Rutaceae (Sedefotugiller) familyasının Narenciye (Citrus) cinsinden olan portakal ağacı has tür bir bitki değildir. Mandalina (%58) ve Pomelo (%42) ağaçlarından türemiş bir hibrittir. Bilimsel adı Cintus × sinensis şeklinde yazılır. Fakat kendi özelliği kalıcı olmuş. Yani tohumlarıyla nesilden nesile bir has tür gibi devam etme özelliği vardır. Turunç da aynı şekilde mandalina ve pomelo arası kalıcı bir hibrittir ama gen karışımları farklıdır.
Hibrit olması insanların özel uğraşılarıyla mı yoksa doğada kendiliğinden mi oluşmuş bilinmiyor. Çünkü birkaç bin yıllık bir geçmişi vardır. Hakkında en eski yazılı bilgi Çin’de M.Ö 314 yılına aittir (1).
Portakal ağacının boyu 4m ile 10m arasında değişir. Kış soğuklarına -6C dereceye kadar dayanır (2). Kışın yapraklarını dökmez. Çok güzel kokan çiçeklerini kış sonu ile ilkbahar başı döneminde açar. Meyveleri sonbahar sonunda olgunlaşır.
Kış soğuklarına dayanıklılığı -6C, hatta -7C derece bile olsa, meyve verimi için -3C dereceden daha fazla soğuk pek uygun olmaz. İstanbul’da kuzeyli yönlerden rüzgar almayan yerlerde bütün yıl açıkta yetişmesi ve meyve vermesi mümkündür. Yani binaların güney veya güney-batı cephesinde olması şartıyla.
Portakal ağacı yetiştirme
Diğer narenciyelerden daha uzun süreli güneş ister. Aksi takdirde çiçek açmaz ve meyve vermez. Günde en az 5 saat kesintisiz direkt güneş alacağı yerde portakal yetiştirmelisiniz. Daha azı iyi değil. Zaten uzman tavsiyelerine göre “bütün gün güneş” şart. Yaz aylarında sabah 8 akşam 6 gibi düşünürsek, gün boyu 10 saat kadar kesintisiz güneş gerekli gibi bir şey.
Saksıda portakal yetiştirecekseniz şu sayfa rehberiniz olsun: ⇒ Saksıda narenciye problemsiz yetiştirme
Bahçede portakal ağacı yetiştirecekseniz her türlü bakım tavsiyelerim aynen limon ağacında olduğu gibidir. Bakınız: ⇒ Limon (Citrus limon) ağacı bakımında incelikler
Portakal fidanı üretimi
Tohumdan yetişen fidanları en iyi bakımla en az 6 yıl olgunluk süreci geçirmeden önce çiçek açmaz ve meyve vermez. Bu süreç duruma göre 15-20 yıla kadar da uzayabilir. Ayrıca tohumdan yetişince faklı kalitede meyve verme riski yüksektir. Bir de her toprağa uyum sağlayamama riski var. Bütün bu sebeplerden ötürü en iyi fidan üretimi yolu aşıdır.
Eğer bahçede yetiştirecekseniz portakal aşılamada en uygun narenciye fidanı turunç’tur.
Ama saksıda yetiştirecekseniz, saksı narenciyeleri hangi tür olursa olsun çok hassas bakım gerektirdiğinden dolayı kök bitkisi olacak narenciye fidanı hiç fark etmez. Mesela tohumdan kolayca yetişip hızlıca büyüyen limon fidanlarınıza portakal aşılayabilirsiniz. Tohumdan yetiştirdiğiniz her narenciye uygundur. Greyfurt, limon, portakal, mandalina..
Narenciye fidanlarına portakal aşılama
Kök bitkisi olacak fidanların özelliklerini yukarıda anlattım. Aşı olarak kullanacağınız parçayı ise olgun ve meyve veren bir portakal ağacından almanız gerekiyor. Narenciyelerde en yaygın aşı tekniği göz aşısıdır. Narenciyelere göz aşısı zamanlama ve çeşitli uygulamalar açısından profesyonellik ister (özellikle ince dallara). Oysa çok daha kolayı, hiç bilmeyenlerin bile adeta gözü kapalı gibi kolaylıkla başaracakları aşı ince kalem aşısıdır. Fidanın dış kabuğunun altına ince bir portakal dalı iliştireceksiniz. Zamanı ise, yazın felaket sıcakların olmadığı yerlerde ilkbahar ortasından yaz sonuna kadardır. Sıcak memleketlerde ise en iyi zaman 8 nisan-20 nisan arasıdır ki bu zaman aralığı aynı zamanda narenciyelere göz aşısı yapma zamanıdır. Ayrıntıları mandalina sayfamda anlatmıştım: ⇒ Narenciye fidanlarına ince kalem aşısı
Meyve hasatı
Portakal meyveleri ağacın üzerinde, dalında tam olgunlaşmadan toplanmaz. Çünkü depolarda beklerken olgunlaşması mümkün değildir. Ama meyve kabuğunun sarı veya turuncu renge dönmesini beklemeden hasat yapabilirsiniz. Yani olgunlaşma tamamlandığı halde dış kabuğun sararması biraz geç oluyor. Yeşilken hasat edilen portakalların etilen gazı ile sararmalarını sağlarlar.
Kaynaklar
1- Wikipedia – Orange (fruit)
2- Daves Garden – Sweet oranga, Citrus sinensis
Fotoğraf- Britannica – Orange
Merhaba yalova da yaşıyorum. Burda biraz soğuk oluyor. Anaç olarak ve de ayrıca çeşit olarak hangisini önerirsiniz? Valencia biraz geçci çeşit diyorlar ama bilemedim.
***
Ben de bilmiyorum kusura bakmayın.
Geçen yıl 2m boyunda portakal ağacım 7 tane portakal verdi. Çok severim portakalı. Bu sene 7 tane mandalina verdi. Aşılama vs hiç olmadı. Sebebini anlayamadım.
***
Mutlaka bir yerden satın alıp bahçenize ekmişsinizdir. Demek ki önceden farklı aşılar yapmışlar (birinden biri tutar diye). Sonuçta o fidanda hem portakal aşısı hem mandalina aşısı tutmuştur. Sebep budur. İsterseniz mandalina veren dalları dip kısmına kadar takip edin ve oradan keserek yok edin. Portakal veren kısmı iyi tanıyın ve o kısımdan hariç diğer tüm dalları yok edin. Ve daha aşağıdan olabilecek filizlenmeleri daima yok etmek zorundasınız. Veya isterseniz bırakın ikisi de dursun. Fakat birinden biri daha fazla gelişirse diğeri kuruyacaktır. Her iki kısmın eşit güçte gelişim göstermeleri için sürekli kontrol altında tutmanız lazım ki ikisi de aynı güçte devam etsin ve bu sayede ikisi de hayatlarına devam etsin. Ama yine de birinden biri kuruyabilir. Farklı türlerden ikili aşılama narenciyelere pek uygun değil. Ancak tam dipten çatallaşma olmuşsa yani toprak hizasından iki farklı gövde oluşmuşsa bunlara farklı türler aşılayarak her ikisinin de güzelce hayatlarına devam etme şansı yüksektir. Aşılamaları dibe yakın yerlerden değil, en az 40cm yükseğinden uygulamak şartıyla.
Fakat aynı dallardan veriyor farklı yıllarda farklı meyveleri. Seneye bilmem ne verecekler. Farkli bir sorum iki bina arasında iki fidan daha var. Çiçek açıyorlar tomurcukları mini meyveye dönüyor ama dökülüyor. Turuncgillerden ama ne olduğunu bilmiyoruz henüz. Acaba dedik aşısız da ondan mı mercimek kadar olup dökülüyor 2 yıldır. Sizce nedendir rica ediyorum cevabı. Ağaçları önceki sahibi dikmiş o nedenle bilmiyoruz ne ağacı bunlar.
***
O kadar küçükken meyvelerin dökülmesinin aşısızlıkla ilgisi yok. Toprağında bazı çok önemli elementler eksiktir ya da bir tür hastalık vardır. Hastalık ağacın iç dokularda virüs hatalığı gibi bir şey ise ilaçlama filan işe yaramaz. Aşılama da işe yaramaz. Ama toprağında kusur yok diyorsanız ve hastalık ihtimalini de yok sayarsak araştırıp farklı bir gübre verin. Ya da üst kısımları olduğu gibi keserek istediğiniz bir narenciye türünden aşılayın. Belki de tek kusur çok farklı bir melezlikle ilgilidir. Şöyle ki tohumdan yetişmiş yeni nesil melez bitkiler bazen tamamıyla kısır olur. Yani bu durumda tohum oluşması mümkün olmayınca meyve oluşumu da gerçekleşmez. Bunun çözümü aşılamaktan ibarettir. İlk sorunuza gelince, aşılamalarda çok nadir görülen bir problemle ilgili olabilir. Şu sayfada kimera ile ilgili kısımda açıklaması var: https://azbitki.com/bitkilerde-asi-ve-mutasyon-ile-yeni-kultivarlar-olusmasi