmazdır. Papaya ekmeden önce toprağı yukarıda anlattığım gibi işlemeniz lazım. Yaprakları külleme hastalığına yatkındır. Topas adlı ilaçla ya da benzeri bir ilaçla bunun üstesinden gelmek kolay.
Saksıda papaya
Oldukça büyük saksı gerekiyor. Yine de, 30cm x 30cm ebatlarında bir saksı iş görür. Toprağını gübreli, ponzalı ve kumlu karışım yapın. Yaz boyunca sık sık sulayın. Güneşli yerde tutmalısınız. Eğer sonraki yıla kalacaksa yani bir iki yıl daha yaşatmak isterseniz, kış boyunca hiç ıslanmayacağı bir yerde tutun ve hiç sulamayın. Bulunduğu yer oldukça soğuk olmalı ki gelişim faaliyetleri yapmasın, dinlenmeye çekilsin. Sadece dondurucu rüzgarları almaması yeterli. İlkbaharda havalar ısınınca güneşli yere çıkarın. bir iki hafta daha geçince sulamaya başlayın.