Doku kültürü sadece süs bitkileri için değildir. Meyve amaçlı bitkilere, sebzelere ve diğer endüstri bitkileri için de uygulanır. Ayrıca bitkisel bazı ürünlerin elde edilmesi için bir üretim metodudur. Bu metot her bitki türüne uygun değildir. Bazı bitkilerin bünyeleri buna izin vermiyor.
Laboratuvar ortamında olan bu yöntem sayesinde bir bitkinin çok küçük parçalarından o bitkinin binlerce kopyası çok kısa sürede ürer. Doku kültürü ile üretim yöntemlerine mikro üretim tekniği de denir.
Avantajları
Tohumla üretimde daha ilk nesilde kalitesi tamamen değişme tehlikesi olan hibrit (melez) türler doku kültürü sayesinde özellikleri değişmeden çoğalmış olurlar.
Çelikle veya tohumla üretimi çok zor olan türlerde bu metot daha bereketli, daha verimli üretim sağlar.
Diğer üretim metotlarına göre kat kat daha fazla sayıda bitkiler elde edilir. Orkide gibi çok pahalı süs bitkileri üretiminde son yıllarda dünya çapında büyük bir patlama olmuştur. Çünkü artık üretim doku kültürü iledir. Ve bu sayede üreticiler arasındaki pazar payı rekabetleri sonucunda fiyatlar kat kat düşmüştür.
Yeni bireylerin büyümeleri hızlı olur. Kısa sürede çok sayıda bitki üretip yetiştirmede bu yöntemden daha iyisi yoktur.
Laboratuvar ortamında doku kültürü ile klonlanan bitkiler
İncelikleri
Üretime laboratuar ortamında başlıyorlar. Sterilizasyon çok önemlidir. Çünkü en küçük bir dikkatsizlikte her türlü bakteriler, virüsler üretimde her şeyi mahveder.
Doku kültürü bitkilerin türüne göre çeşitli parçalarından yapılır. Gerekli parçalar bazen meristem hücrelerini taşıyan filizlerin veya köklerin uçlarıdır. Bazen de yaprak parçalarından, kök parçalarındandır. Meristem hücreleri ile olan metoda “meristem kültürü” de derler.
Doku kültürünü yapacak kişinin iş deneyimi ve becerisi kültürlerin gelişiminde en baştan itibaren her aşamada isabetli elemeleri yapmasında önemlidir.
Tam sterilizasyonu sağlanmış kültür ortamında besinleri ve bitki hormonlarını gerekli ölçülerde kullanmak önemlidir. Kültür ortamı ise türe ve tekniğe göre sıvı ya da katıdır. Genelde inorganik tuzlar, birkaç çeşit organik besleyiciler, vitaminler ve bitki hormonları içerir. Katı ortam tam katı değildir. Yani sıvı ortamın jelleşmiş halidir. Katılığı sağlamak için saf agar kullanırlar.
Büyüme ortamını oluşturan karışımdaki maddelerin, bilhassa hormonların oranlarındaki dengelerin gereken hassas ölçülerde olmaması gelişimdeki bütün dengeleri bozar.
Kültürler geliştikçe dilimlere ayırır ve yeni ortamlarına alırlar. Burada gelişim ve değişim ilerler.
Bir kültürde filiz uzantıları baş gösterince bunları kesip alır ve hormonların yardımıyla köklendirerek mini fidecikler oluştururlar.
Köklü mini fidecikler normal bitkiler gibi seralarda gelişimlerine devam ederler.
Canlı doku seçimi
Yeni hücre oluşumu önemlidir. Seçilen dokudaki hücrelerin hem bölünerek çoğalacak özellikte olması hem de bitkinin bütün farklı hücrelerini oluşturabilecek özellikte olması gerekiyor. Örneğin tütün bitkisinde, doku kültürü için bitkinin herhangi bir canlı dokusunun kullanılabileceği söyleniyor. Ama çoğu bitki türlerinden herhangi bir parça işe yaramaz. Dokudaki hücrelerin bölünerek çoğalabilir olmaları bile yetmiyor. Ayrıca yeni oluşan hücrelerin yarı değil tam gereken sayıda kromozomlara sahip olmaları, farklı organları oluşturacak farklı hücreleri oluşturma özelliğine sahip olmaları şarttır.
Meristem hücrelerini taşıyan dal uç filiz noktalarından, tomurcuk uzantılarından ve kök uçlarından doku alınır.
Gereken doku bazen çimlendirilen tohumların yeni filizlerinden alınır. Bazı bitki türlerinde sadece yaprak parçaları yeterlidir.
İlgili sektörlerimizde yerini alması
Sır gibi gizli tutulan bir yönü yok ama basit bir iş de değil. Çeşitli elektronik cihazlarla donatılmış laboratuvarlar ve bu konuda eğitim almış teknik elemanlar gerekir. Hangi bitkilere uygun, bitkiden nasıl doku alınacak ve sterilizasyon her biri uzmanlık gerektirir. Sadece sterilizasyonu düşünürsek doku almadan önce, doku alma esnasında ve sonrası aşamalarından sterilizasyon büyük önem taşıdığı gibi önemli detayları var.
Bu üretim için gereken laboratuvarların ve seraların ısıtılması, ışıklandırılması gibi enerji masraflarının Türkiye’de çok pahalıya patlaması ayrı bir sorun. Teknik eleman yokluğu, enerji pahalılığı gibi sebeplerden dolayı orkide vb. süs bitkileri türlerini başka ülkelerden ithal etmeye daha uzun yıllarca devam edeceğiz gibi görünüyor.
Not: Bu yazıyı hazırlamak için » Plant tissue culture / Wikipedia‘dan faydalandım.
Salep bitkisi yaprak doku kültürü kullanılarak çoğaltılabilir mi?
***
Birbirleriyle alakasız birçok tür bitkide doku kültürü ile seri üretim işe yarıyor. Salep için bilemem. Sıcak aylarda tamamen uyku halinde olan bir tür. Ve esas varlığı yumrularıdır. Kök ve yapraklarının varlığı sadece birkaç ayla sınırlı geçicidir.
Yurt dışından canlı bitki, tohum getirtmek çok zor ve tarım bakanlığınca yasaklanmıştır. Fakat aynı bitkiler için doku kültürü ile besi ortamında yetiştirilmiş olduklarında hastalıklarla bulaşık olmadıkları için yurt dışından siparişle besi ortamı içinde getirtmek mümkün. Sizden ricam bu şekilde farklı bitkileri nerelerden alabileceğim..
***
Belki birkaç tür yasaklanmış olabilir ama her zaman yurt dışında bol bol ithal edenler var. İsterseniz o ithalatçılara danışın. Sizin tarif ettiğiniz şekilde kimler getirebilir benim bilgim yok.
Ege üni.de öğrenciyim ve bir araştırma yapıyorum. Doku kültürü kullanılarak dış mekan süs bitkisi üretimi yapılıyor mu? Eğer yapılıyorsa örnek verebilir misiniz?
***
Patateste bile yapıldığına göre dışmekan süs bitkilerinde de mutlaka yapılıyordur çünkü seri üretimde en bereketli en verimli yol budur. Ama hangi dış mekan süs bitkilerini bu yolla üretiyorlar onu bilmiyorum.