Böğürtlen, Rubus

Botani‘nin böğürtlen cinsinden türleri araştıran koluna batoloji denir (batology). Bu dalda uzman kişilere de batolojist denir.

Böğürtlen cinsinin türleri ayrı ayrı pek bilinmez. Birkaçı birbirlerine çok benzer. Hepsine birden halk arasında böğürtlen deriz. Kesin olmayan bilgilere göre 250 ile 700 arasında türü vardır. Ahududu (frambuaz) da böğürtlen cinsinden bir türdür.

Özellikleri

Çiçekleri türüne göre beyaz, pembe ve morumsu pembe olarak değişir. Çilek çiçeklerine benzerler. Böğürtlenlerin çiçek açması ilkbahar ortalarında başlayıp sonbahara kadar kesintisiz devam eder. Böylece bahar sonundan veya yaz başından itibaren sonbahar sonuna kadar dallarında sürekli yeni yeni meyveler olgunlaşır. Meyveleri hem taze olarak yenir hem reçeli ve marmeladı yapılır. Likörü de yapılabilir. Böğürtlen meyveleri çok sevilen meyvelerden olduğu için böğürtlen yetiştiriciliği yıllar geçtikçe artmakta ve önem kazanmaktadır.

Yapraklarının özellikleri türe göre değişmekle beraber genellikle üç ya da beş yaprakçıklı olarak bileşik yapraklıdır. Dallar dikenli olup yaprakçıklarının altlarında ve yaprak saplarında da çok küçük dikenler vardır.

Uzun ömürlü bir bitki olan Böğürtlen her yıl kökten yeni sürgünler uzatır ve esnek dallar geliştirir. Böylece bu dallar biraz uzayınca kavisli hale gelip sonra dik değil yere paralel ve git gide aşağı doğru uzarlar. Her bir dal genel olarak iki yıl ömürlüdür. İlk yıl gelişim, ikinci yıl çiçek açma, meyve verme ve ölüm yılıdır. Bütün bu özellikler böğürtlen türlerine göre az çok değişir. ABD’de oluşturulan bazı hibritler ilk yıl geliştirdiği dallarından meyve verir. Hatta dikensiz böğürtlen de türetilmiştir.

Meyve amaçlı olmaktan başka böğürtlenler arazi sınır-çit bitkisi olarak ve erozyon önleyici bitki olarak da kullanılır.

İklim uyumu

Böğürtlen yetiştiriciliğinde amaç ticari meyve üretimi ise yazın şiddetli sıcakların olduğu yerler uygun değildir. Zira hem fazla su masrafı gerekir hem de ne kadar sularsanız sulayın meyve verimi ve meyve kalitesi buralarda şiddetli sıcak yüzünden yeterli olmayacaktır. Kış soğuklarına dayanıklılık açısından ise ticari önem taşıyan böğürtlen hibritleri kışın -20C dereceden daha soğuk olan yerlere uygun değildir. Fakat aslında doğal türler genelde -40C dereceye kadar dayanıklı olurlar.

Böğürtlen yetiştirme

Güneşli yer istiyor. Günde en az 4 saat direkt güneş böğürtlenlere yeterlidir.

Toprak seçmez. Fakat iyi verim açısından toprağının hafif asitli veya nötr (pH6 ile 7.5 arası) özelliğinde olması ve organik besleyiciliğinin de gübrelerle sağlanması gerekir. Amacınız ticari yetiştiricilik değilse toprak özelliğini iyileştirme çalışmalarına hiç gerek yok.

Sulama önemlidir. Özellikle böğürtlenlerin çiçek tomurcukları belirdiğinden itibaren, meyve hasatına kadar sürekli düzenli sulama ister. Toprak bu dönemde asla kupkuru olacak düzeyde kurumamalıdır.

Mesafe

Birden fazla böğürtlen fidanı dikecekseniz aralarındaki mesafe dik gelişenlerde ortalama 1m, çevreye yayılıcı gelişenlerde ortalama 2m olmalıdır. Buna göre, aldığınız fidanların özelliklerini önceden öğrenmeniz gereklidir. Bu ortalama ölçülerden daha önemlisi dallarının sağa sola gelişimlerini ne kadar kısıtlayacaksanız veya serbestlik tanıyacaksanız fidanların aralarındaki mesafeleri ona göre belirlemenizdir.

Budama

Böğürtlenlerde budamaları gelişim dönemi budamaları ve kış dönemi budamaları olarak ikiye ayıralım:

Gelişim dönemlerinde dipten çıkıp güçlüce uzayan sürgünler iki metreyi geçer. O kadar uzamasını beklemeden, siz ne boyda kalmasını istiyorsanız o ölçüde tutmak için belirli bir uzamadan sonra tepelerini kesin. İlkbahar ve yaz boyunca böğürtlenlerinizin diplerini sürekli kontrol ederek ihtiyaç fazlası dip sürgünlerini anında köreltmelisiniz. İstediğiniz sayıda sürgün bırakın. Zamanla daha güçlü bir sürgün çıkarsa öncekilerden en çelimsizlerinin yerini alsın. Yani öncekilerden çelimsiz olanları dipten kesin.

Kış dönemi budamaları

Böğürtlen dalları meyve verdikten sonraki aylarda ölüm sürecine girerler. Hasattan sonra nasılsa kuruyacaklar diye dipten kesmeniz (bazı kişiler tavsiye etseler bile) iyi değil. Bırakın kalsın. Kış başında o dalları tepelerden biraz kısaltın. Böylece kesik yerlerden soğuk alırlar ve dallardaki besin ve enerji birikimleri köklere daha etkili geri çekilir. Kış sonunda ise tam dipten kesin. Bu tip budama böğürtlenleri güçlendirir.

Fidan üretimi

Böğürtlen meyvelerini yiyen kuşlar sayesinde olur olmaz her yerde kendiliğinden böğürtlen fidanları peyda olur. Bu şekilde bahçenizde kendiliğinden çıkabilir. Ya da herhangi bir yerde küçük fidanlarını görürseniz söküp alabilirsiniz. Aslında meyvesi için ıslah edilmiş böğürtlen fidanları bulup satın almanız daha iyi olur. Diğer çoğaltma yolları aşağıda:

Tek göz yapraklı çeliklerle: Zamanı ilkbahardır. Yaprakları henüz yeni gelişmiş taze dalları kullanın. Tek göz yani bir dalı kısacık parçalar halinde kesin. Her parçada sadece bir tane filizlenme gözü olacak. Zaten gözler hemen yaprak dibindedir. Bu tip yapraklı kısacık çelikleri yoğun nemli ortam ve biraz düşük ısıda köklendirin. Yani ilkbahar aylarında, ⇒ tepe çeliği sayfamda anlattığım gibi kapalı mini sera gibi bir ortamda yapacaksınız. 5-6 hafta kapalı tutmanız yeterli olur.

Uçlardan daldırma:  Dikensiz böğürtlenlerin üretimine en uygun yol budur. Çünkü diğer usullerle üretim yaparsanız yeni fidanların dikenli olma riski yüksektir. Bu usulde sonbahar başında dikensiz bir dalı toprağa eğin. Uç kısım toprağa gömülecek ama en uç, gelişip uzama kısmı elbette toprak dışında kalacak. Ayrıntılı bilgi: ⇒ Basit daldırma yöntemi

Kökten ayırmayla: İlkbahar ve yaz aylarında yeni çıkan dip sürgünlerini kış aylarında ya da bahar başında kontrol edin. Kendi köklerini oluşturmuş olan böğürtlen sürgün dallarını anadan keserek alın.

Kök çeliği: Böğürtlenlerde çok etkili bir üretim yöntemidir. Ayrıntılı bilgi: ⇒ Kök çeliği

Kaynaklar

Rubus – Wikipedia
Böğürtlen yetiştiriciliği – Tarım Kütüphanesi