Kızılcık Cornaceae (Kızılcıkgiller) familyasının Cornus mas adlı türüdür. Ana vatanı Avrupa’nın güneyi, Karadeniz çevresi, Kafkaslar bölgesinin bir kısmı ve Türkiye’nin tüm kıyı kesimleridir. Ankara gibi deniz etkisinden uzak iç kesimlerde de bulunabiliyor.
Özellikleri
Kışın yapraklarını döken küçük yapılı ağaç, bazen büyük yapılı çalı halinde gelişim gösterir. Ağaç olarak boyu ortalama 6 metredir. Yazın hiç susuz kalmazsa 10-12 metreye ulaşması da mümkündür. Bakımı diğer ağaçlar gibi yapıldığında veya kendi haline bırakıldığında çok yavaş geliştiği için uzun yıllar boyunca çalı tip bir bitki gibi görünür ve öyle zannedilir.
Karadeniz bölgemizde doğal has tür kızılcıklar yaz mevsiminde sık sık yağmurlar yağdığından dik yamaçlarda bile bulunur ama maki tarzında gelişirler. Düzlük yerlerde ise koca ağaç olurlar. Ege ve Akdeniz bölgelerimizde ise deniz seviyesi alçak kesimlerde değil biraz yüksek rakım yerlerde daha iyi yetişirler. Çünkü şiddetli sıcak olan yerlere uygun değildir.
Uyum
Kızılcık kışın en fazla -35C derece soğuğa dayanır. Daha ağır don olaylarına dayanamaz ve iç-yüksek kesimlerde görülmezler. Genelde susuzluğa dayanıklı değildir. Bu yüzden Karadeniz bölgemizin dışında diğer bölgelerimizde daha çok düzlüklerde ve ormanlık yerlerde çalı tipinde olurlar.
Çiçek açması, meyve vermesi
İlkbaharın en başında, çoğunlukla ilkbahardan önce, kış sonuna doğru ve hatta bazen kış ortasında çiçek açarlar. Fakat meyvelerinin olgunlaşması bir hayli uzun sürer. Kızılcık meyveleri yaz ortası ile yaz sonu döneminde olgunlaşmasını tamamlar. Yaz ortasından önce olgunlaşmazlar.
Kullanım
Kış sonu/bahar başı döneminde kızılcık ağaç ve çalılarının çiçeklenmesi çok güzeldir. Yaprak güzelliği de iyi olunca park-bahçe süs ağaçlarının en beğenilenlerinin arasında yerini almıştır. Çalı tipi gelişim gösteren bodur kültivarları peyzajcılıkta kullanılır. Variegata (yaprakları beyazlı) bir kültivarı bile geliştirilmiş.
Türkiye’de doğal halde bulunan has tür kızılcıkların meyveleri zeytinden küçük olur. Meyve amaçlı kızılcık yetiştiriciliğinde iri meyveli kızılcık kültivarı kullanılır. Kırmızı ve sarı meyveli çeşitleri vardır. Meyveler iri zeytin büyüklüğünde ama daha ince-uzun yapıda olur.
Kıızılcık ağacı yetiştirme
Kızılcık tam gün güneş ya da yarı gün güneş ister. Problemsizdir ve pek bakım istemez.
Dikkat etmemiz gereken üç husus:
- Kökleri pek derine gitmeyip yüzeyde kuvvetlice yayılır.
- Ve buna paralel olarak susuz kalmaya uygun değildir.
- Hafif asitli ve nötr toprakları sevdiğinden dolayı fazla kireçli topraklarda kloroz vb sorunlar baş gösterir (ki bu sadece kızılcıklara mahsus bir problem değildir). Beyaz topraklar daima problemli topraklardır. Toprağa az miktar demir gübresi ve çok az miktar kükürt serpmek ve bolca kompost çürüntüler yaymakla sorun çözülebilir. Başka hiçbir problemi yok.
Fidan dikimi ve bakımı
Ticari amaçla yetiştiriciliği yapılan iri meyveli kızılcık ağaçlarını birbirlerinden 6-7 metre mesafe ile dikmelisiniz. Sonbahardan sonbahara ağacın dibinden biraz uzak mesafelerde toprağı hafifçe çapalayarak az miktarda gübre serpin. Fazlası zarar verir.
Pek yağışlı olmayan yerlerde ilkbahardan yaz ortasına kadar toprak yüzeyi kupkuru oldukça geç kalmadan sulamak gerekir. Hem yeni dalların gelişimi için hem de meyvelerin gerektiği gibi iyi kalitede gelişimleri için sulama kesin gereklidir. Yaz ortasından sonra sulamaları bırakmada bir sakınca yok.
Budamalar
Budamaları don olaylarının çok hafif geçtiği yerlerde kış içinde, diğer yerlerde ilkbahar başında yapın. Kızılcıklar genelde hiç budama istemese de şu üç amaçla budamalar gerekli olabiliyor:
1- Çalı biçiminden kurtarmak, ağaç biçimi vermek için önce kızılcık fidanlarının dipten sadece tek ana gövde kalmasını sağlayın. En güçlüsünü ana gövde olarak seçin, diğerlerini yok edin. Sonra boyu uzadıkça en alt yan dalları budayın. Tepede daima en az 4 yan dalların bulunması lazım. İstediğiniz boya gelince yan dal budamasını bırakın. Hem kızılcıkların devleşme özelliğinin olmadığını bilin ve ana gövdenin yan dalsız çıplak temel kısmını en fazla 1,5 metre tutun. Kızılcığınızın orada çok iyi gelişim gösterdiğinden eminseniz 2m kadar da olabilir. Tepeden dallanıp budaklanarak enine boyuna gelişmeye devam eder.
2- Meyve verimini (kalite açısından) arttırmak için budama gereklidir. Kış sonu çiçeklenmesinden sonra çiçeksiz olan dallardan bir kısmını ve çiçekli olsa bile pek işe yaramayacağa benzeyen dalların bir kısmını budayın. Böylece geri kalan dallardaki meyveler daha sağlıklı gelişir ve daha iri olurlar.
3- Ticari yetiştiricilikte meyve hasatının kolaylığını sağlayacak yönde budamalar faydalı olur. Yani kızılcık fidanları henüz çok küçükken her bir tek fidanın iki ya da üç ana gövde halinde gelişmesini sağlayın. Fazla uzun boylu olmamaları gerektiğinden, belirli bir yükseklikten itibaren ağaçların gücünün yükselmeye değil yan dallarla dallanıp budaklanmasına gitmesi için uygun budamalar yapın.
Meyve verimi arttırıcı budamalar
Dalların birbirlerinin üzerine fazla gölge etmemeleri, üst üste binmemeleri ve birbirlerinin havasını engellememeleri için dalları yönlendirme budamaları yapmalısınız. Böylece meyve verimi özellikle kalite açısından artar.
Yine ticari yetiştiricilikte gençleştirme budamaları önemlidir. Ana gövdelerden türemiş ana dalların yanısıra yeni çıkan mini filizlerden çok az kısmına, hatta bir yıl için sadece bir ya da iki tanesine izin verin. Bunlar yeterince geliştiğinde ana dalların en yaşlılarından birinin/ikisinin yerini almasını sağlayın. Birkaç yılda bir olmak üzere bir iki çok yaşlı ana dalı bu şekilde yok eder ve kızılcık ağaçlarının daima genç olgun dallarla yüksek kalitede yüksek verimli meyveler vermesini sağlarsınız.
Kızılcık fidanı üretimi
Üretim tohumlarıyla, çelikle ve aşıyladır.
Çelikle üretiminin iki ayrı usulü
İlkbaharda yeni uzamaya başlayan dallar yaza doğru yeterince olgunlaştığında bunları kesip alın ve ⇒ köklendirme toprağında köklendirin. Ama ilkin yaprakları azaltacaksınız. Her bir çelikte sadece tepede iki yaprak yeterli.
Diğer usul tam olgunlaşmış ve yaprağını dökmüş dalları kış başı ile kış sonu arasında herhangi bir zamanda keserek alın ve yine aynı şekilde köklendirin. Kış çeliklerine sıcak sera gerekmez. Eğer serada köklendirecekseniz ısıtılmayan serada tutmanız gerekiyor. Kışı üşüyerek geçiren çelikler ilkbaharda köklenir ve filizlenir.
Çelikten yetişme kızılcık fidanları 3-4 yıl yeterince geliştikten sonra meyve verirler. Yaz aylarında sık sık sulama hızlı gelişimlerini, iyice dallanıp budaklanmalarını sağlar. Bu durumda üçüncü yıl meyve verirler.
Tohumla üretim
Kızılcık ağacı tohumlarını sonbaharda ya da kış başında ekmelisiniz. Kış üşümesinden sonra tohumlar ilkbaharda mutlaka çimlenirler. Ama tohumdan yetişmiş kızılcık fidanları ne kadar büyürse büyüsün 7-8 yaşına gelmeden önce meyve vermez. Erken meyve için aşılama gereklidir.
Aşı ile üretimde iki farklı amaç var:
Biri küçük meyveli yerli kızılcıkların üzerine iri meyveli kültivarlardan aşılayıp o ağaçlardan iri ve sulu meyveler elde etmek içindir. Diğeri ise tohumdan yetişen fidanların 3-4 yaşlarına geldiğinde meyve vermeleri amaçlıdır. Tohumdan yetişen bir kızılcık fidanını aşılamak için ana gövdesi en az kurşun kalem kalınlığına gelmiş olmalıdır. Aşı için kullanacağınız dalları meyve veren olgun bir kızılcık ağacından almalısınız.
Kadirli’nin dağlarında bana 3 dönüm kadar kayalık ve aşırı eğimli bir yer kaldı. Bu çevrede dağlarda doğal olarak kızılcık ağaçları var. Ben de burada bir kızılcık bahçesi kurmak istiyorum. Yaptığım araştırmalarda dikim mesafesi olarak 4×4 5×5 6×6 ve hatta 3×3 gibi mesafeler var. Hangi dikim mesafesi bana daha uygun anlayamadım. Kızılcık ağacının verimi konusunda da net bilgi bulamadım. 20kg ve 250kg kadar söylentiler var. Kızılcık konusunda kendimi geliştirebileceğim bir kaynak da bulamadım. Aşı gerekmez diyenlerde var. Çünkü aşı taneleri büyütüyor ama tane sayısı azalır diyorlar. Tozlaşmada farklı cinsler etkiliymiş. Bölgede bunun ticareti kiraz şurubu olarak yapılıyor. Amacım ağaçlarımdan elde ettiğim şurubu satarak ek gelir elde etmek ve hobi.
***
Farklı mesafeler farklı iklim ve arazi yapılarına göredir. Mesela Karadeniz bölgesinde oldukça gür gelişirler ve 6m hatta 7-8m mesafeli olmaları iyidir. Ama sizin orada eğimli kayalık arazide pek iyi bir gelişim olmayacağı, orta boy çalı biçiminde gelişecekleri için için 3-4 metre mesafe daha iyi olur. Diğer sorularınıza cevap veremem çünkü ticari yetiştiriciliği konusunda ve ticari verimi hakkında bilgim yok. Ama madem amacınız bölgenizdeki geleneksel şuruptan yapmak, o halde yetiştiriciliği de geleneği bozmadan, o çevrenin fidanlarıyla yapın. Yani iri meyve veren çeşidinden aşılamak bu durumda gerekmez. Hem şurupların lezzeti aynı olmayabilir.
Bahçemde yer alan 3 adet kızılcık ağacımdan çok güzel meyve alıyordum. Bir adet ağacı söküp bir başkasına hediye ettikten sonra kalan iki adet ağacımdan bolca çiçek oluşmasına rağmen iki yıldır hiç meyve alamadım. Acaba tozlaşmadan kaynaklı bir problem olabilir mi?
***
İlginç bir durum. Öyle bir problemi olacağını sanmıyorum. Çünkü tozlaşma için arı vb polenleyici böceklere bile pek ihtiyacı yok. Çiçek açtığı günlerde don olayları olmuşsa veya kış sonu/ilkbahar başı döneminde susuz kalmışsa bu sebeplerden dolayı meyve vermemiştir. Fakat iri meyve veren kültivarlarının bazılarında kendi polenlerinin işe yaramaması problemi oluyor ve dolayısıyla şansınıza size o tip fidanlar denk gelmişse tahmininizde haklısınızdır.