Sedir ağacı (Cedrus libani türü)

Lübnan’da yaşlı sedir ağaçları – Fotoğraf: Sarah Cruz, cushtravel.com

Özellikleri

Türkiye’de doğal yaşam alanları 500m’den 3000m’ye kadar yüksek rakım yerlerdir. Yani dağ bitkileridir ve tek başına, bazen de diğer çam türleriyle karışık ormanlar oluştururlar.

Sedir ağaçları kozalaklı, kışın yaprak dökmeyen iğne yapraklı ağaçlar olarak genelde piramit yapıda gelişir. En alt yan dallar yere paralel olarak bir hayli uzun, ana gövdede yukarı doğru diğer yan dallar yine paralel ama derece derece daha az uzun olurlar. Fakat bir sedir ağacı fazla yaşlandıktan sonra piramit halden çıkmış olur. Çünkü alt dalların büyük bir kısmı kurur. Birkaç ana gövdeli, heybetli bir ağaç haline gelir. Oldukça kalın ana gövdeler iki ila 4 kadar sayıdadır. Yaşlı bir sedir ağacı, temel ana gövdesi 1m çapında veya biraz daha geniştir. Üstten çevreye dağılan ikincil ana gövdeler 2-4 (bazen 6-7 kadar) bütünlüğüyle hem heybetli görünümlü hem de geniş bir çevreye gölge sağlayıcıdır. Boy 12m ile 40m arasında, yerine göre değişir.

İklim uyumu ve iki ana varyetesi

Sedir ağaçları Akdeniz ve Ege bölgelerinin düşük rakım yerlerine uygun değildir. Buralarda denizden uzak ve yüksek, en az 500m rakım olan yerler uygundur. Gerçi aşağıda bahsettiğim Türk varyetesine sanıyorum o kadar yüksek rakım yer şart değildir. Yani Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde muhtemelen rakım 200m gibi olan yerlerde de sorunsuz gelişecektir.

Esas Lübnan sediri (C. libani var. libani)

Lübnan, Suriye ve Türkiye’de dağlarda, yüksek kesimlerde yaşarlar. Yapraklarının rengi koyu yeşil ile mavimsi yeşil arasında değişir. Kış soğuklarına -30C dereceye kadar dayanır. Lübnan bayrağı üzerindeki ağaç motifi bu ağacı temsil eder. Türkiye’de de doğal olarak Toroslar civarlarında bulunur ama muhtemelen buradakiler diğer Türk sediri ile melezleşip esas özelliğini kaybetmiştir. Belki 2000m’den daha fazla yükseltilerde yaşayanlar saf haldedir.

Türk sediri (C. libani var. stenocoma)

Sadece Türkiye’de ama yine yüksek rakım yerlerde bulunur ve yaprakları mavimsi yeşildir. Kış soğuklarına dayanıklılığı -26C dereceye kadardır ama bu biraz şüpheli. -20C dereceden daha fazla soğuk olan yerlerde kışın tamamen ölme riski var. Bu durumda güneye bakan yamaç vs. güney yöne eğimli yerler daha güvenlidir.

İki sedir varyetesinden devleşme, heybetli görünüm ve geniş bir çevreyi gölgeleme açısından makbul olanı Cedrus libani var. libani varyetesidir. Türk varyetesi onun kadar olamıyor ve ayrıca kış soğuklarına onun kadar dayanamaz. Öte yandan Türk varyetesinin alt yan dalları çok fazla uzamaz ve dolayısıyla üzerinde fazla kar birikimi olmayacağından dolayı kışın dallarının kırılma riski daha azdır. Lübnan varyetesinin (fazla kar yağan yerlerde) çevreye yayılan upuzun dallarının üzerlerinde fazla biriken karları uygun araçlarla dökmek tavsiye edilir. Dallar çok fazla kalınlaştıktan sonra gerekmez.

Ayrıca: Esas Lübnan sediri varyetesi yeterli yükselti ve yeterli kış soğuğu olmamasından dolayı İstanbul’a bile pek uygun değildir. Meselâ Ankara ve merkez ilçe Bursa daha uygundur. Türk varyetesi İstanbul’da rahat yetişir.

Not: Kıbrıs sediri ayrı bir tür mü yoksa bu türün üçüncü varyetesi midir, henüz kesinlik kazanmamış. Onun yetişme şartları hemen hemen Lübnan sediri ile aynıdır. Yani Türk sedirine göre daha yüksek rakım yerlere uygundur.

Sedir ağacı yetiştirme

Açıklık ve tüm gün güneşli yerleri ister. Bir sedir fidanı dikeceğiniz yer, öncelikle derin ve süzek topraklı ve her yönden çapı 12m olan boş bir yer olmalıdır. Fidanı tam ortaya dikin. Aslında o kadar geniş boş bölgeyi fidan büyüyene kadar geçici olarak şeftali gibi kısa ömürlü meyve ağaçlarıyla değerlendirebilirsiniz. Ama ağaçlar fidana gölge etmeyecek kadar mesafeli olmalıdır.

Bölgenizde kışın -8C derece ve daha fazla soğuk oluyorsa fidanı ilk iki yıl kış aylarında hasır vesaire şeylerle sarıp korumanız gerekir. Aksi takdirde soğuk rüzgarlar fena zarar verir (özellikle Türk sedirine).

Sedir fidanları hızlı büyümezler. Bir de susuz bırakırsanız daha da yavaş olacaklardır. İlk 10 yıl boyunca ilkbahardan yaz sonuna kadar fazla uzun süre susuz bırakmayın. Sulamaları suyun derinlere ulaşacağı kadar bolca su ile yapmalısınız.

İlkin (fidanı dikerken) toprağı oldukça süzek ve biraz da besleyici hale getirin. Sonraki kış sonunda fosfor oranı yüksek katı bitki besini toprağına karıştırın. Üçüncü yıldan itibaren, 10 yıl boyunca her kış sonunda toprağa genel amaçlı (NPK eşit) katı bitki besini verin.

Fidan birkaç yıllık olup kendi dibine geniş bir çevreye yeterince gölge sağlayıncaya kadar dibine saman, kuru yapraklar ve leonardit vesaire maddelerle malçlama yapmalısınız. Bütün bunlar fidanın hızlı gelişimi için gereklidir. Yoksa zaten gelişimi yavaş olan bitkiniz daha da yavaşlar.

Sedir fidanı üretimi

Sadece tohum iledir. Sedir tohumlarının çimlenmesi için kış üşüme süreci gerekiyor. Yoksa çimlenmezler. Yani tohumları sonbahardan en geç ocak ayının ortasına kadar ekmelisiniz.

Kaynaklar

Dave’s Garden – Lebanon Cedar
Wikipedia- Cedrus