Narenciye, Citrus

CitrusNarenciye cinsi türler Sedefotugiller familyasının Aurantioideae alt familyasından, Citreae oymağına mensuptur. Bu bilimsel sınıflandırma içinde Türkiye’de en çok tanınan türler limon, portakal, mandalina, greyfurt, kumkuat ve bergamottur.

Narenciye türleri nelerdir, hakkında genel bilgiler

Özellikleri

Büyük çalı ve küçük ağaç tarzında gelişim gösterirler. Kışın yaprak dökmezler. Türler arasında çiçeklerin farklılıkları çok azdır ve renk olarak sadece beyaz çiçek açarlar. Türlerin çoğu dikenlidir. Dikenli olan Narenciyelerin ana gövdesi ve ana dalları iyice kalınlaşıp ağaç gürünümü alınca dikenler kaybolur. Ama yeni gelişen dallar hep dikenlidir.

Tarihçesi

Günümüzde meyvelerinin ticari önemi yüksek olan Narenciye ağaçlarının tümü birkaç bin yıldan beri insanların melezleştirmelerle elde ettikleri hibrit ve kültivarlardır. Hiçbiri has tür değildir. Narenciye türlerinin kökeni (en son bilimsel araştırmalara göre) Avustralya’ya ve Avustralya’nın doğusundaki ve kuzey-doğusundaki adalara dayanıyor. Oradan Asya kıtasının tüm güney civarlarına ve Okyanusya’nın her tarafına insanlarla yayılmış. Daha sonra insanlar Akdeniz çevresinde de Narenciye yetiştirmeye başlamışlar. Fakat Narenciyeler Akdeniz ikliminde (ve toprak farklılığının da etkisiyle) daha yüksek kalitede meyveler vermeye başlamış. Amerika kıtalarının keşfinden sonra İspanyollar tarafından oralara da götürülmüş.

İsim

Bilimsel ad Citrus eski çağlarda bu türlerin kokusunun sedir ve mazı gibi Cedrus cinsinden ağaçların kokularına benzetilmesiyle ilgilidir. Türkçedeki Narenciye sözcüğünün kökeni ise: Turuncu renk anlamına gelen Hintçe narangi ve Farsça naranj veya narang kelimeleri Arapçada naranc halini almıştır.

Türkiye ekonomisine katkısı

Bütün dünyada mutfağında, buz dolabında limon olmayan ev yok gibidir. Sonbahar ve kış aylarının en fazla satılan ve yenen meyveler de narenciye ağaçlarından elde edilir (portakal ve mandalina gibi).

Narenciye türlerinin meyve amaçlı ticari yetiştiriciliği iklimi uygun yerlerde büyük önem taşıyan bir gelir kaynağıdır. Türkiye’de Ege ve Akdeniz bölgelerinin pekçok yerinde bu türlerin ticari yetiştiriciliği geniş arazilerde yapılır. Dış ülkelere ihraç edilir.

Doğu Karadeniz bölgemizin çok yüksek olmayan kesimleri de narenciye yetiştiriciliğine uygun iklime sahiptir. Özellikle şu özelliğe sahip narenciyeler için: Sadece ilkbaharda çiçek açan ve meyvelerinin olgunlaşması en geç sonbahar ortasına kadar mümkün olanlar.

Nerenciye yetiştirme

Kış soğuklarına pek dayanamazlar.  Kışın ısı -4C derece kadar soğuk olmamalı ve olsa da nadiren olmalı ve kısa sürmelidir. Türkiye’de en uygun yerler Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesimleridir. Diğer Doğu Karadeniz, Güney-batı Marmara ve Ege’nin kıyı kesimlerinde bazı yerlerde iklim yeterince uygun olsa bile soğuk hava akımlarının aktığı vadilerin dipleri ve çok yüksek rakım tepe-açıklık yerler Narenciye yetiştiriciliği için tercih edilmemelidir. Fakat bu tepelerin güneye bakan yamaçları uygundur.

Toprak nötr ve civarı olmalı. Gerçi narenciye fidanlarını toprak seçmeyen birkaç tür üzerine aşı ile üretirler. Ama o türler de pH 8 üzeri fazla alkalinli ya da pH 6’nın aşağısında fazla asitli toprakları sevmezler (en iyi verimi almak açısından).

Narenciye fidanı üretimi

Şu iki sebeple fidanlar aşılama yoluyla üretiliyor:

1- Meyvesi makbul narenciyeler genellikle has tür olmayıp ya hibrittir ya kültivardır. Fidan üretimlerini de buna paralel olarak eşeysiz üreme mototlarıyla yaparlar.

2- Eşeysiz üretim yollarından çelikle üretimleri mümkündür. Fakat kökleri her toprağa, her iklime uygun değildir. Ayrıca kökleri toprak parazitlerine savunmasızdırlar. Dolayısıyla kökleri her toprağa uyumlu ve parazitlerin köklerine ilişmediği birkaç narenciye türünün fidanlarına aşılamayla üretimleri mutlak gerekli oluyor.

Aşılama yoluyla fidan üretiminde anaç bitki olarak genellikle turunç, üç yaprak portakal, troyer ve carrizo fidanları kullanılır. Bu anaçlar fazla azgınca köklenme özellikleri gösterir. Parazitler ilişmez. Sonuçta onların üzerinde aşılamayla gelişen narenciyelerin meyve verimleri çok yüksek olur.

Saksılarda ticareti yaygın olan kumkuat vb küçük narenciyeler için daha sakin gelişen troyer ve carrizo fidanları anaç olarak kullanılır (ayrıca üç yaprak portakalının bodur kültivarı da kullanılır).

Narenciyelerde göz aşısı ve kalem aşısı yöntemleri uygulanır. Kalem aşılarından narenciyelere en uygunu ve en kolayı kabuk altına iliştirme usulüdür. Herkes için kolay ve basittir. Göz aşısı genel anlamda daha sık başvurulan bir yöntemdir. Fakat hobi olarak ilgilenen meraklılar için pek kolay değildir. Narenciyelere göz aşısı ciddi tecrübe, bölgeye ve iklime göre zamanlama açısından bilgi-tecrübe ve narenciyenin türden türe değişen özelliklerine karşı doğru bilgi ve el alışkanlığı ister. Diğer ağaçlardaki kadar basit değildir.

Hobi amaçlı üretim

Yukarıda adı geçen aşı anaç kök bitki türlerini bulmanız zor ise anaç fidanları limon, mandalina vesaire Narenciye çekirdeklerinden kendiniz üretebilirsiniz. Çekirdekleri bahçenize ekin. Bunlar daima melez karakterli olduklarından dolayı aynı bir meyvenin çekirdeklerinden dahi farklı özellikte fidanlar gelişir. Bazıları çok sağlıklı ve hızlı gelişecektir. İşte onlar toprağınıza ve muhtemelen her tip toprağa uyumlu özellikte olmuştur. Diğer cılız kalanları söküp atın. Fidanlarınızın ana gövdeleri kurşun kalem kalınlığına geldiğinde artık istediğiniz narenciyeleri üzerlerine aşılarsınız.

Ayrıca suda köklendirmeyle de Narenciye fidanı üretimi mümkündür. Ama sadece saksıda çok özel itinalı yetiştirecekseniz tavsiye ederim. Ayrıntıları ⇒ Narenciyeleri çelikle çoğaltmak sayfasından öğrenebilirsiniz.

Yazar: Erdal Yüksel

Kategori: Botani

Etiketler: |

'Narenciye, Citrus' hakkında sorular, açıklamalar

  1. Fazliye, İzmir dedi ki:

    2 tane 20 yıllık limon ağacım son 3 yıldır çok hastalanıyor. 2 yıldır gövdesi dahil yaprakları ve meyve üstleri yapışkan şekilde pamuk gibi hastalık sardı. Ne kadar ilaçladıysam (19 gün ara ile 3 defa) geçer gibi yapıyor sonra tekrar artıyor. Çaresiz kaldım. Ayrıca 10 yıldır yaprak kıvrım hastalığı, bir de yaprak üzerinde sanki sümüklü böcek yürümüş gibi yaprak kanal hastalığımı ne varmış ondan oluyor. Buna ne yapmalıyım? Kullandığım ilaçları zirai ilaç satan yerlerden derdimi anlatarak onların verdiği ilaçları kullanıyorum. Sonuç sıfır. Onlar benim çocuğum gibi üzülüyorum yardım edin lütfen.
    ***
    Anlaşılan o ilaçlar ya bozuk (son kullanma tarihi geçmiş ürünleri yeniden paketleyip satıyor olabilirler) ya da o parazitlere etki etmeyen ilaçlar. Belki de bahçenizin yeşilliği nemliliği bol olduğu için ilaçlar yeterli gelmiyordur. Bahsettiğiniz problemler burada Didim’de gördüğüm kadarıyla iyi bakılan, susuz bırakılmayan, yeşilliği çalısı çiçeği bol olan bahçelerde hep var. Ancak yakınında yeşillikli bahçe olmayan binaların yanlarındaki toprak alanlarda yetişen narenciyeler çok iyi. Bunu da düşünün. Yapmanız gerekenler: Bahçenizde fazla yeşillik bulundurmayın. Narenciye ağaçlarınızın dallarına öyle şekilde budama yapın ki mesela bir ağacın kendi dalları birbirlerinin havasını ve güneşini engellemesinler. Her ağaca aynı budamayı yapın. Sık sık sulanmak isteyen küçük bitkilere bahçenizde hiç yer vermeyin. Ağaçlarınızın sağlığı için bunları yapın. Böylece ilaçlamaların da etkisi tam olacaktır.

  2. Nilgül Ş. -Amasya dedi ki:

    3 tane saksıda limon ağacım var. Bu sene yapraklarda renk açıklığı kalın damarlar var. Yaprakların üzerinde sarı lekeler var. Yeni çıkanlar yeşil ama kıvrık ve şekilsiz. 5 aydır hastalık sebebiyle evde yoktum. Acaba bakıcının bir hatası mı yoksa hastalık mı?
    ***
    Topraktan artık bazı elementleri alamıyor. Eğer bitlenme olmadıysa sebep budur. Salon bitkileri için olan bitki besininden genel kullanım çeşidinden ayda bir defa vermeniz gerekirdi. Ya hemen başlayın ya da ekim ayının sonuna doğru saksı-toprak değişimi yapın. Ayrıca kendi sayfasını okumanızı tavsiye ederim: Limon (Citrus limon) ağacı bakımında incelikler

  3. Önder, Yalova dedi ki:

    Volkameriana anaçlar hangi narenciyede daha başarili olur. Mayer limonda başarılı deniliyor.
    ***
    Esas adı Volkamer lemon. Bir mandalina ağacının çiçeklerine bir ağaç kavunu (Citrus medica) ağacının çiçeklerinden polenleme yapmışlar ve oluşan mandalina meyvelerinin çekirdeklerinden bu hibrit narenciye ortaya çıkmış. Önemi, önemli narenciye fidanlarının üretiminde aşılanacak anaç fidan olarak kullanılmasıdır (yani kökleri hem toprak uyumluluğununda iyi hem de hastalıklara dirençlilikte iyidir). Her narenciye her narenciyeye aşılanabilir. Bu konuda yani aşının tutup tutmamasında narenciyeler arasında hiçbir fark veya problem yok. Sadece, küçük veya hafif meyve veren (kumkuat ve mandalina gibi) narenciyeler için aşılık anaç olarak bodur narenciye külvarlarını tercih etmek daha iyi olur. Bu takdirde meyveleri daha tatlı oluyor. Bir de sadece saksıda yetiştirmek istenen narenciyeler için aşılanacak anaç fidan olarak küçük yapılı bodur narenciyeleri tercih etmek gerekir ki saksıya uyumsuzluk ilerki yıllarda oluşmasın. Bunların dışında, tuzlu toprak problemi ve/veya yüksek alkali problemi olan yerlerde en iyi anaç fidanlar turunç fidanlarıdır. Bolca kireç taşlı arazilerde bile yemyeşil yapraklı ve gayet sağlıklı olduklarına her zaman şahit oluyorum.


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Ön Adınızı ve şehrinizi yazın:

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın: