Özellikleri
Hemerocallis (gün güzeli) cinsinin türlerinden 80 bini aşkın kültivarlar türetilmiştir. Turuncu güngüzeli ise esas türlerinden biridir (Hemerocallis fulva).
Dallanma yapmaz (çiçek sapı haricinde). Direkt rizomlardan yükselen yaprakları dar yapılı ve uzun olur. Sadece çok olumsuz şartlarda yapraklarını kaybeder. Isı ve su şartları uygun olduğu sürece yeşil yapraklıdır.
Toprak altında ince rizomlarla çoğalır. Saçak köklüdür. Biraz derine inen kökler uçlarında yarı şeffaf beyaz yumrular oluşturur (aynen kurdele çiçeğinin yaptığı gibi). Bu yumrular sadece su ve besin depolama amaçlıdır. Bitkinin çoğalması için işe yaramazlar.
Turuncu gün güzelinin çiçeği
Çiçek açması
Genellikle ilkbahar sonunda, yaz başında çiçek açar. Bazen sonbaharda da çiçek açarlar. Sonbaharda çiçek açmaları önceki yıl oluşan sürgünlerden bazılarının baharda çiçek açacak olgunluğa gelmemiş olması ama güçlenmeye devam etmesi ve yaz aylarında bir hayli susuz kalmasına bağlıdır. Bu yüzden sonbaharda çiçek açması her zaman mümkün olmaz.
Çiçekleri zambak çiçeklerine benzer. 40cm ile 1m arasında değişen bir sap tepesinde 5 – 15 tane kadar değişik sayılarda tomurcuklar verir. Bir çiçek bir günde solar. Tomurcukların tümü aynı günde açmadığı için günlerce üzerinde açmış çiçekler olur.
İklim uyumu
Her yerde sorunsuz yetişir. Kışın en hafif don olaylarında bile tüm yapraklar kurur. -30C dereceye kadar don olaylarında toprak altı rizomları dayanır. Fakat yine de tedbir olarak kışın toprak yüzeyini kuru yapraklarla iyice örtmek gerekir. İlkbaharda kuvvetlice tekrar yeşerirler.
Yaz sıcaklarında çok fazla uzun süre susuz kalınca yaprakları tamamıyla kurur ama sonbaharda yeniden yapraklanırlar. Kuraklığa da don olaylarına da çok dayanıklı bir bitkidir.
Kullanım
Turuncu gün güzeli çiçekleri için yetiştirildiği halde düzgün yeşil yapraklarıyla bile güzel bir yer örtücü türdür. Zehirli değildir. Doğu Asya’da bazı memleketlerde rizomlarını ve çiçeklerini yerler.
Gün güzeli yetiştirme, bakım
Gün güzeli esasen bahçe bitkisidir. Ama büyük saksılarda balkon ve teraslara da uygundur. Bahçelerde en kenar yerlere dikmeli ve çiçekleri geçtikten sonra sulama sıklığını azaltmalısınız. Yoksa toprak altında arsızca rizomlar uzatıp bahçeyi istila etmeye girişirler. Veya sayıca az ise ve kısa sürede çoğalmalarını istiyorsanız ilkbahardan sonbahara kadar sık sık sulayın. Aşırı güneşli balkonlarda saksılarda yetiştirilebilir. Her ortama uyar. Toprak seçmez. Ama en verimli gelişim humuslu, suyu tutma özelliği ortanın biraz üzerinde ve gübrelenmiş toprakta mümkündür.
Çoğaltma
Hemerocallis fulva – turuncu gün güzelinin çoğaltılması kökten ayırma iledir. Gruplar halinde, fazla bölmeden ayırmak daha iyidir. Tek tek ayırırsanız gelecek dönem çiçek açma ihtimali düşüktür ama farketmez. Daha sonraki yıl için çoğalarak güçlenirler.
Saksıda bulunan bu bitkim saksıyı patlattı. Rizomlu süsenlerimi bahçemde sulamadığım bir yer var. Bu zambağı da oraya dikip yazın sulamasam yaşar mı?
***
Yazın sulamazsanız tüm yapraklar kurur. Toprak altında oluşturduğu birçok su deposu yumruları sayesinde aylarca susuz kalsa bile ölmez (sadece susuzluktan yapraklarını terk ediyor o kadar). Hatta eğer yazın susuzluktan yaprakları tamamıyla kurursa ve yaz sonuna kadar tamamen susuz kalsa, sonra suladığınız takdirde sonbaharda hızla yapraklanıp peşinden çiçek açabiliyorlar.
Turuncu gün güzelimi çoğaltmak istiyorum ama kökten ayırma nasıl yapılıyor videolarda izledim fakat anlamadım. Rica etsem açıklayabilir misiniz? Sizin tecrübenize herkes ve her şeyden çok güveniyorum.
***
Son derece dayanıklı bir bitki olduğundan dolayı korkacağınız bir şey yok. Videolarla vakit kaybetmek gerekmez. Toprağı kazın. Dip kısmına ulaşın. Toprak altında dal gibi uzantıların uçlarından yapraklanmıştır. O dala benzeyen uzantıları, ama tek tek değil, birkaçı veya en az ikisi birbirine bağlı olarak kesip alın. Her parça en az ikisi bir arada olmalı ki yeni yerinde birbirlerinden güç alarak daha hızlı gelişsinler. Bu kadar. Fazla ayrıntılı bilgi gerekmiyor. Hiç hassaslığı yoktur.
Güngüzelini kışın sulamak gerekir mi?
***
Bahçede ise fark etmez. Saksıda ise evet.