Bromeliad bitkilerden birçoğunun süs bitkisi olarak yetiştiriciliği yapılır. Ticari önemleri büyüktür. Fakat aynı familyadan Ananas comosus türü tüm bromeliadlardan çok daha fazla ticari öneme sahiptir. Çünkü meyveleri dünyanın en lezzetli meyvelerinden biridir. Dünya çapında en çok üretilen tropikal meyveler arasında ananas üçüncü sırada gelir.
Özellikleri
Ana vatanı Güney Amerika kıtasının orta kesimleri, subtropikal iklim kuşağıdır (Brezilya’nın güneyi ve Paraguay). Dolayısıyla gündüz-gece saatlerinin mevsimlere göre değişimini dikkate alma özelliği var.
Yapraklar rozet gibi her yöne dağılım gösterir. Biraz yucca yapraklarına benzer. Ana gövde daima çok kısa ve dolgundur. Yanlardan filizlenerek çoğalır. Yetiştiği yerin şartlarına göre tam yetişkin bir ananas bitkisinin yaprak uzunluklarıyla tek başına enine boyuna kaplayacağı alan 60cm ile 200cm arasında değişir. 60cm gibi kalması meyve verimini kötü etkilemez.
Süs bitkisi olarak yetiştirdiğimiz guzmanya, eşmeya vesaire Bromeliad türlerinin çoğunluğu toprak bitkisi değildir. Yani doğada ağaçların ve kayalıkların üzerlerindeki yosun ve eğrelti otlarıyla birlikte yaşarlar. Ananas ise toprak bitkisidir. Doğada toprak zeminde yaşarlar. Tropikal iklimlerde ticari ananas yetiştiriciliği neredeyse çöl gibi apaçık arazilerde, bütün gün güneş altında yapılır.
Meyve vermesi
Meyve oluşumu çiçeklerinin polenleşmesine bağımlı değildir. Polenleşme ancak tohum elde etmek için gereklidir ve tohum oluşumu meyve kalitesini düşürür.
Ananasın çiçek açma dönemi ilkbahar ortası ile yaz başı arasıdır. Yeterince olgunlaşmış bir bitki tam merkezden kısa ve sağlam bir çiçek sapı uzatır. Sap ucunda çam kozalağı biçiminde tomurcuklanma yapar. Hoş kokulu birçok çiçekler açar. Çiçekler meyveye dönüşünce aralarında açıklık kalmaz. Birçok çiçeklerden oluşmuş birçok küçük meyveler toplu olarak bir tane kocaman bir meyve şeklini alırlar. Bunu portakal dilimlerinin bütünlüğüne benzetebiliriz.
Soğuk havaya dayanması
Kış soğuklarına hiç dayanamaz gibi yanlış bir bilgi var. Belki saksıda, fazla gevşek toprakta yetiştiriyorsanız dayanamaz (bu her tür bitki için geçerlidir). Ama ananas aslında -4C dereceye kadar (ve hatta kar altında kalmaya) dayanır. Yapraklar tamamıyla zarar görse bile ilkbaharda hızla kendisini yeniler. Fakat toprağın kimyasal özelliğine göre tamamıyla çürüyerek ölme riski var. Bu yüzden her yerde bahçeye ekmemenizi tavsiye ederim. Saksıda, eğer ikliminiz uygunsa ve kışın dışarıda tutacaksanız güney cephede tutmalısınız. Kuzeyli rüzgarları direkt almasa iyi olur.
Dışarıya ve içeriye yer değiştirme şartları
Bitkilerin yerini uygunsuz zamanlarda değiştirirseniz köklerde hızlı bir çürüme başlar. Sonbaharda içeri alacaksanız havanın fazla soğumasını beklemeyin. Gece en düşük ısı 15C dereceye düşeceği günler gelmeden önce içeri almanız lazım. İlkbaharda dışarı çıkarmakta acele etmek daha tehlikelidir. Gece en düşük ısı 16C dereden hiç aşağı düşmeyen günler gelmeden önce dışarı çıkarmayın. Ve dışarı çıkarırken toprağının neredeyse kupkuru olması ve dışarıda en az bir hafta daha kuru toprakta kalması şarttır.
Saksıda ananas yetiştirmek
İç mekanlarda yetiştirmeye uygundur. Bütün şartlar uygunsa evde meyve bile verir. Ama krasula tarzı metabolizma özelliğine sahip olduğundan dolayı gece saatleri boyunca yerinin hafifçe serin olması veya gece boyunca sürekli esintiye ihtiyacı olması şartını göz önünde bulundurun.
Günde en az 4 saat direkt güneş, bununla beraber gündüzün diğer saatlerinde yerini çok güçlü aydınlık olması lazım. Yaz aylarında tam öğle saatlerinin dimdik gelen yakıcı güneş ışınlarından korumak hiç gerekmez ama yaprak güzelliği için tavsiye ederim.
Asitli toprak kesinlikle şart diyorlar. Halbuki bir komşum alelade torf toprakta yetiştiriyor. Üstelik yoğun kireçli artezyen kuyusu suyu ile suluyor ve hiçbir zarar olmuyor. Ama elbette toprak ne kadar iyi olursa sağlığı, gelişimi ve meyve verimi de o kadar iyi olacaktır. Sulama suyu ne kadar arı olursa o kadar iyidir.
Ananas zor bitkilerden değildir. Buradaki bilgilere göre elinizden geleni yaparsanız sorunsuz ve gayet hızlı gelişecektir.
Ananas tarlası
Toprak, sulama, gübre
3 ölçü torf toprak + 1 ölçü 3mm temiz dere kumu + 1 ölçü ponza taşı karışımı yapın. Saksı büyüklüğü en az 25cm×25cm ebatlarında olmalıdır. Saksı değiştirmek gerekiyorsa sadece mayıs ayında yapın.
Kireçsiz su ile ya da büyük bir kapta birkaç gün dinlenmiş suyun üst kısmıyla sulayın. Sulamayı düzenli yaparsanız çürüyüp gider. Mutlaka kontrol edin. Toprak yüzeyinden parmağınızla 4cm derine kadar kontrol edin. Yeterince kuruma olmuşsa bol bol su dökerek sulayın. Kış boyunca ise toprak biraz daha fazla kurudukça sulayın.
Sulamalarda saksı alt deliklerden mutlaka bol miktarda su dışarı çıkmalıdır. Ayrıca dışarı çıkan su saksı alt tabağında beklememeli, toprak o suyu geri emmemelidir.
Yapraklara su fısfıslama
Dışarıda açık havada veya açık pencere önünde olması şartıyla, çok sıcak yaz günlerinde, gece geç saatlerde soğuk su fısfıslayın. Su saf su olmalıdır. Ama yaprak aralarında su birikmemeli (gerçi açık havada zararı olmaz ama hiç gerekli değil). Ananas epifitik bromelyadlardan değildir. Aynı muameleyi yapmayın. Tamamıyla terestiyal yani toprak bitkisidir.
Diğer zamanlarda su fısfıslamanın bir faydası yok. Sıcak yaz günlerinde gece geç saatlerinde gerekmesi serinletme amaçlıdır. Zira krasula tarzı fotosentez özelliğinden dolayı nefes alma stomatalarını gündüz kapalı tutar, gece karanlıkta açar. Ama ortam fazla sıcak ise gece açamama problemi olur ve bu da gelişimi durdurur. Soğuk su fısfıslama sayesinde stomatalar açılır ve fotosentez bu sayede aksamaz. Sonuçta yaz sıcaklarında gelişimi durmaz. Bu tip su fısfıslamayı çok sıcak yaz aylarında en az 3 gün ara ile, mümkünse her gece yapmalısınız.
Bitki besini
Salon bitkilerine özel, yaprak amaçlı sıvı bitki besinlerinden olacak ama dikkatlice seçin. Tüm elementler olmalı. Sadece azot oranı biraz yüksek olacak. Yani NPK oranları örneğin 5-2-3 veya 5-2-4 veya 7-2-5 gibi olsun. Bu tip bitki besinlerinden başka azot gübreleri kesinlikle kullanmayın. Nisandan eylüle kadar 15-20 günde bir defa sulama suyuna karıştırın.
Aynen bu şekilde yetiştirirseniz bitki besini sayesinde toprağa asitlilik de kazandırmış olursunuz.
Bahçeye ananas dikebilir miyiz?
Güney Ege’nin deniz seviyesi gibi düşük rakım yerlerinde (Didim, Bodrum, Datça) ve Akdeniz bölgesinin düşük rakım kıyı kesimlerinde yaşıyorsanız evet. Tek sorun topraktır. Kışın ısı sıfırın altına düşeceği günlerde üzerine büyük bir karton kutu geçirirseniz soğuktan en küçük bir zarar görmeyecektir. Bu koruma gerçi gerekmez ama tedbirli davranmak iyi olur.
Bahçeye dikme zamanı mayıs ayının ortası ile haziran başı döneminde olacak. Ta ki yaz boyunca yeni gelişen kökler yerine iyice yerleşmiş olsun ve sonbaharda hava şartları değişirken ananas da hiç sıkıntı çekmeden kendince kış tedbirlerini alsın.
Günde en az 4 saat direkt güneş alacağı yer seçmelisiniz. Ananas dikeceğiniz yerde en azından 30cm×30cm ebatlarında bir çukur açın. Daha büyük çukur daha iyidir. İçini 3 ölçü torf toprak + 1 ölçü 3mm dere kumu ve 1 ölçü ponza taşı karışımıyla doldurun. Bu toprakta ananas gayet güzel gelişecektir. Eğer bahçenizin toprağı yeterince süzek, karbon oranı yüksek ve kireçsiz ise bu takdirde çukura dolduracağınız torflu kumlu ponzalı karışımı bahçenizin toprağı ile yarıya yarıya karıştırmanız çok iyi olur. Ama değilse sırf bahsettiğim karışımı kullanın.
Sulama suyunun kireçsiz olmasında yarar var. Çay ve filtre kahve posası atıklarınızı daima ananasınızın dibine dökün. Ayrıca saksıda yetiştirme kısmında anlattığım gibi bitki besini vermeniz gereklidir. Yoksa gelişim cılız olur ve meyvesi de küçücük kalır.
Ananas fidesi üretimi
Tohumdan, yan sürgünlerden ve meyve tepesindeki fidesinden yeni fidelerini üretebilirsiniz. Ananas tohumları elma çekirdeği kadardır. İlkbaharda havalar iyice ısındığı zaman, mesela Hıdrellez günü tohumları ekin. Güneşli yerde tutun. Fideler 5cm yapraklar uzattığında esas saksılarına dikin.
Dikkat: Aşağıdaki tavsiyelere göre kestiğiniz zaman kesik, yaralı yerlere toz kükürt sürmelisiniz. Ya da herhangi bir yaprak mantar hastalığı ilacından kullanın (Topas gibi).
Meyve tepesi fidesini köklendirmek
Marketlerden aldığınız bir ananas meyvesinin tepe ucundaki yapraklar bozulmamış olmalıdır. Buna dikkat edin. Yeterince canlı iseler uygundur. Diğer önemli şart zamandır. Mayıs ve haziran aylarında yapmanızı tavsiye ederim. Diğer aylarda yapmanız, eğer kış boyunca evinizin şartları uygun oluyor ise sorun olmaz.
Yapraklı kısmı dipten, daha doğrusu meyvenin uç kısmını sıkıca tutup sağa sola eğin. Kopuk çıkmasını sağlayın. Sonra en alt yapraktan itibaren yaprakları dikkatlice tek tek sökün. Çıplak kalan yerlerde kök uçlarının gelişmeye hazır olduğunu göreceksiniz. Tepede birkaç yaprak kalsın. Onları çıkarmayın.
Sonra yıkayın, kurulayın ve açıkta 10 saat kesik yerin kurumasını bekleyin. Ve sonra da 5-10 gün kadar suda, çok havadar bir yerde bekletin. Suyu her gün değiştirin. Bu sırada küçük bir saksı ve ⇒ köklendirme toprağı hazırlayın. Fideyi saksıya dikin ve sulayın. Sabah güneşinin ya da akşam güneşinin fideyi ve saksıyı günde 2 saat ısıtacağı ve çok da havadar bir yerde tutarsanız kısa zamanda hızlı bir köklenme başlar. Köklenmesini beklerken sık sık sulamayın. Toprak üst yüzeyi iyice kurudukça sulayın.
Tepeden üç yeni yaprak düzgünce gelişmeye başladıktan sonra yeterince köklenmiştir. Şimdi köklerini bağlı olduğu topraktan hiç ayırmadan küçük saksılardan çıkararak esas saksısına, esas toprağına yerleştirin ve sulayın. Gün içinde yeterince güneş alacağı ve gece boyunca hava akımlarının mümkün olacağı bir yerde tutmalısınız. Bu sayede çok hızlı gelişir ve sonraki yıl meyve verir.
Ana bitkiden yan sürgünleri ayırmak
Ananas fide üretiminde en etkili en verimli yöntem budur. Kesip aldığınız sürgünleri yukarıda meyve tepesi fidesi kısmında anlattığım kurallara benzer uygulamalarla köklendirin.
Problemleri
Yanlış toprak ve yanlış sulama kök çürümesine neden olur. Bu konuda ananas hassastır. Yukarıdaki bakım bilgilerinin dışına asla çıkmamalısınız. Özellikle sulama biçimi çok önemlidir. Kökler çürümüşse acilen söküp tüm çürük yerlerini kesin. 3 gün tam açıkta bekletin. Sonra üretimi konusunda anlattığım gibi yeniden köklendirmeye çalışın.
Ananas köklerine unlu bitler dadanabilir. Benim tarif ettiğim gibi toprak kullanırsanız sorun yok. Ama fazla lifli topraklarda illa olur. Bitkiyi sömürerek öldürürler. Farkettiğiniz anda, henz iş işten geçmemişse acilen kökleri çürümüş muamelesi yapın ve kesik yerleri ilaçladıktan sonra gerekenleri yapın.
Unlu bitler ayrıca ananas yapraklarına, özellikle çiçek sapına ve çiçek diplerine de dadanabilir. Ya ilaçlamalı ya da sirkeli suluboya fırçası ile tek tek bitleri imha etmelisiniz. Diğer türlerden yaprak bitlerine karşı da dikkatli olun. Çünkü bitki bitlerinin zararlarını daima mantar hastalıkları takip eder.
Kaynaklar
Wikipedia, Pineapple
Plantopedia – How to Grow a Pineapple at Home