Ukrayna savaşı çıkmaza girdikten sonra şimdi nadir toprak elementleri gündeme geldi. 2025 belli ki bambaşka bir çağın başlangıcı. Zaten şurası bir gerçektir ki bu yıldan itibaren doğan çocuklar bambaşka bir çağın nesli olacaklar. Mesela Metaverse çağı yaklaşıyor.
Hiçbir tarafın zafer kazanmadığı Ukrayna üzerindeki kavgaların sebeplerinden biri de muhtemelen topraklarında bulunan nadir elementlerdir.
Peki nedir bu nadir toprak elementleri? Ve ne işe yararlar?
Çağımızın teknolojik cihazlarının imalatlarında önem taşıdıkları gibi pekçok alanda da ciddi öneme sahipler.
Şimdilik bildiğimiz kadarıyla en yaygın kullanım alanları
Güneş panelleri, elektrikli araçlar, bilgisayarlar, akıllı telefonlar ve yenilenebilir enerji gibi sürdürülebilir yüksek teknolojili üretim yolları.
Hangi elementler?
Söz konusu toprak elementlerine ‘Lantanitler’ de dedir. Gerçi ilk ikisi lantanit değil. Ama lantanitler gibi nadir toprak elementlerinden olup onlar da büyük öneme sahipler.
Atom numaraları 21’den 71’e kadar. İşte şu elementler, parantez içinde kimya bilimindeki sembolleri ve atom numaralarıyla.
Scandium (Sc – 21). Yttrium (Y – 39). Lanthanum yani Lantan (La – 57). Cerium (Ce – 58). Praseodymium (Pr – 59). Neodymium (Nd – 60). Promethium (Pm – 61). Samarium (Sm – 62). Europium (Eu – 63). Gadolinium (Gd – 64). Terbium (Tb – 65). Dysprosium (Dy – 66). Holmium (Ho -67). Erbium (Er – 68). Thulium (Tm – 69). Ytterbium (Yb – 70). Lutetium (Lu – 71).
Türkiye’de var mı?
Türkiye’de nadir toprak elementleri çıkarılmamaktadır. Stratejik sektörlerin üretim faaliyetlerinde büyük öneme sahip bu elementlerin tedariki halen yüksek riskler barındırıyor. Ayrıca, bu alanda kimya ve metalürji gibi bilim dallarıyla entegre Ar-Ge çalışmaları da yetersiz. Gerek bu elementlerin çıkarılması ve arıtılmasında, gerekse bu elementlere dayalı yüksek katma değerli ürün tasarımında, üretiminde kullanılacak, laboratuvar altyapısı eksikliği hissediliyor.
Türkiye’nin Nadir Toprak Elementleri (NTE) Araştırma ve Yenilik Kapasitesinin Geliştirilmesi
2022-2023 yılları arasında yapılmış bir çalışmadır.
Projede ortak kurumlar:
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA).
Munzur Üniversitesi Nadir Toprak Elementleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (MUNTEAM).
Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) bünyesinde faaliyet gösteren Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü (NATEN).
Temel amaçlar: Söz konusu proje ile Ülkemizde ulusal NTE tedarik zincirinin kurulması ve güvenli arzın sağlanması. Ayrıca NTE konusundaki Ar-Ge kapasitesinin artırılması planlanmaktadır.
Sonuçlar:
- NTE’lerin güvenilir ve kesintisiz tedarik zincirininin kurulması
- Jeolojik cevherleşme alanlarından NTE’lerin kazanımı ve yüksek saflıkta elde edilmesi
- Elektronik atıklardan NTE’lerin geri dönüşümü
- NdFeB (Neodimium demir bor) kalıcı mıknatıs ve yüksek katma değerli ürünlerin geliştirilmesi, patentlenmesi ve ticarileştirilmesine yönelik Ar-Ge faaliyetleri yürütülmesi
- MUNTEAM ve MTA’nın mevcut altyapılarının ülkemiz için stratejik öneme sahip “NTE ekosistemi”ne ulusal çapta hizmet edebilecek şekilde geliştirilmesi
- MUNTEAM’ın araştırma altyapısının iyileştirilmesi ve NTE’ler kullanılarak yeni yüksek katma değerli ürünlerin geliştirilip, patentlenmesi ve ticarileştirilmesi
- MTA’da kurulacak geri dönüşüm tesisi ile NTE’lerin elektronik atıklardan geri dönüşümüne yönelik Ar-Ge faaliyetleri yürütülmesi ve bu alandaki geri dönüşüm ekosisteminin güçlendirilmesi
- NTE sektörünün geliştirilmesinde etkin rol oynaması planlanan KOBİ’lere ve diğer paydaşlara yönelik olarak mevcut durum analizi yapılması, eğitimler verilmesi ve ürün ticarileştirme süreçleri için danışmanlık sağlanması
- NTE ile ilgili farkındalığın artırılmasına yönelik tanıtım faaliyetleri düzenlenmesi
Özetle Nadir Toprak Elementleri
Nadir toprak elementleri cam ve seramik sanayi, metalürji sanayi, lazer üretimi, mıknatıs üretimi, petrol katalizörü ve ileri teknoloji cihazların üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Günümüzde hibrid arabalarını, elektrikli taşıt araçlarını, rüzgâr türbinlerini, güneş enerjisi panellerini, MR makinelerini ve birçok temiz enerji teknolojisini hayata geçirmektedir. Ayrıca nadir toprak elementleri birçok yeşil enerji teknolojilerinde gerekli olmalarından dolayı yeşil elementler olarak da bilinmektedir.
Kaynaklar
1- Türkiye’nin NTE araştırma ve yenilik Kapasitesinin geliştirilmesi
2- Türkiye’’de var mı?
3- Genel bilgi