Endüstri (sanayi) bitkileri ve ilgili konular

Pekçok tarım bitkisi var ve ülke ekonomisindeki payı büyüktür. Fakat tümü endüstri bitkisi değildir. Peki hangi bitkilere niçin endüstri bitkileri denir? Ne gibi önemleri var?

Endüstri bitkilerinden şeker pancarı çok önemli bir endüstri bitkisidir.

Endüstri bitkileri arasında şeker pancarı büyük önem taşır. Fotoğraf – Kayseri Şeker

Kısa tanımlama şöyle: Endüstride ham madde olarak kullanılan bitkilerdir. Yani bitkiden alınan ürün fabrikalarda başka bir ürüne dönüşür. İşte bunlara endüstri bitkileri diyoruz. Örneğin ay çekirdeğinden sıvı yağ, domatesten salça ve ketçap, pancardan şeker.. Endüstri ise sanayi ile aynı anlamdadır. Ham maddelerin fabrika ve benzeri yerlerde işlenerek kullanılabilir hale getirilmesi işlerinin tümüne endüstri denir.

Endüstri bitkilerinin önemlerinden biri de diğer tarım bitkilerine göre daha fazla istihdam sağlamasıdır. Mesela bu türlerin yetiştiriciliği tarlalarda diğer tarım bitkileri gibi işler gerektirir. Ve ayrıca fabrikalarda işlenirlerken yine bu bitkilerin sayesinde fabrikalarda birçok işçiler çalışır. İstihdama katkısı bu şekildedir.

Endüstri bitkileri nelerdir?

Araştırırsanız birkaç bitkiden ibaret mini listelerle karşılaşırsınız. Başlıcaları şunlar: Şeker pancarı, pamuk, tütün, çay, ay çiçeği ve anason başta gelir. Farklı kaynaklarda bu türlerin yanı sıra başka türlere de rastlarsınız. Yer fıstığı, soya fasulyesi, kenevir vesaire.. Bilgi kaynaklarımız Türkiye’de yetiştirilen endüstri bitkilerinin hepsini değil başlıca bilinen birkaçını ele alır ve belirli bir rakam sunmazlar.

Oysa ham madde olarak alınıp fabrikalarda işlenen her türlü bitki endüstri bitkisidir. Fındık ve zeytin bitkileri de Türkiye’de bir hayli çok yetiştirilen ve ürünleri fabrikalarda işlenen bitkilerdendir.

Bir bitkiye endüstri bitkisi dememiz için ondan alınan ürünün hammadde olarak değerlendirilip başka bir mamüle çevrilmesi gerekir. Örneğin tarlalardan toplanan domates fabrikalarda işlenerek çeşitli ürünlere çevrilir. Salça ve ketçap gibi. Fındık birkaç farklı mamül halini alır. Fındık yağı olur. Çikolata olur. Nutella vb marka adlarıyla bildiğimiz ekmeğe sürülen çikolatalarda fındık kullanım oranı markaya göre %5 ile %18 arasında değişiyor.

Buğday en önemli endüstri bitkilerindendir. Fabrikalarda un haline gelir. Buğday unun hammaddesidir. Un ise ekmeğin hammaddesidir. Buğdaydan birçok farklı iş alanları faaliyet gösteriyor. Durum buğdayından irmik, bulgur ve makarna üretilir.

Yukarıda dediğim gibi endüstri bitkileri tek tek sayacağımız kadar birkaç tür değildir. Üzümü de sayabiliriz. Üzümden şarap yapılır, sirke yapılır.. Fabrikalarda işlenerek hayvan yemi yapımında kullanılan yem bitkileri de endüstri bitkilerindendir (fiğ ve korunga gibi).

Bir bitkinin endüstri bitkisi olup olmadığını kendimiz saptayabiliriz. Mesela ayçiçeğinden sıvı yağ elde edilir ve her yerde bunun bir endüstri bitkisi olduğu bilinir. Kanoladan da aynı şekilde sıvı yağ elde edilir. O halde kanola da endüstri bitkisidir. Mısır da kesinlikle endüstri bitkilerindendir. Gülyağı elde etmek için tesisler kurulmuştur. Ve gülyağı elde edilen Isparta gülünün tarımı yapılır. Yani Isparta gülü de bir endüstri bitkisidir. İşte bu ölçülere göre bir bitkinin endüstri bitkisi olup olmadığını anlarız.

İmalat alanları

Bitkisel ürünler fabrikalarda işlenerek farklı ve yeni mamüller olarak halka satılıyor. En başta gıda (örnekler: buğday, fındık) ve alkollü-alkolsüz içecek (meyve suları çeşitli meyvelerden, rakı anasondan, bira ise arpa ve şerbetçi otundan) alanındaki endüstri bitkileri akla gelir. Sonra dokumacılık-tekstil (pamuk, keten).. Sonra daha farklı alanlar: Mesela kozmetik ürünleri (Aloe vera, defne, lavanta), tıbbi ürünler (haşhaş ve kenevir), hayvan yemleri (fiğ), inşaat malzemeleri (örneğin keten tohumundan yapılan bezir yağının boyalarda kullanılması), makine yağları (kolza tohumlarından) .. gibi pekçok alanda kullanılan bitki türleri var.

Endüstri bitkilerinin ülke ekonomisindeki önemi

İstihdamda önemleri büyüktür. Yani o bitkiler sayesinde birçok insan çalışıyor, para kazanıyor. Tarlaya ekim, bakım ve hasat işlerinde çalışan işçiler, nakliye işlerinde çalışanlar, ürünlerin işleneceği fabrikaların işçileri, fabrikadan satış yerlerine nakliye işçileri, son olarak da ürünlerin satış yerlerindeki işçiler.. Düşünürsek sadece istihdamda bile çok önemli yerleri var. Ülke ekonomisine katkıları da çok büyüktür. Bir endüstri bitkisi yetiştirildiği ülkeyi o ürünler hakkında dışa bağımlılıktan kurtardığı gibi dış ülkelere satılarak ihracat geliri de kazandırabilirler.

Herhangi bir endüstri bitkisi fabrikada işlenerek en az bir çeşit kullanılabilir veya yenmeye hazır mamül haline getirilir. Fabrikada işlenen o bitkisel ürünün artıklarını da başka şekilde değerlendirirler. Mesela bazılarından hayvan yemi, bazılarından organik gübre, bazılarında sunta vesaire mobilya malzemeleri yaparlar.

Ekolojik etkileri

Artısı da var eksisi de. Fakat genel olarak olumsuzdur. Tarımı çok yaygın yapılan endüstri bitkileri için doğal arazileri (ormanlar, makiler, bataklıklar) tarım arazisine çevirirler. Sonuçta birçok hayvan türü için o topraklar artık yaşam alanı olmaktan çıkar. Pekçok endemik bitki türleri de kendi topraklarından kaybolup gitmektedir.

* * *

Bu sitede ele aldığım bitki türleri arasında hangileri endüstri bitkileri ise ve endüstri bitkileri ile ilgili konular varsa hepsi ⇒ Endüstri Bitkileri kategorisinde toplanmaktadır.

Yazar: Erdal Yüksel

Kategori: Botani

Etiketler: |


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın:

Sorunuz cevabımla birlikte 1 saat veya en geç 24 saat içinde burada görünür olacaktır. Lütfen ara sıra kontrol edin. Hiç görünmüyorsa akıllı telefonunuzda önbellek temizliği yapmalısınız.