Narenciye, Citrus

Özellikleri

Büyük çalı ve küçük ağaç tarzında gelişim gösterirler. Kışın yaprak dökmezler. Türler arasında çiçeklerin farklılıkları çok azdır ve renk olarak sadece beyaz çiçek açarlar. Türlerin çoğu dikenlidir. Dikenli olan Narenciyelerin ana gövdesi ve ana dalları iyice kalınlaşıp ağaç gürünümü alınca dikenler kaybolur. Ama yeni gelişen dallar hep dikenlidir.

Tarihçesi

Günümüzde meyvelerinin ticari önemi yüksek olan Narenciye ağaçlarının tümü birkaç bin yıldan beri insanların melezleştirmelerle elde ettikleri hibrit ve kültivarlardır. Hiçbiri has tür değildir. Narenciye türlerinin kökeni (en son bilimsel araştırmalara göre) Avustralya’ya ve Avustralya’nın doğusundaki ve kuzey-doğusundaki adalara dayanıyor. Oradan Asya kıtasının tüm güney civarlarına ve Okyanusya’nın her tarafına insanlarla yayılmış. Daha sonra insanlar Akdeniz çevresinde de Narenciye yetiştirmeye başlamışlar. Fakat Narenciyeler Akdeniz ikliminde (ve toprak farklılığının da etkisiyle) daha yüksek kalitede meyveler vermeye başlamış. Amerika kıtalarının keşfinden sonra İspanyollar tarafından oralara da götürülmüş.

İsim

Bilimsel ad Citrus eski çağlarda bu türlerin kokusunun sedir ve mazı gibi Cedrus cinsinden ağaçların kokularına benzetilmesiyle ilgilidir. Türkçedeki Narenciye sözcüğünün kökeni ise: Turuncu renk anlamına gelen Hintçe narangi ve Farsça naranj veya narang kelimeleri Arapçada naranc halini almıştır.

Türkiye ekonomisine katkısı

Bütün dünyada mutfağında, buz dolabında limon olmayan ev yok gibidir. Sonbahar ve kış aylarının en fazla satılan ve yenen meyveler de narenciye ağaçlarından elde edilir (portakal ve mandalina gibi).

Narenciye türlerinin meyve amaçlı ticari yetiştiriciliği iklimi uygun yerlerde büyük önem taşıyan bir gelir kaynağıdır. Türkiye’de Ege ve Akdeniz bölgelerinin pekçok yerinde bu türlerin ticari yetiştiriciliği geniş arazilerde yapılır. Dış ülkelere ihraç edilir.

Doğu Karadeniz bölgemizin çok yüksek olmayan kesimleri de narenciye yetiştiriciliğine uygun iklime sahiptir. Özellikle şu özelliğe sahip narenciyeler için: Sadece ilkbaharda çiçek açan ve meyvelerinin olgunlaşması en geç sonbahar ortasına kadar mümkün olanlar.

Nerenciye yetiştirme

Kış soğuklarına pek dayanamazlar.  Kışın ısı -4C derece kadar soğuk olmamalı ve olsa da nadiren olmalı ve kısa sürmelidir. Türkiye’de en uygun yerler Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesimleridir. Diğer Doğu Karadeniz, Güney-batı Marmara ve Ege’nin kıyı kesimlerinde bazı yerlerde iklim yeterince uygun olsa bile soğuk hava akımlarının aktığı vadilerin dipleri ve çok yüksek rakım tepe-açıklık yerler Narenciye yetiştiriciliği için tercih edilmemelidir. Fakat bu tepelerin güneye bakan yamaçları uygundur.

Toprak nötr ve civarı olmalı. Gerçi narenciye fidanlarını toprak seçmeyen birkaç tür üzerine aşı ile üretirler. Ama o türler de pH 8 üzeri fazla alkalinli ya da pH 6’nın aşağısında fazla asitli toprakları sevmezler (en iyi verimi almak açısından).

Narenciye fidanı üretimi

Şu iki sebeple fidanlar aşılama yoluyla üretiliyor:

1- Meyvesi makbul narenciyeler genellikle has tür olmayıp ya hibrittir ya kültivardır. Fidan üretimlerini de buna paralel olarak eşeysiz üreme mototlarıyla yaparlar.

2- Eşeysiz üretim yollarından çelikle üretimleri mümkündür. Fakat kökleri her toprağa, her iklime uygun değildir. Ayrıca kökleri toprak parazitlerine savunmasızdırlar. Dolayısıyla kökleri her toprağa uyumlu ve parazitlerin köklerine ilişmediği birkaç narenciye türünün fidanlarına aşılamayla üretimleri mutlak gerekli oluyor.

Aşılama yoluyla fidan üretiminde anaç bitki olarak genellikle turunç, üç yaprak portakal, troyer ve carrizo fidanları kullanılır. Bu anaçlar fazla azgınca köklenme özellikleri gösterir. Parazitler ilişmez. Sonuçta onların üzerinde aşılamayla gelişen narenciyelerin meyve verimleri çok yüksek olur.

Saksılarda ticareti yaygın olan kumkuat vb küçük narenciyeler için daha sakin gelişen troyer ve carrizo fidanları anaç olarak kullanılır (ayrıca üç yaprak portakalının bodur kültivarı da kullanılır).

Narenciyelerde göz aşısı ve kalem aşısı yöntemleri uygulanır. Kalem aşılarından narenciyelere en uygunu ve en kolayı kabuk altına iliştirme usulüdür. Herkes için kolay ve basittir. Göz aşısı genel anlamda daha sık başvurulan bir yöntemdir. Fakat hobi olarak ilgilenen meraklılar için pek kolay değildir. Narenciyelere göz aşısı ciddi tecrübe, bölgeye ve iklime göre zamanlama açısından bilgi-tecrübe ve narenciyenin türden türe değişen özelliklerine karşı doğru bilgi ve el alışkanlığı ister. Diğer ağaçlardaki kadar basit değildir.

Hobi amaçlı üretim

Yukarıda adı geçen aşı anaç kök bitki türlerini bulmanız zor ise anaç fidanları limon, mandalina vesaire Narenciye çekirdeklerinden kendiniz üretebilirsiniz. Çekirdekleri bahçenize ekin. Bunlar daima melez karakterli olduklarından dolayı aynı bir meyvenin çekirdeklerinden dahi farklı özellikte fidanlar gelişir. Bazıları çok sağlıklı ve hızlı gelişecektir. İşte onlar toprağınıza ve muhtemelen her tip toprağa uyumlu özellikte olmuştur. Diğer cılız kalanları söküp atın. Fidanlarınızın ana gövdeleri kurşun kalem kalınlığına geldiğinde artık istediğiniz narenciyeleri üzerlerine aşılarsınız.

Ayrıca suda köklendirmeyle de Narenciye fidanı üretimi mümkündür. Ama sadece saksıda çok özel itinalı yetiştirecekseniz tavsiye ederim. Ayrıntıları ⇒ Narenciyeleri çelikle çoğaltmak sayfasından öğrenebilirsiniz.