Parfüm sanayisinde çiçek kokusu denince Arap yasemini gibi dünya çapında ilk akla gelen bitkilerden biri Annonaceae familyasından ylang ylang (bilimsel adı Cananga odorata) ağacıdır.
Özellikleri
Yerine göre 10m – 20m arası büyüklüğe ulaşan bir ağaçtır. Cüce çeşidi ise, Cananga odorata var. fruticosa derli toplu bir çalıdır. Daha fazla çiçek açar. Genelde 1-2 metre arası boydadır. En fazla 3m kadar büyür. Kendiliğinden mini ağaç biçimini alır ama yaprakları iricedir. Ayrıca bunun çiçeklerinin kokusu esas büyük türünki kadar muhteşem çarpıcı değildir.
Esas türün de cüce çeşidinin de ana vatanı Güneydoğu Asya’da tropikal kuşak içindeki bölgelerdir. Parfümcülük amaçlı yetiştiriciliği ana vatanı bölgelerin dışında iklimi uygun başka yerlerde de yapılır. Buralarda yılın her zamanında çiçek açarlar.
Upuzun ve kıvrık taç yapraklarına sahip ylang ylang çiçekleri ilkin fıstık yeşilinde olup zamanla sarı renge döner. Kokusu yasemin ve turunç çiçeklerinin kokularının karışımına benzer. Çiçekler ilk açtığında değil, zamanla rengi sarıya döndüğünde koku salar. Kokusu gündüz saatlerinde de vardır. Akşam artar. Gece geç saatlerde ve sabah erken saatlerde yoğundur. Özellikle de hava ne kadar nemli ise o kadar kokusu olur. Duruma göre bazen hiç koku salmaz. Yeterince sıcak olmayan günlerde kokusuzdur. Sanıyorum havanın sıcaklık derecesi ve havanın nem oranı kokusunun niteliğinde de rol oynuyor.
Zehirli değildir. Meyveleri yenebilir.
Türkiye’de yetişir mi?
Cananga odorata tropikal iklim bitkilerindendir. Kış soğuğu neredeyse hiç olmayan subtropikal iklim bölgelerinde de yetişir. Türkiye’de ancak Alanya, Anamur ve Datça gibi yerlerde ama kuzeyli rüzgarları almayan cepheler uygundur. Cüce çeşidi bu bölgelere daha uygundur (kışın koruma kolaylığı açısından). Ve hatta Bodrum, Didim, Kuşadası gibi düşük rakım ilçelerde de kuzeyli rüzgarlardan tam korunaklı yerlerde yetişmesi mümkündür. Eğer kışın dondurucu soğuk günler olursa o günlerde muşambayla sarmak korunmasına yeterlidir.
Evde yetiştirmeye uygun mu?
Hayır. Hatta camekan balkonlara bile uygun değildir. Sıcak camekan balkonlarda her şeyden önce aşırı bitlenmeleriyle baş etmeniz mümkün olmaz. Bu durumda fazla yaşayamayacaktır. Zaten saksıda bakımı zor. Sürekli açık hava, rüzgar, yıkanma ve ilaçlanma ister. Camekan balkonunuza güzel kokulu saksı bitkisi istiyorsanız, o şartlarda neredeyse en küçük bir problem çıkarmayan ful yasemin tavsiye ederim. Kokusu keskin, yoğun, aynı zamanda insanı baymayan ferahlıktadır. Açık balkonlarda ise hanımeli uygundur – şahane kokulu çiçeklerini ilkbahardan sonbahara sürekli açar.
Problemleri
Örümcek bitler ve diğer yaprak bitleri ylang ylang bitkisine fazla musallat olur ve çok da fazla zarar verirler. Bu parazitler sıcakta müthiş bir süratle çoğalır durur. Sadece fazla serin zamanlarda sakindirler. Bitkiyi ilkbahardan sonbahara kadar, özellikle örümcek bitlere uygun ilaçla her 4 haftada bir ilaçlamak gerekir. Aslında bahçeye ekili olanlarda pek sorun olmuyor. Saksıda yetiştiriyorsanız bitlenmelerin yoğunluğu kaçınılmazdır.
Yetiştirme, bakım
Güneşli / yarı güneşli yerleri sever. Gölge uyumlusu değildir. Asitli toprak ister. Yukarıda dediğim gibi yurdumuzda bahçe bitkisi olarak pek uygun değil. Kısıtlı bölgelerde biraz dikkatle yetiştirilebilir. Bahçeye ekmeden önce büyük bir çukur açarak çukuru humuslu ve orta derece asitli toprak ile doldurmalısınız. Sonra fidanı ekin.
Saksıda yine aynı özellikteki toprağı ponza taşı ve iri taneli dere kumu ile karıştırın. Oranları şöyle: 3 ölçü iyi kalite torf toprak + 1 ölçü ponza taşı + 1 ölçü iri taneli dere kumu. Bunları harmanladıktan sonra ayrıca az miktar yanmış gübre veya solucan gübresi ile tekrar karıştırmanız iyi olur. Bu konuda dikkatli olun. Gübreler tehlikeli. Saygın, güvenilir markalardan bulamazsanız hiç gübre kullanmayın. Onun yerine eşit ağırlıklı bitki besini verin. Suya karıştırılandan, ilkbahardan sonbahara kadar ayda bir defa.
Sulaması sıradan bitkiler gibi, fazla ayrıcalığı yok, sadece bir tık daha fazla sulama istiyor. Saksıda yetiştirmek için toprak karışımını aynen yukarıda tarif ettiğim gibi yapın. Suyu iyi süzdüren toprak ve dibi çokça delikli saksı şart. Sulamalar arasında ise toprağın biraz kurumasını beklemelisiniz. Sonra gereğinden fazla su ile, toprağı yıkarcasına sulayın.
Budama: Kış sonunda sağlıksız dalları, fazla uzun dalları budayın. Fazla sıkışık gelişmiş dallarda azaltmalar yapın. Bütün bu budamalar sayesinde çiçek verimi oldukça iyi olur.
Cananga odorata üretimi
1- Tohumdan yetiştirme biraz zordur. Tohumların taze olması ayrıca şarttır (tohumlar uzun süre canlı kalamıyor). Ylang ylang tohumlarını ilkbahar başında, 25C dereceden aşağı olmayan sıcak mekanda ekmek tavsiye edilir. Çünkü geç çimleniyorlar (en iyi şartlarda 3 haftadan 2 aya kadar değişir). Ve mini fidanların yaz boyunca yeterince büyümeye vakitleri olabilmelidir. Tohumları yarım santimden daha derine gömmeyin. Yeterince sıcak, yoğun nemli ve karanlık ortam tavsiye edilir. Tohumlar çimlenmeye başlar başlamaz artık karanlığa gerek yok ve iyi olmaz.
2- Çelikle üretmek oldukça kolaydır ve daha fazla tercih edilir. ilkbahardan en geç yaz başına kadar başlatmalısınız (yine 25 derece üzeri sıcak gerekiyor). Tepe çeliği yöntemi ve yarı olgun dal çeliği yöntemi, ikisi de uygundur. Az miktar köklendirme hormonu kullanmak başarı şansını tam garanti eder. Tohumla veya çelik yöntemiyle üretilen fidanlar 20C – 30C dereceler aralığındaki ısıda gayet hızlı büyürler.
3- Ayrıca havai daldırma yöntemiyle de çoğaltabilirsiniz.
***
Konuyu kısaca özetlemek gerekirse: Cananga odorata (ylang ylang) bitkisi çiçeklerinin müthiş güzel kokusu için makbuldür. Fakat her iklime uymaz. Zaten koskoca ağaç olarak gelişir. Cüce çeşidi ise meşhur ylang ylang kokusunu aynen taşımaz. Biraz farklıdır.