Tür olarak limon: Rutaceae (Sedefotugiller) familyasından Citrus (Narenciye) cinsine mensup limon ağacı safkan gerçek bir tür değildir. Hibrit yani melez oluşum sonucunda doğal tür gibi özellikleri hiç değişmeden nesilden nesile soyu devam etmiş bir bitkidir. Dolayısıyla kendine özgü bir türmüş gibi bilimsel adı Citrus limon şeklinde yazılabilir. Kesin olmamakla birlikte limon bitkisinin temelinin Turunç (Citrus x aurantium) ve ağaç kavunu (Citrus medica) melezleşmesine dayalı olduğu düşünülüyor.
Özellikleri
Citrus limon’un ilk ortaya çıktığı yer Hindistan’ın kuzey-doğu bölgesidir (yani subtropikal iklim bölgesi). Bundan dolayı az soğuk kış dinlenmesine ve küçük çapta vernalizasyona ihtiyacı var. Bu sayede ilkbaharda sağlıklı çiçeklenme gerçekleşir. Yine aynı sebeple limon ağaçları en iyi Akdeniz ikliminin tam hakim olan yerlerde mükemmel verimlilikte gelişirler. Yediveren çeşitleri bu kuralın dışında gibi ama yine de kış dinlenmesi iyi gelir.
Yapısı
Kendi has özelliklerine göre küçük yapılı, 3 metreyi pek aşmayan bir ağaçtır. Fakat Turunç ağacına aşılanırsa enine boyuna bir iki misli daha büyük olur.
Limon yaprakları uzunca oval, düz, pürüzsüz ve biraz parlaktır. Dalları olgunlaştıkça 4cm kadar dikenler geliştirir. İlkin yeşil ve yumuşak olan dikenler zamanla sertleşir ve bir hayli tehlikeli hale gelirler. Yeterince dallanıp budaklandıkça çiçek açacak olan yan dallar dikensiz olur. İsterseniz tehlikeli dikenleri dalın kabuğuna zarar vermeden, keskin bir budama makası ile kesin.
Limon çiçekleri ferahlatıcı güzel kokuya sahiptir. Rengi beyazdır. Tomurcuk halde iken (çiçek taç yapraklarının dış/alt yüzleri) pembeli, kızılımsı ve sarımsılı görünürler. Bu renklilik limon çeşidine göre değişir.
Çeşitleri
Meyer vesaire adlarını saymak istemiyorum. Çünkü burada amaç tür hakkında temel bilgi ve toprakta yetiştirme bilgisi vermek. Limonun pek çok çeşitleri (kültivarlar, varyeteler vesaire) var. Meyve kalitesine göre limonlar büyük, küçük, ince kabuklu, kalın kabuklu, kabuk rengi sarı veya turuncumsu, çekirdekli, çekirdeksiz, suyuna göre ise aşırı asitli, orta asitli olur.
Çeşitlerinin kökenleri
Limon çeşitleri genellikle çiçek açtıklarında farklı narenciye bitkilerinin polenlerinin karıştırılmasıyla (melezleme, hibritleme çalışmalarıyla) ortaya çıkmıştır. O çiçeklerden oluşan meyvelerdeki çekirdekler toprağa ekilip ağaç edilerek meyve kalitesine göre uygun olanların kaybedilmemesi için ayrıca çalışmalar yapılır. Yani başka fidanlara aşılanır.
Farklı çeşitler bazen sport mutasyon yolu ile de ortaya çıkar. Herhangi bir dalda sport mutasyon eseri gelişen farklı ve üstün kalitede olan meyve verimi ertesi yıl aynı dalda yine olursa değişimin o dalda kalıcı olduğu anlaşılır. Ve o daldan parçalar alıp narenciye fidanlarına aşılarlar. Sonuçta o tip meyve veren yeni bir limon ağacı çeşidi ortaya çıkmıştır.
Limon ağaçlarını niçin kendi köklerinde değil başka narenciyelerin üzerine aşılayarak yetiştirirler?
İki sebebi var ve her ikisi de mutlaka aşılama ile üretim gerektiriyor:
1- Aşılama ile fidan üretimini sadece limonlarda değil mandalina, portakal gibi meyvesi için yetiştirilen diğer narenciyerde de yaparlarlar. Çünkü her narenciye her toprakta iyi bir gelişim gösteremez. Farklı toprak yapılarına ve farklı iklim özelliklerine daha uyumlu olan narenciye ağaçlarından birkaçı meyve narenciyeleri için aşılanacak anaç kök bitki olarak kullanılır. Başlıcaları Turunç, üç yaprak portakalı ve troyer ağaçlarıdır.
2- Suyunun lezzetini, kabuğunun inceliğini beğendiğiniz bir limonun çekirdeğini ekip büyütürseniz onun vereceği meyveler hiç de beklediğiniz gibi olmayacaktır. Yine limondur elbette ama illa farklılıkları olur. Bundan dolayı limon ağacı üretimi çekirdekten değil aşılamayla yapılır. Ta ki meyve kalitesi yeni fidanlarda hiç değişmesin.
Çiçeklenmeleri ve meyve vermeleri
Limonlar başlıca yılda bir defa sadece ilkbaharda çiçek açanlar ve yıl içinde tekrar tekrar gelişigüzel zamanlarda çiçek açanlar (yediveren) olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Fakat her bir grupta çeşitler çoktur.
Meyvelerinin çiçekten başlayıp tam olgunlaşmasına kadar geçen süre yine limon çeşitlerine göre 5 ay ile 9 ay arasında değişir. Bu arada limon meyvelerinin tam olgunlaşması dalında sararmasının tamamlanmasıdır. Yeşilken de hasat edilirler ama 5-6 ayını doldurmamış meyveler yeterince iri olsalar bile az suludurlar. Pek işe yaramazlar. Zamanı gelmeden hasat edilip bekletilirlerse renkleri sararır. Bu durumda bile az sulu olacaklardır. Dalında olgunlaşıp sapsarı olan limonlar ise oldukça fazla suludur.
Yediveren olmayan limon ağaçları
Sadece ilkbaharda çiçek açar. Meyveleri limon çeşitlerine göre ve hava şartlarının gidişatına göre ekim ayı ortası ile ocak ayı başı arasında olgunlaşmış olur.
Yediveren limonlar
Ortalama 2 ayda bir çiçek açar (zamanlama ağacın genelinde değil her bir ana dal için farklı olabilir). Hava şartları iyi gittiği zaman kış aylarında bile çiçek açarlar. Böylece yediveren limon ağaçlarında yılın her zamanında çeşitli boylarda meyveler görürüz. Kışa küçük halde giren meyveler soğuk etkisiyle sapsarı olurlar. Bunların cüce kalıp olgunlaştıklarını sanmayın. İlkbaharda havalar ısındıkça tekrar yeşile döner ve yemyeşil halde büyümeye devam ederler. Eğer kış soğuklarından fazlaca zarar görmüşlerse dökülürler.
Limon ağacı yetiştirme, bakımı
Bahçede ve saksıda limon ağaçları farklı bakım isterler. Gübrelemeleri de tamamıyla farklı olmak zorundadır.
Saksıda limon
Limon dahil her tür narenciye saksıda yetiştirildiği takdirde oldukça hassas dengeler sağlamanızı gerektirir. En önemlisi toprağının kimyasal dengeleridir. Bahçeye dikince o kadar hassas olmazlar (özellikle de ilk iki yılı atlattıktan sonra).
Saksıda limon yetiştirmek istiyorsanız her tür saksı narenciyesi ile aynı şekilde yetiştirin. Sayfası: ⇒ Saksı narenciyelerini problemsiz yetiştirme
Bahçede limon ağacı
Bahçeye dikmek istiyorsanız kış soğuklarını hesaba katmanız lazım. Kış boyunca en fazla -4C derece soğuk olan yerlerde bahçede yetiştirilebilir. Daha fazla soğukta duruma göre ya çiçek açacak dalları zarar görür ya da daha fazla, tamamen ölüme kadar zarar görürler. İstanbul’da ise sadece kuzeyli rüzgârları hiç almayan cephelerde bahçede yetiştirmek ve meyve elde etmek mümkündür.
Bodrum, Didim civarlarında gördüğüm kadarıyla 8-10 yılda bir olan -5C derece gibi don olayları kuzey-doğu (poyraz) rüzgarlarına açık yerlerdeki limon ağaçlarına ciddi zarar veriyor. O yıl çiçek açmaz ve meyve vermezler. Buralarda o kadar soğuk olacağı zamanlarda limon ağacınızın sadece poyraz rüzgarı gelen yönüne hasır gibi bir şeyi siper etmek tam bir koruma sağlayacaktır. Dalların tümü siperlenmiş olmalıdır. Onun yerine sera muşambası örtmek de tam koruyucu etki yapar.
Toprağı hazırlama ve fidanı dikme
Bahçeye limon vs narenciye dikecekseniz toprağı kontrol edin. Ağır killi değilse, koyu renkli ise sorun yok. Sorunlu topraklar bir ağır killi topraklar ve bir de beyaz topraklardır. Bu tip topraklarda önce gücünüzün yettiğince derin ve geniş çukur açın (yarım metre küp idealdir). Çıkardığınız toprağı bol miktarda gübresiz torf toprak ile karıştırın. Ağır killi ise torfa ilaveten ponza taşı da gereklidir. Çukuru bu karışımla doldurun ve limon fidanınızı dikin. Zamanla kökler gelişir, çevreye uzar ve mevcut toprağa uyum sağlar. İki yıl dolduktan sonra aşağıda anlatıldığı gibi gübreleyin.
Limon ağacının çevresi her yönden 3 metre mesafe tamamıyla bomboş olmalıdır. Bu çember alan içerisine diğer ağaçların, çalıların dalları uzamamalıdır. Aynı alan içerisinde toprak zeminde de yer örtücü çim vesaire dahil hiçbir bitki olmamasında yarar var.
Limon ağaçları nasıl gübrelenmelidir?
Diğer ağaçlarda olduğu gibi gübreleme yapılabilir. Limon bahçe zeminine dikildiğinde oldukça güçlü gelişir. Gübre bile istemez. Ama özellikle genç fidanları iki üç yılda bir gübreleme iyi olur. Ağacın tam dibinden gübreleme zarar verir. Mesela ana gövde çapı 2-3cm olan genç bir limon fidanının 50cm uzağından toprak çepeçevre çapalanıp çevre toprak az miktar gübre ile karıştırılır. Ana gövde kalınlığı arttıkça gübrelenecek çember çevrenin uzaklığı ona göre arttırılmalıdır. Gübrelemeyi ya sonbahar sonunda ya da kış sonundan bir iki hafta önce yapmak gerekir.
Malçlama
Her sonbaharda yapılması kış yağmurlarının toprağa tam işlemesi, limon ağacının kökleri arasındaki tuzlaşmaları gidermesi açısından çok faydalı olur. Ağacın dibinden itibaren ortalama 1,5 metre uzağına kadar ağacın çevresini her yerini çapalayın ve sonra toprak yüzeyini bol miktarda gübresiz torf toprak ile veya saf torf ile ya da çay posası ile örtün. En azından saman ile örtün. Çevredeki ağaçların dökülen yaprakları da kullanılabilir. Bu tip malçlama sayesinde ayrıca topraktaki solucan faaliyetleri kat kat artar. Yağmur suları kolayca derinlere yol alır.
Malç olarak saman + kuru yapraklar + leonardit karışımı gibi karışımlar yapın. Beyaz topraklı yerlerde leonardit kesin gereklidir. Yoksa onun yerine çok fazla miktarda bitkisel çürüntüler toprak yüzeyine yayın.
Sulama
Yeni dikilmiş limon fidanlarını ilk iki yıl boyunca ilkbahar -sonbahar arasında fidanın dibindeki toprak en üst yüzeyi tamamen kurudukça bol bol su dökülerek sulayın. Üçüncü yıldan itibaren ise yaz başına kadar pek su istemez. Kıştan kalan taban suyu ve bahardaki az da olsa yağmurlar yeterli olur.
Bir yere dikilmiş limon fidanı 3. yılını doldurduğundan itibaren yaz başından sonbahara kadar toprak her iyice kuruduğunda bol su ile sulanmalıdır. Meyve veren limonlar yaz ortasından itibaren daha dikkatli sulama ister. Suyun köklere iyice ulaştığından emin olun.
Budamalarla şekillendirme
Benim tavsiyem limon ağaçlarını gelişigüzel gelişmeye bırakmamak, kontrol altında şekillendirmek yönünde. En yüksekteki dallar bile birkaç basamaklı basit bir merdivenle kolayca erişilebilir yakınlıkta olmalıdır. Limonunuzun metrelerce yükselecek şekilde dimdik yükselmesine izin vermeyin.
Şekillendirme budamaları birden bire yapılırsa sonuçta limon ağacı fena halde zayıf düşer. Öyle ki gücüne tekrar kavuşması iki koca yılı alır. Onun için mükemmel formu vermeyi birkaç yıla yayarak uzun vadeli düşünün.
Aşağıdaki temsili resme göre dallar sırasıyla şöyle:
Ana gövde ve ana gövde kısımları olarak ayarlayacağınız kahve rengi yaptığım dallar yani ana gövdeler ömür boyu kalıcı olacak.
Mor renklendirdiğim ana dallar 5-10 yılda bir ana gövde kısımlarından yerlerine yenisinin gelişmeye başlamasından sonra yok edilmelidir. Ama hepsi topluca değil. Birkaç yıl arayla birer birer, yerlerine yenilerinin gelişmesinin başlamasıyla.
Yeşil renklendirdiğim dallar yapraklı ve yapraklanarak gelişen ve çiçek açıp meyve veren dallar. Bu kısımlarda yeni dallanmalar sık sık olur. Limon hasat ederken bunlardan bazılarını tam yok etmek, bazılarını kısaltmak gerekir. Bunları budamada aşırıya gitmemek lazım.
Yepyeni filizlenmelerin köreltilmeleri:
Ana gövde kısımları ve ana dallar üzerinde beliren yeni filizlerden hemen hemen hepsini ilk gördüğünüz anda yok etmelisiniz.
1- Ana gövde kısımlarındaki filizlenmelerden hangisine izin verilebilir? Eğer ana dallardan birinin verimi düşmüşse onun yerini alması için bir tanesine izin verilmelidir. Bu filiz 50cm kadar uzayıp biraz güçlendiğinde o ana dal ana gövdeye bitişik yerinden düzgünce kesilmelidir.
2- Mor renklendirdiğim ana dallardaki yeni filizlenmelerden alt taraftakiler olduğu gibi yok edilmeli, yukarıdakilerden ise birkaçı: Yani kaç tane meyveli dal dipten budanacaksa o sayıda filizlere izin verilmelidir. Ta ki budamalarda hiçbir eksilme olmasın. Diğer meyve ağaçlarında olduğu gibi limon ağaçlarında da yapraklar çok değerlidir. Ne kadar çok sayıda yaprak, o kadar güçlü gelişim ve o kadar iyi meyve verimi demektir. Bu hesaplamayı aklınızdan çıkarmayın.
Küçük küçük ama sık sık gereken budamalar:
Yeşil renklendirdiğim kısımlar sık sık filizlenip yeni dallar geliştirir. Bundan ötürü meyve hasat ederken bazı eski dalların budanması gerekir. Yaz mevsimi içinde bile güçten düşmüş olan küçük kısa dallar (eğer onların yerini alacak yeni dallar gelişmişse) kesilebilir. Hep dikkatle incelemek lazım. Bu kısımlarda yeni taze dallar taze yapraklarıyla gelişecek yer bulsunlar ki hem o anda gelişmekte olan meyvelerin beslenmelerine katkıları olsun hem de kendileri güzelce yapılansın ve sonraki yıl güzelce meyve versinler.
İlkbahar ve yaz boyunca mevcut yaprak sayısında azaltmaya gitme hatasına düşmemeniz gerektiğini tekrar belirtirim. Sonbahar meyve hasatında biraz azaltmada sakınca yok ve zaten gereklidir. Mesela meyveli dalların yanı sıra yaz boyunca gelişmiş meyvesiz yeni dallar ilkbahar geldiğinde çiçeklenecek ve meyve vermeye girişecek, hatta aynı zamanda uzamaya ve üstelik yan dallar vermeye devam edecekler. Bunların verimi iyi olur. Meyveli dallardan aynı sayıda ama en güçsüz görünenleri bu sayede meyveler hasat edilirken budanmalıdır.
Aşağıda gördüğünüz kendi çizdiğim temsili resimde de anlatmaya çalıştığım gibi ana gövdeler ve ana dallar arasında ağacın orta kısmı boş çanak gibi biraz boş olmalıdır. Tamamen boş olmasın ama mesela internette araştırıp görebileceğiniz limon ağaçlarının çoğu yumak gibi iç içe yoğun dallı budaklıdır. İşte bu hal aslında hiç sağlıklı değil. Verimi bir hayli düşürüyor. Dediğim gibi yaparsanız ağacınız süper verimlilikte olacaktır.
Limon ağacına mükemmel verim için yapılan şekillendirme budamaları sonucunda ideal dal yayılımının temsili resmidir.
Kahve rengi: Ana gövde ve kısımları.
Mor: Ana dallar.
Yeşil: Meyve verecek olan dallar.
Meyve azaltma
Limon ağacının çiçek açmasından sonrasında, meyveler henüz çok küçükken yapmalısınız. Bu sayede azaltmaya gitmemeniz durumda elde edeceğinizin iki katı fazlası (ya sayıca ya kalitece) limon elde edersiniz. Çünkü siz meyveleri azaltmazsanız belki fazlasını ağaç kendisi terk edecek yani dökecektir. Her 30cm dal parçası için en fazla 2 tane meyveye izin verin. Fazlalıkları dala zarar vermeden makas ile hassas bir şekilde kesip atın.
Rastgele davranmayın. Önce meyvelere dikkatle bakın. Hangileri iyi gelişmeyecek gibi görünüyor, hangilerinin yeri sanki olmaması gereken yer gibi ise onları yok edin. Bu arada üçlü dörtlü gelişen meyvelerin sayısını 2’ye veya duruma göre 1’e indirmeniz lazım.
Limon fidanı üretimi
Ticari yetiştiricilik için limon fidanı üretimi turunç vesaire narenciye fidanlarına aşılanarak yapılır. Amaç güçlü kök sistemi olan fidanlar yetiştirmek ve meyve veriminin de buna paralel olarak çok iyi olmasıdır.
Aşılamada göz aşısı tekniği yaygındır. Ama amatörler için en kolayı kabuk altına iliştirme ince kalem aşısıdır.
Limon dallarında çelikle üretim mümkün ama zordur ve sadece meraklıları hobi çerçevesinde uğraşır. Ticari yetiştiricilikte kesinlikle baş vurulmaz. Denemek isterseniz suda köklendirme daha iyi sonuç veriyor. Sayfasına bakın: ⇒ Narenciyeleri çelikle çoğaltmak
Tohumdan limon yetiştirmek
Limon çekirdekleri kolayca çimlenir ve fidanlar hızlı büyür. Herkesin evlerinde saksılarda kolayca yaptığı bir şey. Bu metot ve çelikle üretim metodu her ikisi de ticari yetiştiricilikte kullanılmaz. Çünkü tohumla veya çelik köklendirmeyle üretilen limon fidanlarının kendi kökleri diğer aşılık anaç narenciye kökleri gibi arazi şartlarına yüksek uyumlu değildir. Çok gür gelişim de göstermezler. Ayrıca çekirdekten gelişmiş limonun meyve kalitesinin nasıl olacağı da bilinmez.
Avantajı, dezavantajı
Tohumdan limon yetiştirmek aslında saksıda yetiştirmek için daha uygundur. Çünkü azgınca köklenmiyorlar. Bu da saksılarda sıkıntı yaşamamanızı sağlar. Tavsiye ederim. Turunç, troyer vb anaçların üzerine aşılı limonlardan daha kolay yetiştirebilirsiniz. Yalnız meyve verecek olgunluğa gelmeleri en iyi bakımla ve en iyi şartlarda en az 5 yıl ister (genelde 10 yılı bulur). Bu yüzden fidanınızı olgun bir limon ağacından alacağınız bir dal ile aşılamanız gerekir. Böylece meyve vermesi için uzun yıllar beklemezsiniz.
Dezavantajı ise dış mekan arazi topraklarında işinizin tamamıyla şansa kalmış olmasıdır. Saksıda yetiştirmede uygun toprak (bknz) oluşturmak basit.
Aşılamak için:
Ana gövde kalınlığı en azından yaklaşık bir kurşun kalem kalınlığına gelmiş olmalıdır. Aşı tuttuktan sonra gelişen dallar yine de çiçek açmayabilir, çiçek açsa bile meyve vermeyebilir. Çünkü kış boyunca hem güneşli hem soğuk bir yerde dinlenmeleri gerekiyor. Eğer bunu da sağlayabilirseniz saksı limonunuz her yıl meyve verecektir. Kış boyunca bulunduğu yerde ısı 2C dereceden daha soğuk olmamalıdır. 12C dereceden daha soğuk saatleri kış boyunca ne kadar uzun süre yaşarsa ilkbaharda çiçek açması ve çiçeklerin meyveye dönüşmesi o nispette kesindir. Yediveren limonlarında daha fazla kesindir. Fidanınıza ne çeşit limon aşıladığınıza göre durum değişir. Onun için soğukta dinlendirme işini iyi gerçekleştirin.
Problemleri
Başlıca üç yaygın problem, sık görülme sırasıyla şunlar: Yaprak gelişim sorunları, meyve çatlamaları ve yaprak sarılığıdır.
Yapraklarda bozuk gelişim
Limon ve diğer narenciye ağaçlarında en sık rastlanılan problem göze pek görünmeyen yaprak bitlerinin verdiği zarardır. Yapraklar yaz sıcaklarının başlamasıyla beraber, o zamandan itibaren yeni gelişen yapraklarda görülüyor. Yapraklar tam gelişemiyor ve kıvrık, eğri büğrü, sağlıksız şekiller alıyor. Sanki üzerinde sümüklüböcekler dolaşıp iz bırakmış gibi parıltılı soluk renkli şeritler olur. Çaresi için iki yol var.
1- Kuytu olmayan ve fazla nemli olmayan çevre sağlamak
Limon bahçesi geniş ve havadar olmalı. Bahçede sık sulanması gereken hiçbir bitki olmamalı. Çevrede ne kadar yeşillik olursa yaprak bitlerinin limonlara dadanması o kadar fazla olur. Didim’de 6 yılda gördüğüm kadarıyla mahallelerde sokak aralarında limon vb narenciye ağaçları dikili yerler ve yakın çevreleri yeşillikli değilse yaprak problemleri hiç yok. Ama yeşillikli, bakımlı, sık sık sulanan bahçelerde istisnasız hepsindeki limon ağaçlarının yaprakları berbat. Ama ne hikmetse meyve verimi kötü etkilenmiyor. Zaten dediğim gibi söz konusu zararlar yaz aylarında yeni gelişen yapraklarda oluyor. Görsellik açısından çok çirkin.
2- İlaçlamak
Yeşillikli, sulanan bitkileri çok olan bahçelerde limon ağaçları ve bahçedeki diğer bitkiler ilkbahar sonuna doğru başlanarak eylül ayının başına kadar her 15-20 günde bir yaprak bitlerine karşı ilaçlanmalıdır.
Limon meyvelerinde çatlamalar, yarılmalar
En çok yaz sonunda ve sonbahar başında görülen bir problemdir. Limon ağacının köklerindeki birtakım sıkıntılardan ileri gelir. Bunlar toprağın tuzluluk dengesinde yükselme yönünde değişim, gübre ihtiyacı ve yaz sulamalarının aksatılması sebeplerinden herhangi biri olabilir.
Yarılmalara karşı çözümler, tedbirler
1- Yaz ortasından itibaren sulamaları bolca su ile yapın. Suyun limonunuzun köklerine tam ulaştığından emin olun.
2- Malçlamaya gübrelemeden daha fazla önem verin. Aynen yukarıda anlattığım gibi her sonbaharda titizlikle yapın.
3- Limon ağaçlarınızı gübrelemeyi her iki veya üç yılda bir mutlaka yapın. Genelde 3 yılda bir yapmak yeterlidir. Ağaç iyice güçlendiğinde (dikildiği yerde 7 yılı geride bıraktığında) 4-5 yılda bir defa gübrelemek bile yeterli olur. Ama malçlamayı her yıl sonbaharda muntazam şekilde yapın.
Yaprak sarılığı
Limon yapraklarının yemyeşil değil sarımsı olması gübrelemede ve malçlamada ihmaliniz olmadığı halde devam ediyorsa sebep limonunuz hangi anaç narenciyeye aşılanmışsa onun köklerinin sizin toprağınızdan demir elementini yeterince rahat alamamasından kaynaklanır. Turunçlara aşılanmış limon ağaçlarında genellikle sorun olmaz. Diğerlerinde olabiliyor. Yapacağınız şey demir gübresi takviyesidir. Veya ortanca ve açelyalar için satılan özel gübre de işe yarar.
Sonuç olarak limon ve önemi..
Limon ağaçları iklimi uygun yerlerde çok az emekle beklenenin kat kat üzerinde verimli olan bahçe bitkilerindendir. Narenciyelerin kış soğuklarından kötü etkilenmediği herhangi bir yerde yaşıyorsanız ve bahçeniz varsa bu fırsatı değerlendirmelisiniz.
Bahçenize dikeceğiniz meyve verebilir durumdaki bir limon fidanı hayatınıza maddi manevi bereket getirir.
İlgili diğer sayfalar
Saksı narenciyelerini problemsiz yetiştirme
Narenciyelerde ham meyve dökülmesi
Narenciyeleri çelikle çoğaltmak
Dört yıldır çekirdekten yetiştirmeye çalıştığım limonum başta çok iyiydi. Geçen kış balkondan eve alınca üzeri yapış yapış yaprak biti oldu. Arap sabunu çözüm olmayınca ilaçlama yaptım ama bütün yapraklarını döktü. Ev ortamının iyi gelmediğini düşünerek yaz dönemi sonu balkona aldım. Bu arada aynı gövdeden çıkan iki dalının her ikisini ucundan budayıp macunladım. Geçen bahar ana gövdeden itibaren pek çok tomurcuk patladı. Yaprak çıkacaktı ki bir arkadaşımın önerisiyle yapraklanma görülmeyen o iki dalını biraz daha kısaltıp macunladım ve limonum yeşermedi. Yapraklanma durdu. Şimdi koyu kahve rengiyle aynı şekilde balkonda duruyor. Hala ümidimi kesmedim. Geçen hafta kocaman bir saksıda duran limonun toprağını değiştirip biraz daha küçük delikli bir saksıya aldım. Kökler sanki ölmemiş gibiydi ama emin değilim. Ölse koyu kahve siyah olurdu değil mi? Krem rengi gibi ve ince kökleri vardı. Gövde koyu kahve ve dışı kuru. Boyu 15 cm kadar. Sizce tekrar canlanır mı? Ne yapmalıyım? Gübre vs gerekir mi?
***
Bahsettiğiniz limon fidanının başına gelenler pişmiş tavuğun başına gelmemiş. Yazık olmuş. Budayıp kesik yerleri macunlamak tüm bitkilerde çürümelere sebep oluyor. Zaten hiç gerekli değil. Uzmanları bu işi yaparken özel dezenfektanları uyguladıktan sonra yaparlar ama bence boş iş. Ölüp ölmediğini dallarını kazıyarak anlarsınız. Canlı ve yeşilimsi beyaz bir doku çıkarsa umut var. Gübrelemek filan kesinlikle işe yaramaz. Tam tersi tamamıyla gübresiz kumlu torf canlandırır (tabii eğer ölmemişse). Eğer canlı ise bir şey yapmayın. İlkbahar gelince filizlenecektir.
Sizin sayenizde kurtardığım cam balkondaki limon ağacım geçen haftaki -3°Cyi gören soğuklara inat sürgün vermeye başladı. Kestiğim yerleri hastalanmaması için undan hamur yaparak kapattım. Zararı olur mu?
***
Fotoğrafta çok sağlıklı görünüyor. Kesik yerleri hiç bir şeyle kapatmamak lazım. Yapanlar bana soruyor olduğu gibi çürüme oldu ne yapayım diye. Kesik yerlerin ilacı rüzgardır. Ne hamur ne macun.
Balkonda baktığım misket limon için sulama sensörü her şeyi var. Çiçekler çıkıyor ama açmadan üstünde kuruyor. Nedendir?
***
Son zamanlardaki şiddetli soğuktan olabilir. Limonlar öyle kar içinde tomurcukları sağlıklı kalabilen türlerden değil. Sulama sensörü kullanmanız yanlış. Topraktaki kurumayı kendi elinizle kontrol edin. Sularken ise mutlaka saksı alt deliklerinden su dışarı çıkacağı miktarda su dökerek sulamanız şart.
Geçen yıl limon ağacı aldım. Çiçekli ve yapraklıydı. Bir süre sonra çiçekleri ve yaprakları döküldü. Odaya aldım canlanmadı. Tekrar balkona iyi güneş alan bir yere koydum. Değişen bir şey yok. Gövdesi yeşil. Sadece uçlarında kuruma var. Tekrar nasıl canlanır?
***
Bozulmada sebep gübreli toprakların yanlış sulama yüzünden toprağı zehirlemesi ve bitkilerin köklerini yakmasıdır. Ya hemen yukarıdaki bilgilere uygun halde toprak değiştirin ya da şunu yapın: Saksıdan üst yüzey kenarlardan elinizden geldiğince toprak azaltın. Sonra saksının hacminin on misli kadar fazlası su ile bir gün içinde yavaş yavaş sulayın. Böylece toprak yıkanmış olur. Yani kökleri yakıp çürüten maddeler su ile birlikte saksı alt deliklerden çıkar gider. Bundan sonra bitkilerinizi sulamada benzeri hatalara girmemek için şu sayfayı mutlaka okuyun: Yaygın ve öldürücü sulama hatası
Limon ağacım her yıl aynı zamanda geçen seneki yapraklarını döküyor. Yeni sürgünlerinde sorun yok. Toprağınıda yıkıyorum. Her yıl sürgünler sadece baharda çıkıyor. 7 yaprak birden verip sürgünün ucu dökülüyor. Yazın hiç gelişmiyor. Bu sene çiçekte açmadı. Bu saatten sonra çiçek açmaz değil mi? Sulamayı toprak kuruyunca yapıyorum. Alt tabak su dolunca aşağı bahçeye döküyorum. Dibindeki bitkileri saksıyı ısıtmasın diye yetiştiriyorum. Dış mekan çoğu saksılarımda varlar. Limonumun suyunu sömürür mü?
***
İlkbaharda da resim göndermiştin. O zaman diyecektim ama nedense vazgeçmiştim. Yani senin limon daha çok kumkuata benziyor. Yaprakların görünümü neredeyse aynı. Galiba hiç dikeni yok (limonlar dikenli olur). Bir de ilkbaharda yeni filizler limonlarda çok koyu kızıl renkte oluyor. Her farklı çeşit limonda böyle gördüm. Seninkinde açık yeşil idi. Dikeni de yok. O halde kumkuat olabilir. Eğer kumkuat ise şimdi yeni gelişen dallar gelişiminini tamamladıktan sonra hem yeni yerlerden hem eski yerlerden (yani geçen yazdan kalan ince dallardan bile) her yerinden bol bol tomurcuklanıp çiçek açar. Eğer limon ise ve yediveren özellikli ise onun da sonbahara kadar çiçek açma ihtimali var. Yediveren olmayan limonlardan ise bu yıl artık çiçek açmaz.
Sadece ilkbahardan ilkbahara filizlenmesi normal değil. Yıl içinde dönem dönem yeni gelişim atakları olur. Kumkuatlarda ilkbahar- sonbahar arası en az iki defa, limonlarda ise hava şartları elverdiğince bütün yıl. Yani mesela bahçemdekiler ilkbahardan sonbahara kadar birkaç defa yeni gelişim hamlelerinde bulundukları gibi sonbahar sonu ve kış ortasında bile yeni filizlenmeler yapıyorlar. Anlaşılan köklerde yeterince serpilememe gibi bir sıkıntı var. Ya da toprağın besleyiciliği çok yetersizdir. Belki de kökler yaz boyunca fazla ısındığı içindir. Keşke kış sonunda daha büyük saksıya aktarsaydın. Dibindeki sukulent bitkilere gelince: O yapraklar besin ve enerji depoluyor. Diğer bitkilerden farklı. Yani topraktaki elementleri diğer bitkilere göre daha fazla alabilirler (bari Sedum cinsinden çok mini sukulentlerden kullansaydın). Toprağı ısınmadan korumak için onlar iyi bir fikir değil. Toprak yüzeyine ağaç kabukları yaymak çok daha iyi olur. Ayrıca plastik saksı ve çok büyük değil. Üstten toprak yüzeyini güneşten korumak yetmez. Kenarlardan zaten fazlasıyla ısınıyor. Alüminyum folyo ile dış yüzeyi kaplasan iyi olur. Bu arada yeni dalların en uç yapraklarının kuruyup dökülmesi de iyi değil. Tepeye yakın iki dalda fazlasıyla belli oluyor. Büyüteçle kontrol etmelisin. Örümcek bit gibi parazitler zarar veriyor olabilir.
Geçen sene mayıs ayında sürgün verirken yüzlerce çiçekte açmıştı. Sonra tuzlaşma nedeniyle hepsini döktü. Bazı limon cinslerini gözledim bazılarının çiçek tomurcukları pembe oluyor benimkinin nedense bembeyazdı. Limonumun sadece 1 tane acıtmayan dikeni var. Artık diken vermiyor. Limonun saksısını büyüteceğim. Migros’tan sıvı bitki besini alacağım. Geçen sene kabuklu bite maruz kaldı bu sene yok. Oldukça sorunlu bir ağaç. Bu da bana ders oldu. Bir daha iklime uygun olmayan büyük ağaç almayacağım. Uçtan dökülme sorunu toz kadar örümcek biti olabilir. ..
***
Burada da limonlarda (özellikle saksıda olunca) birçok sorun çıkabiliyor. En sık olanı bitlenmeler. Yani bu sorunların iklimle ilgisi yok. Her zaman tertemiz tutman lazım. Toprağının uygunluğuna filan dikkat edersen güzelce yetişir. Belli ki yerini sevmiş. Sadece fazla güçsüz o kadar. Koşniller ve unlu bitler en birinci dereceden gücünü azaltan etkenlerdendir. Her an gözün üzerinde olmalı. Bitki besinini aşırıya kaçmadan vermelisin. İyi gelir. Büyük saksıya aktarırken köklerini şimdiki toprağından hiç ayırmamaya gayret et.
Yeni yediveren limon fidanı aldım. Satan kurum salonda olur demişti. Sizin yazılarınızı okuyunca balkona mı koysam diye düşünüyorum. Balkonum saat 2 den güneş batana kadar güneş alıyor. Uygun mu sizce? Yeni aldığım için hemen saksıyı değiştirdim. Satan kurum normal çiçek toprağı olur demişti. Siz karışım bir tarif vermişsiniz. Tekrar değiştirmem mi gerekiyor şimdi? İlk kez limon yetiştireceğim. Çok fazla eksiğim var.
***
Salonda olması yeterince güneş ışınları ve çok uzun süreli bol bol hava akımları alabilmesi şartıyla mümkündür. Balkonunuz yaz sıcaklarına göre biraz fazla güneşli. Eğer saksı çok büyük ise pek sakıncası yok. Salon bitkilerine uygun torf toprakta da olabilir. Ben daima her şeyin en iyisini en güvenlisini anlatırım. İşi şansa bırakma durumlarına girmem. Yani diğer şekillerde de olabilir ama dediğim gibi biraz şansa kalmış oluyor. Saksıda narenciye türleri yetiştirmek çok özenli, son derece dikkatli bakım gerektirir. Kolay değildir.
Parmak limon denilen elimde 5 yaşında bir fidan var. Gübreleme olarak ne önerirsiniz? Bundan göz alıp calamondin fidanına aşılama yapmak istiyorum ama bu fidana valencia portakalda düşünüyorum. Aşılama için temmuz gibi olur diyorum sizin önerileriniz nedir?
***
Bahçeye dikili yetiştiriyorsanız gübrelemeyi yukarıda yazı içinde anlattığım gibi, ama saksıda yetiştiriyorsanız şu sayfada anlattığım gibi yapmalısınız: https://azbitki.com/saksi-narenciyelerini-problemsiz-yetistirme#besleme Aşı meselesine karışmıyorum. Tamamıyla kendi tercihiniz. Zamanı ise göz aşısında en iyi zaman nisan ayıdır. Kabuk altına kalem aşısı yapacaksanız fidanın gelişim gösterdiği he zaman uygundur.
Evde çekirdekten ektiğim limonum var. Dikenleri falan var ama sadece sürgün vermeden bir metreyi geçik uzuyor. Cam önünde yeni yeni yapraklar veriyor. Ne yapmam gerekiyor? Aşılama falan mı?
***
Evet limon veya herhangi bir narenciyeden aşılamanız lazım.
Geçen sene ekim ayında 5-6 yaşında yediveren ağacı diktim. Yaklaşık 150 adet limon verdi. Sonra dalları kurudu, gövdesindeki kabuk çatladı. Çok az bir kısmı yaprak açıyor sonra kuruyor. Rüzgar alan bir bölgede. Acaba yerini mi sevmedi? Gövdenin alt kısmından yeni sürgünler vermiş ama üzerindeki bütün yapraklar kurudu.
***
Eğer dikerken köklerini eski bağlı olduğu topraktan arındırmışsanız ve/veya dikerken toprağı gübrelemişseniz dalların kurumasındaki sebep budur. Veya eğer ekim ayı demekle 2019 ekim ayını kastediyorsanız ve kuruma yeni başladı ise buna sebep yakın zamanda yaptığınız gübrelemedir. Kuruyan dallarını kesin. Birkaç yıl gübre vermeyin. Yukarıdaki bakım bilgilerini mutlaka okuyun.
Merhaba limon ağacım hakkında .. Besin aldım her ayın 15 inde veriyorum. Ben ankarada yokken sürgün atmış kökleri güçlenmeye başlamış. Sürgün uçları kurusa da güçlenmeye başladı. Normalde yazın hiç sürgün atmazdı. Kasımda loş ışıklı bina içine alacağım sorun olur mu? Dibindeki bitkilere zararı olur mu? Resim limonun son durumu: https://i.resmim.net/OmRGb.jpg
***
Çok iyi görünüyor. Uç filizlerin kuruması hayra alamet değil. Normalde gelişim bir süre sonra durur ama kuruma olmaz. Bitki besinini ayda bir vermen daha iyi olur. Ekim ayı ortasından itibaren nisana kadar verme. Saksıya yine uygunsuz bitkiler dikmişsin. Bazıları limon için iyi değil. Bazıları kendi sağlıkları için iyi değil (mesela gerçek kaktüsler). Hepsini oradan sökmelisinin. En iyisi bundan sonra limonun saksısında sadece limon olsun. İlla bir şey olacaksa çok küçük yapılı, iğne yapraklı Sedum türleri olur. Camekan balkon varsa, kışın dışarısı kadar soğuk olmuyorsa orada tutmalısın. İçerisi -5C derece soğuk olsa bile kapalı olduğu için limon orada hiç zarar görmez. Bina içi dediğin yer soğuk oluyorsa belki zarar görmez. Loş ışıkta sıcakta havasız yerde olması iyi değil.
Bu sene saksıda 2. yılını dolduran bir limonum 18.18.18 gübre kullanarak oldukça gelişim gösterdi. Meyvesi yoktu ama geniş taç şeklinde yaprakları ile sağlıklı görünen limonum aniden yaprak dökmeye başladı. Yapraklar iri ve hala yeşil. Dokundukça düşüyorlar. Düşenlere baktım böcek yok ama tozlu gibiydi. Yarı Açık olan ve ışık alan cam balkondalar. Evdeki bitkilerde bulunan küçük sinekler için aldığım ilaçla ilaçladım, yıkadım ama hala aynı. Toprağı ponza ve poşet torf karışımıydı. Neyi yanlış yapıyorum? Umarım bitkimi kaybetmem.
***
Yaprakların yeşilken dökülmesi hiç hayra alamet değil. Galiba kullandığınız suni gübre zehirlemiş. Keşke hiç vermeseydiniz. Saksı limonlarına sadece salon bitkileri için hazırlanmış olan tam güvenli bitki besinlerinden ve sadece ayda bir defa tavsiye edilen doza göre vermeniz gerekirdi. Şimdi toprak kurudukça bol bol su dökerek toprağın iyice yıkanmasını sağlayın. Sürekli böyle devam edin. Eğe zehirlenmesi öldürücü dereceye ulaşmamışsa zamana yeniden filizler verir. Yaprakların tozlu gibi olması suni gübre etkisiyle olmuş olabilir. Örümcek bit problemi de söz konusu olabilir ama o durumda yaprakların felaket zarar görmesi gerekirdi. Yine de ilgili yeri okuyun: örümcek bitler
Şubatta 2 yaşında olan bir saksıda limon ağacı satın aldım. 2 tane limonu vardı ve olgunlaşınca kendi düştü. Sonra çok çiçeklendi fakat meyvesni vermedi. Cam balkonda duruyordu. 1 ay kadar önce havalar aşırı soğumadan hafif serin salonuma aldım. Aldığım günden beri toprağı tamamen kurumadan sulamıyorum. Hiç besin kullanmadım. Fakat yaprakları yeşil şekilde kuruyor ve dökülüyor. Diğer yaprakları da buruştu. Neden olabilir? Ayrıca dibine nar çekirdeği düşmüş. Bayagı uzadı. O etkiliyor olabilir mi acaba?
https://i.hizliresim.com/6psylce.jpg https://i.hizliresim.com/f0d6g7j.jpg https://i.hizliresim.com/pmj9w2n.jpg https://i.hizliresim.com/lhmythd.jpg
***
Fotoğraflarda hiç de kötü görünmüyor. Dipte bir sukulent var. Eğer o orada birkaç aydır bozulmadan yaşadıysa toprakta sorun yok demektir. O halde yapraklardaki bozulmalara havasızlık veya örümcek bitlerin etkisi olmuştur. Yine de tedbiren her sulama zamanı geldiğinde banyoya götürüp saksının birkaç misli fazlası su ile yavaş yavaş sulayın ki toprak yıkansın ve köklere zarar verecek zararlı maddeler suda çözülüp saksıyı terk etsinler. Nar şimdilik dursun. Kış sonunda toprak ıslakken dipten tutup çekin ve çıkarın. Köklerinin zarar görmesi önemli değil. Çünkü narların o konuda hiç hassaslığı yok. Yeni yerinde tutar ve ilkbaharda gelişimine devam eder. Limonunuzun yapraklarının üstünü, altını ve dallarını ara sıra ıslak bezle tertemiz silmelisiniz.
Merhabalar yayınlanan son soru benim sorumdu fotoğraf atmıştım size. Limonum bir çiçek açtı bu hafta. Toprağı tamamen kuruyunca daha serin bir yere alacaktım kışı geçirmesi için fakat çiçek açınca kafam karıştı. Sizce cam balkona çıkarmalı mıyım? Güney cephe evim güneş olduğu sürece direkt güneş alıyor cam balkonum.
***
Salonda yaprak dökmesi durmuşsa kalsın yani yerini değiştirmeyin. Aslında güney cephe kapalı balkondan içeri almış olmanız belki gerekmezdi. Yani şöyle ki limon direkt rüzgar almazsa -5C dereceye kadar kapalı mekanlarda hiç zarar görmez. Balkon kışın bundan daha fazla soğuk olmuyorsa balkonda durması daha iyi olur. Çünkü güney cephe kış aylarında sabahtan akşama kadar kesintisiz güneş alır. Limon orada daha iyi olur.
Boyu 80-90 cm olan limon ağacım iki haftadır hep yapraklarını döktü. Acaba ölüyor mu ya da yeriyle ilgili mi bir sorun var? Yeri tam pencere önünde değil. Pencereden 2-3 metre uzaklıkta ama ışık alıyor. Sonbahar kış aylarında yaprak dökmesi normal mi?
***
Hiç bilgi vermemişsiniz. Bu yüzden yeni almış olduğunuzu varsayıyorum. Nasıl toprak kullanıyorlarsa ev ortamlarında bir süre sonra ölüp gidiyorlar. Bu konuda çok şikayet var. Oysa kendimiz çekirdekten limon yetiştirdiğimizde evlere tam uyumlu ve gayet güzel gelişiyor. Bütün yıl yemyeşil güzel yapraklıdır. Ara sıra yeni gelişimlerde bulunurlar.
Evde limon tam pencere yanında olmalı. Direkt güneş almalı. Pencereyi kışın bile çok sık açarak üzerine esinti gelmesini sağlamanız gerekir. Limon yaz kış sürekli yapraklıdır. En eski yapraklarını en çok ilkbahar başında döker ama sadece en eski yapraklarını döker.
Evimizin bahçesinde 10 yıllık yediveren limon ağacımız var. Yaz kış çiçek ve limonu eksik olmaz. Kilolarca meyve alırdık. Son 2 yıldır yapraklarında olan kar yağmış gibi olan bembeyaz pamukçuk görüntüsü ve yaprak altlarının siyaha dönmesiyle yapmadığımız ilaçlama kalmadı ama ne yazık ki işe yaramadı. Şu an ise artık tek tük limon verip dallar yapraksız. Neredeyse kel kaldı gibi. Ne önerirsiniz?
***
Yanlış ilaç kullanmışsınızdır. Ya da doğru ilacı yanlış kullandınız. Pamuklu bit benzeri bir parazit. Benim limonlarda da bazen oluyor ama tek tük. İlaçladığımda yok oluyorlar. Tarifiniz her şeyiyle aynı. O halde sizin ilaçlamanız yanlış. Zirai mücadele ilaçları satan bir dükkana gidip uygun bir ilaç almanız lazım. Bir de ilacı su ile karıştırıp kullanacağınız pompalı bir fısfıs şişesi alın. Onu da aynı dükkandan alın. Başka yerlerde olanlar uygun değil. Esas alet suyu sis gibi püskürtür. Yaprakların alt taraflarının da ilaçtan etkilenmesi gerekiyor. Son olarak: Böylesi ciddi durumlarda sakın ev yapımı ilaç tarifleri aramayın. Hem işe yaramıyorlar hem de fısfıs aletlerini tıkayıp bozuyorlar.
Merhaba, iki limon fidanım var. Tavsiyelerinize uymama rağmen limonlarım çok yaprak döküyor. Oldukça cansızlaştı. Kırmızı örümcek sarmıştı. İlaçladım temizledim. Örümcek görünmüyor ama gübreyi biraz geç kestim sanırım. Biri kel kaldı, diğeri de döküyor. Toprak haftalardır kurumuyor. Acaba tekrar toprak mı değiştirmeliyim? https://www.hizliresim.com/qgk6dq3
***
Tavsiyelerime ne kadar uyduğunuzu bilmiyorum. Haftalarca kurumayan özellikte toprak hiç iyi değil. Şimdi toprak değiştirmek iyi olur mu bilmiyorum. Kış sonuna doğru değiştirmek belki daha iyi olur. Gübrelemeye gelince, azı daima iyidir. Saksı narenciyelerinin gübreden daha çok ihtiyacı olan şey doğru toprak yapısıdır. Bir de doğru sulama tarzı. Aksi takdirde gübrenin de etkisiyle dallar kararmaya, bitki ölmeye başlar. Foğtoğraflarda çok da kötü görünmüyor. Dallarda kararma, sararma olmadıkça tehlike büyük değildir. Limonlar ve diğer narenciyeler genelde ilkbahar başında en eski yapraklarını dökerler. Benim bahçemdeki limonlar şimdi yeni dallar uzatıyor. Yediveren olanı bir aydır çiçek açıyor. Hatalarınızı bulmak için, saksı limonları için şu sayfadaki bilgileri dikkate almalısınız: Saksıda narenciye problemsiz yetiştirme
merhaba, bu denli don ve soğuk havayı ilk defa yaşadığımız Bodrum’da yediveren limonumun meyve verecek olan dalları ve üzerinde meyveleri dondu maalesef. Sizin grafiğe sadık kalarak hafif budama yaptım. ama o ucları (kahverengi) da alırsam meyve gözlerini de yok edeceğimi düşünüyorum. Uç budama yapayım mı sizce? ve dona maruz kalmış turunçgil ağaçları için (portakal, mandalina, greyfurt ve limon) hepsine uygulamamı tavsiye edebileceğiniz gübre ne olur?
***
Bu işte bir terslik var. Ben Didim’deyim. Bodrum ile çok yakın ve 8 yıllık gözlemlerime göre burası kışın bir iki derece daha soğuk, yazın ise oraya göre yine bir iki derece daha az sıcak olur. Bu yıl ocak ayının sonuna doğru üç gün üst üste geceleri -1C derece gibi soğuk oldu. Sabahları çevredeki su birkintilerinin ve bahçede köpeğimin su kabındaki suyun tamamen donduğunu gördüm. Ama limonumun, şefleramın ve portakalımın yeni filizleri vardı ve hiç zarar görmediler. Yediveren limonumda çiçekler vardı. Onlardan bazıları çok az, kısmen zarar gördü. Kızıl kahverengi nazik yeni filizler de vardı. Onlar hiç zarar görmedi. Şimdi güzelce gelişimleri devam etmekte. Mini yeni meyveler oluşmuş durumda. Üstelik evim poyraz yolu üzerinde. +1C dereceyi -5C derece gibi fena can yakıcı hissettirecek şekilde güçlü poyraza maruz kalmaktayız. “hissedilen sıcaklık” bitkilerde de aynı etkiyi yapıyor mu onu pek bilmiyorum ama bu kış üç gün üst üste suların donmuş olması 0C ile -1C dereceler arası soğuk olduğunu gösterir.
Bu civarlarda esas felaket soğuk 2015 yılının ocak ayında olmuştu. Siz “ilk defa” dediğinize göre anlaşılan orada yenisiniz. O yıl (2015 ocak) limonumun tüm ince dalları tamamen kurumuştu. İki ayrı begonvil toprak dışı tüm dalları kurumuştu. Sanıyorum siz fidanları yeni ekmişsinizdir. Gelecek yıl bu kadar zarar görmezler. Ve (meteorolojiyi takip ederek) ısı sıfırın altına düşeceği günlerde sadece ağaçların tek tek kuzey-kuzeydoğu yönlerine hasır dayarsanız o kadarcık koruma ile hiç zarar görmezler.
Tariflerinize göre dallar canlı ki budamakla çiçek açmasını engelleyeceğinizi düşünüyorsunuz. O halde budamayın. Mayısa kadar hangi dallar tamamen kurumuş kesin olarak anlarsınız. Onları budarsınız.
Gübre meselesine gelince yukarıda tavsiye ettiğim gibi yapın. Yan komşum bilinçizce yok denecek kadar çok az miktar koyun gübresi veriyor. Onun limon ağacı o kadar çok meyve veriyor ki komşulara dağıtmak zorunda kalıyor. İstanbula akrabalara gönderiyor. Ben ise 8 yıldır hiç gübreleme yapmadığım halde benim ağacımın verimi vasat, iyi de diyebilirim. En azından bana fazlasıyla yetiyor.
Evde aşılı limon ağacım var. Dalları kurumaya başlamıştı kestim. Şimdi de gövdeye bağlı iki dal var onlar kurumaya başladı. Ne yapabilirim?
***
Bir şeyler yapmak için artık çok geç. Kuruyan dalları kesmişsiniz. Kalan iki dalı da kuruyor. Anlaşılan kökler çürümüş gitmiş. Bunun sebebi genellikle toprağın zamanla bozulmasıdır. Gereksiz yere sulayıp durmak, daha da kötüsü saksı alt deliklerinden dışarı su çıkmayacak kadar miktarda su ile sulamak toprağı birkaç ayda zehir hale getiriyor.
Güney cephe bol güneş gören balkonda gayet sağlıklı büyümekte olan, aşılı yediveren limon ağacım 10 gün içerisinde tüm yapraklarını döktü. Dalda sadece 1 limon kaldı. Dallarda bol miktarda minik sürgünler var ama 10 gündür 1mm bile büyümüyor onlar da. Bu aşamaya nasıl geldik bilmiyorum. Bu olaydan önce çok kar yağdığı için don vurmasın diye ağacı 1 haftalığına eve aldım. Toprak değiştirip kök budaması yaptım. Direkt aşağı inen kalın ve uzun bir kökünü epey derin kestim, kısalttım. Bunlar sebep olmuş olabilir tabii. Sizce ağaç ölmek üzere mi? Nasıl kurtarabilirim?
***
Bilmiyorum artık bekleyip göreceksiniz. Bir eve bir dışarı yanlış. Hele o sırada toprağı ıslaksa özellikle sıcaktan sonra soğuğa çıkarmak kökleri çürütür. Siz bir de bu yanlış şartlarda kökleri fazlasıyla rahatsız etmişsiniz. Narenciyelerde toprak değiştirmek çok feci sorunlar varsa yapılmalıdır. Yoksa köklerini eski topraktan ayırmadan bir boy büyük saksıya yeni toprak ilavesiyle aktarırsınız. Neyse şimdi yeni filizler canlı duruyorsa umut var demektir. Bakımı için bu sayfayı değil esas ilgili sayfayı rehber edinin:
İki tane limon ağacı aldım saksıda yetiştiriyorum. Çiçek açıyor, bazıları daha küçük halde bazıları da fındık büyüklülüğüne gelip sararıp meyveleri döküyor. Mart ayında meyveleri olgunlaşmadan döktü. Mayıs ayında yine çiçekler açtı yine olgunlaşmadan fındık büyüklüğüne gelip meyveleri döküyor. Ne yapmam lazım acaba?
***
İlgili sayfada ne tavsiye etmişsem tümünü eksiksiz yerine getirmeniz lazım. Bakınız: https://azbitki.com/saksi-narenciyelerini-problemsiz-yetistirme
Yalova Çiftlikköy yüksek kesimde küçük bir bahçem var. Dört yıl önce aşılı limon fidanı diktim. Daha ne çiçek açtı ne meyve verdi. Kışın İstanbulda yaşıyorum. Güneye bakan bir yere diktim ama bahçemiz çok rüzgarlı. Eğer uygun ortam değilse sökeyim mi? Başka ne yapabilirim?
***
Limonların sonbahardan başlayarak ara sıra, kış ortasında bile filezlenme, ince dallar uzatma özelliği var. Kışın tam uykuya girmediğinden dolayı, çok erkenden oluşmaya başlayan çiçek tomurcukları henüz gözle fark edilecek kadar gelişmeden dondurucu soğuklarda körelip gidiyordur. Gerçekten aşılı idiyse sebep budur. Ayrıca, eğer limonunuz yediveren özellikli ise bu problem önemli değil çünkü ilkbahar başından sonra ve yaz boyunca, ve sonbaharda ara sıra çiçek açması gerekirdi. Yediveren değilse dediğim gibi erkenden oluşmaya başlayan tomurcuklar soğuktan körelip kalıyordur. Veya aşılı değildir yani tohumdan yetişmiş bir fidanı size satmışlardır. Bunların çiçek açmaları için çok iyi bakımla hızlıca büyümeleri ve 3 metreyi aşmış olarak pekçok ana dallar ve yan dallar vermiş olmaları gerekiyor. Diğer sorunuza gelince: İstanbul büyük bir yer. Merkezden uzak bazı yüksek rakım yerler kışın limonlar için fazla soğuk olur ve güney cephe bile uygun olmaz. Didim ve Bodrum’da bile kuzeyli rüzgarlara açık cephelerdeki limonlar bazı yıllarda kışın fena hasar görüyor. En iyisi oluruna bırakın.
Limon ağacıma kapalı balkonda bakıyorum. Gece sıcaklık – 2/-3 derecelere düşüyor. İçerisi de kalorifer yandığı için sıcak oluyor. Bu mevsimde ve kışın nerede konumlandırmamı önerirsiniz?
***
Kapalı balkonunuz dışarısı kadar soğuk olmuyorsa orada dursun. Limonlar -6C dereceye kadar, ama hiç rüzgar almamak şartıyla zarar görmez.
Geçen yıl arkadaşımın bahçesindeki turunçlara bir önceki yıl yaptığım aşılarımın tutmaması üzerine sizinle yazışmıştık. Çok ince dalların dahi tuttuğunu ve tuttuğunda çok hızlı geliştiğini söyleyerek kırılan özgüvenimi tekrar kazandırmanız sonucu martta tekrar denediğim aşılarımdan portakal olanı tuttu. Sonra mayısta ben tekrar biraz geç olmasına rağmen mandalina ve limon aşısı denedim ama bu sefer tek göz olacak şekilde çok kısa, başlarına da iki hafta kadar poşet geçirdim ve bunlardan da birer çelik tuttu. Sadede gelince, o aşılar şu an iki metreyi bulmuş ve ben hayretler içindeyim. Hiç bir ağaçta aşım yaşına gelmeden bu denli boylanmadı. Bu durumda önümüzdeki yıl bunlarda çiçek ve meyve olasılığı var anlamı çıkarabilir miyiz? Yılıp vazgeçtiğimde beni teşvik ettiğiniz için teşekkür etmek istedim. Bu benim hayatımda çok güzel bir tecrübe oldu. Sağolun varolun.
***
Bunları duyduğuma çok sevindim. Evet çiçek açarlar ama ağacın bünyesiyle yeni dalın ilişkisi henüz yeni olduğu için ilk yıl meyve vermeyebilirler. Gerçi verebilirler de, belli olmaz. Önemli olan şey aşıların tutmuş olması ve güzelce gelişim olmasıdır. Önümüzdeki yaz meyve olmasa bile 2024 yazında mutlaka olacaktır.
Turunç ağacına limon aşılamak istiyorum. Hangi aşı türünü önerirsiniz ve ne zaman yapmamı tavsiye edersiniz? Yaklaşık 5 yıl önce ekilen limon ağacım var başına gelen bazı kazalar sonucu ne yazık ki pek büyüyemedi ana gövde olabilecek dalları çeşitli kazalarla kırıldı. Şimdi ise dipten taze dikine sürgünler geliyor ve bir tane eski sayılabilecek bodur kalmış ana dal var ama dikine gidecekmiş gibi durmuyor ( şuan 60-70 cm falan ). Nasıl budama yapmam gerektiğine karar veremedim. Budama yapmalı mıyım? Ağacın büyümesine vesile olacak bir budama önerir misiniz lütfen?
***
İnce kalem aşısı, kabuk altına iliştirme şeklinde, limon dalı kibrit çöpü gibi ince yeşil dal olunca kesin tutar ve çok hızlı gelişim olur (çok defa denemişimdir). Sizin oralar için şimdi tam zamanı. En geç nisanın ilk haftasına kadar yapmalısınız. Göz aşısı da uygundur. Diğer limon ağacınız ise, muhtemelen başka bir narenciyeye aşılıdır ve dolayısıyla dipten gelen filizler o diğer türe aittir. Ana gövdenin yukarısındaki filizler limondur. Buna göre dikkatli olun. Budama asla gelişimi hızlandırmaz. Ancak çok çok güçlü kökleri olana ağaçlar budanınca, dalları fazlaca azaltılırsa, köklerinin gücü sayesinde eski halini alması uzun sürmez. Bu gibi şeyleri gören insanlar budamaların fidanları hızlı büyüteceğini sanıyor. Öyle bir şey yok. Fidanlarınıza doğru ve en iyi bakımı yapmanız lazım.
Erdal Bey ifadeniz pek güzel, yazınız çok yararlı bilgiler içeriyor. Fakat, ayni zamanda, limon yetiştirmenin hiç de kolay/basit bir iş olmadığını ortaya koyuyor. Kişisel tecrübeme ve gözlemlerime dayanarak söyleyeyim, mesela, Bodrum’daki yazlığının bahçesinde limon yetiştirmeye kalkışan yaz tatilcisi şehirli vatandaşların çoğunun hayal kırıklığına uğraması kaçınılmaz oluyor. Limon fidanı, zamanında ve muntazaman budama ve gübrelemeye ihtiyaç gösteren bir yaratık. Tatil yöresindeki evinde yazın bir veya iki ay kalabilen şehirli vatandaşlarının çoğunun bunu yapması mümkün olamıyor ve…Bu satırları, bu işe hevesle/heyecanla girecek dostların, beklentilerinin gerçekleşmemesi olasılığına karşı zihnen hazırlıklı olmalarını sağlama düşüncesiyle yazıyorum. İyilik dilekleriyle. K. W.
***
Yanılıyorsunuz. Sanıyorum siz de acele sonuç bekleyenlerdensiniz. Ki çoğu şehirliler öyledir. Limon bir ağaç. Mevsimlik veya iki yıllık sebzeler gibi bahçeye fidanı ekince hemen sonuç alamazsınız. Hiçbir şartta mümkün değil. Öncelikle fidan ekildiği yerde üç yılını doldurmalı. Bazen iki yıl bile yeterli oluyor. Sonrası kolay. Didim’de 9 yıl bahçemden ve komşularımın bahçelerinden çok yakın olarak limon ağaçlarını izledim. Hiç gübresiz hatta yazın sulama ihmallerine rağmen bile güzelce meyve verenler var. Yeter ki orada birkaç yıllık geçmişi olsun. Köklerinin toprağa iyice yerleşmesi, orada yeni kökler geliştirip toprakta yayılmaları lazım. Bunun dışında, 2-3 yılda bir gübreleme ve yaz boyunca birkaç günde bir, en geç 10 günde bir sulamakla ummadığınız kadar iyi verim alırsınız. Bu kesin bir gerçektir. Ama yukarıda uzun uzadıya yazdığım limon bakımını elinizden geldiğince yaparsanız çok daha iyi olur. Ben fazla ihtiyatlı yazıyorum. O kadar özene gerek bile yok. En önemlisi, ilk üç yıl yaz aylarında susuz bırakmamaya dikkat etmek. Ağaç yerine ne kadar iyi yerleşirse ve orada ne kadar çok yıllar geçirirse sonrasında her şey o kadar kolay oluyor. Bir komşumun yaşlı limon ağaçları yıllardır hiçbir budama olmadığı halde haddinden fazla verimli. Limonları komşulara dağıtır, istanbuldan gelenlere verir yine de kolayca bitiremez. Elinde kalan ihtiyaç fazlası limonlar zamanla bozulur çöpe atar.
Öncelikle bilgi ve tecrübelerinizi paylaştığınız bu sayfa için teşekkürler. Sayfanızı bir süredir bitkiler ansiklopedisi gibi kullanıyorum. Uzun zamandır çok istediğim limon ağacı bana bu yaz hediye geldi. 7 veren cinsi ancak ağacı sarmaşık şeklinde yetiştirmişler. Ağaç güneye bakan bahçede saksıda duruyor. ben bahçeye ekmek istiyordum ancak bahçevan kışın güney cephede duvar kenarına çekilmesinin don ihtimalinden koruyacağını söyleyerek bahçeye ekmedi. Ben de bu kış koruyarak iklime alıştırıp baharda bahçeye ekmeye karar verdim sizin önerdiğiniz toprak terbiyesi ile. Ancak bu süreçte sarmaşık gibi geliştiğinden saksı ile her rüzgarda devriliyordu. Ben de toprak saksıya geçirip toprağını narenciye kısmında anlattığınız gibi hazırladım. Ancak devrilmeler devam etti ve ana gövdeden çıkan ana dallarda hasar oluştu (tüm bu dallarda halen küçük meyveleri var) artık kış iyice yaklaşınca ben de duvar dibine çekmeye karar verdim ancak bu sırada ana gövdeye bağlı bir anadal kırılarak koptu. Bu durumda ne yapmalıyım bana yardımcı olabilirseniz çok sevinirim. Fotoğrafları da var ancak buraya nasıl fotoğraf ekleyebilirim bilmiyorum. Bu arada iklim istanbul iklimi gibi.
***
Orada limon olur mu anlamak için yakın çevrenize bakmanız yeterli. Çünkü iklimi uygun yerlerde herkes bahçesine en az bir limon ağacı eker. Kimsenin bahçesinde yoksa anlayın ki orada limonlar kış soğuklarına dayanaz. Bu durumda sürekli saksıda yetiştirerek kış boyunca korumaya almanız gerekiyor. İlkbaharda daha büyük bir saksıya, saksının dibine ağır büyük taşlar koyarak limonu yeni saksıya yerleştirin. Ağır taşlar sayesinde saksı rüzgarda devrilmez. Dalların dik durması için destek değnekleri kullanın.
Evet bu bölgede limon oluyor ancak sorumun önemli kısmı kırılan bölgeye ne yapmalıyım? Ayrıca kırılıp kopan dalı da kurtarabilir miyim bir şekilde? Fotoğraf gönderebilseydim belki daha anlaşılır olurdu.
***
O halde bahçeye dikebilirsiniz. Bunun için kış sonunu bekleyin. Kırık yeri düzgünce kesmeniz lazım. Kırık yeri bağlayıp dalı düzgünleştirmek iyi olmaz. Tümüyle kesin. Limon fidanlarında kırıklık yaraları olmamalı. Budarken de yara yapmadan düzgünce, özenlice kesmek lazım. Bunlar önemli. Kestiğiniz dalı 20cm-25cm gibi uzunluklarda kısa parçalara bölün. Bunları şimdi direkt olarak bahçede çeşitli yerlere ekeceksiniz. 45 derece açıyla ve dal parçasının beşte dördü toprak altında kalmalı. Dal parçaları çok ince değilse ve çok kalın da değilse tutarlar. Mesela kurşun kalem inceliğinde, veya biraz daha ince, veya biraz kalın olabilir. İlk yıl filiz verip kısa bir dal uzatırlar ve köklenme yok denecek kadar azdır. Hiç dokunmamalısınız. Ancak 3 yıl geride kaldıktan sonra isterseniz söküp başka yerlere dikebilirsiniz. Fotoğrafa gerek yok.
Peki kırılan dal ana dal ve tam gövdeye birleştiği yerin iki parmak kadar üzerinden kırılıp koptu. Benim korkum bu açık yara nedeniyle ana gövdenin kış soğuklarından zarar görmesi ve çok önemli bir parça ana dal ve yan dallarla birlikte gövdeden ayrılmış oldu bunun köklere olumsuz etkisi olur diye düşünüyorum sizden öğrendiğim kadarıyla siz ne dersiniz?
***
Gövdeye zararı olmamış o halde. O ana dalı gövdeye yarım milimetre gibi yakından çok düzgünce kesin. Sanıyorum başka ana dalları vardır. Bu kaybın bir zararı olmaz. Kışın ısı sıfırın altına düştüğü günlerde kesik yer soğuk rüzgarı direk almazsa hiçbir zarar görmez. O günlerde kapalı bir yere alabilirsiniz.