Bitkilerde güzel koku

Çiçeklerde olan güzel koku

Çiçeklerin kokusu uçucu organik bileşikler ve aroma bileşikleri karışımlarından meydana gelir. Bu maddeleri çiçekler  salgılar ve koku olarak algılarız.

Uçucu organik bileşikler üç ana sınıftandır

1- Terpenoidler (veya isoprenoidler) izoperin denen karbonhidratlardan oluşmuştur. Çiçek kokularındaki uçucu organik bileşikler çoğunlukla bu sınıftandır.
2- Yağ asidi türevleridir. Bunlar çiçeklerde olduğu gibi (ama çiçeklerdekinden daha fazla yoğunlukta) yapraklarda ve yeşil dokularda da olur.
3- Aromatik bileşiklerdir. Fenilaninden sentezlenerek oluşmuşlardır.

Çiçekler niçin kokar?

Bitkilerin çiçekleriyle koku salmasında iki amaç var. Biri kendisine zarar verecek hayvanları rahatsız edip uzak tutmak. Diğeri polenleşmede (dolayısıyla tohum-meyve oluşmasında) yardımcı böcekleri çekmektir.

Çiçekleri güzel kokan birkaç örnek tür

Gül en başta gelir. Bu koku sadece bahardan bahara çiçek açan güllerin bazılarında, en çok Isparta gülü denen hibrit türde olur. Günümüzde en çok yetiştirilen yediveren gülleri maalesef o gerçek gül kokusuna sahip değil. Gülden sonra bütün dünyada çiçeklerinin kokusu en beğenilen birkaç tür: Karanfil, ful yasemin, hanımeli, manolya, şebboy, frezya, leylak..

Çiçeklerin koku salmalarında etken faktörler

Çiçeklerin kokuları gün içinde belirli saatlerde azalır veya hiç olmaz. Bitkilerin biyolojik saat özelliği ile koku salma düzeni değişir. Polenleşmede yardımcı böceklerin aktif oldukları saatlerle de ilgilidir. Mesela arılar gündüz boyunca ama en çok öğle saatlerinde daha aktif oldukları için onları cezbeden bitkiler en yoğun koku salınımını öğle saatlerinde yapar. Gece saatlerinde aktif olan böceklere göre de bazı bitkiler sadece geceleri koku salar.

Benim bitkim çiçek açtı ama niçin kokmuyor?

Güzel kokması gereken çiçeklerde günün hiçbir saatinde koku hissetmiyorsanız bunun nedeni genelde olumsuz şartlardır. Falza sıcak hava, fazla serin hava gibi. Ayrıca topraktaki gerekli elementlerin azlığı ve bitkinin su sıkıntısı çekmesi de etkileyici faktörlerdendir. Yine de en önemli faktörler ısı derecesi ve havadaki karbondioksit oranıdır. Bitki çiçek açtığı sırada biyoritmini etkileyen ani bir değişim oldu ise bu da koku salgısına engel olucu bir etkendir. Ani değişim demekle yer değişimi, hava şartlarının değişimi, ani susuzluk, köklerde ani bir rahatsızlık vesaire etkenleri kastediyorum. Bu etkenlerden herhangi biri ile bitkinin çiçeklerinde koku salma işlevleri sekteye uğrar.

Kokunun niteliğinin değişmesi

Kokunun özelliğindeki değişiklikler ise yine yukarıdaki sebeplerle olabilir. Ayrıca bitkinin tırtıl ve bitki bitleri gibi canlılarca yenmesi, kemirilmesi sonucunda çiçek kokusunun yanı sıra bitkinin (savunma amacıyla) farklı koku maddeleri de salgılamaya başlamasıdır. Böylece kokunun niteliği farklılaşır. Örneğin hanımelinin çevreye saldığı kokuyu ilkbaharda daha hoş hissederiz. Yaz boyunca ise yaprakların bitlenmesi ve diğer bazı sebeplerle aynı bitki aynı çiçeklerini açmaya devam ederken çevreye saldığı kokusu ilkbahardaki kadar muhteşem güzel değildir. Çiçeklerin içindeki nektarda türeyen bakterilerin etkisiyle de koku niteliğinde değişimler olabiliyor.

Çirkin çiçek kokuları

Bazı bitkiler çiçek açtığında çiçeklerden ölü hayvan kokusuna benzer kokular çıkar (örneğin leş kaktüsü). Bu bitkiler yılın çoğu zamanı kurak geçen bölgelere aittir. Buralarda bitkilerle beslenen hayvanlardan ziyade hayvanları avlayarak beslenen hayvanlar çoktur. Ve dolayısıyla parçalanan hayvan kalıntılarından yayılan leş kokusuna ve o kokuya gelen leş böceklerine sık rastlanır. Böylece oradaki bazı bitki türleri çiçeklerinin polenleşmesi için civarda en çok bulunan böcekleri yani leş böceklerini cezbedecek özellikte koku salarlar.

Yapraklardaki güzel koku

Bu kokular en çok yağ asidi türevleriyle oluşuyor. Yaprak kokuları genellikle savunma amaçlıdır. Bize hoş gelse bile o bitkiye zarar verebilecek birçok canlı türünü rahatsız edici özelliktedir.
Yapraklarının kokusu sayesinde değer kazanmış birkaç tür: Defne, ıtır, fesleğen (reyhan), kekik, nane, limon şekeri melisa.
Yaprak kokusu beğenilen bir bitkinin yaprakları en iyi ana vatanında yetişince orada gerektiği gibi güzel kokar. Çünkü kokunun niteliğinde iklim, coğrafya ve toprak özellikleri büyük rol oynar. Bu şartların farklı olduğu yerlerde kokunun niteliğinde az çok farklılıklar olur.

Bitki kokularının kullanımı

Bizim algıladığımız kokularıyla veya içerdikleri kimyasal maddelere göre bitkilerin çiçek ve yaprak koku özellikleri birçok alanda kullanılır. Parfümcülük, kozmetik, tıp, gıda ve tarım alanlarını sayabiliriz.
Hoş kokulu çiçekler (kokusunu oluşturan maddelerin kimyasal özellikleri uygun olan türler) parfüm yapımında kullanılır. Yiyeceklere hoş koku sağlamada ve çay benzeri içeceklerde kullanılan kokulu çiçekler de var. Hatta bazı çiçek kokuları bitki bitlerine karşı ilaç olarak kullanılır.
Hoş kokulu yapraklar ise en çok yemeklerde, bazen direkt yenilmekle, bazen yemeklere katılmakla kullanılır. Kozmetikte kullanılanlar, parfümcülükte kullanılanlar da var.
Hem çiçeklerden hem yapraklardan tıpta da faydalanılır.

Ayrıca bakınız:

⇒ Koku egzersizleri ile beyin performansı