Bitkileri aşılamak nedir?
Bir bitkiyi başka bir bitkiye dönüştürmektir. Örneğin bir limon fidanına bir portakal ağacından aldığınız bir parçayı kaynaştırırsınız. Kaynaşma gerçekleşirse portakal ağacını parçası filiz verir. Yeni bir dal uzar. Limonun tüm dallarını keser ve kendi filizlerini yok edersiniz. Sadece portakal kısmının gelişimine izin verirsiniz. Böylece, sonuçta o limon ağacı artık hayatına portakal ağacı olarak devam eder.
Veya bir ağaç fidanına yine aynı türden başka bir ağaç parçasından aşılarsınız. Bundan amaç ise aşağıdaki olgunlaşma paragrafında yazdığım gibidir. Diğer gerekçeleri de ilgili başlıklar altında açıkladım.
Olgunlaştırma amacıyla
Ağaçların çiçek açıp meyve verme olgunluğuna gelmesi ne kadar geliştiklerine değil genetik yaşlarına bağlıdır. Yani tohumdan yetişen fidanlar kocaman ağaç olsalar bile belirli bir yaşa gelmeden çiçek açmazlar. Dolayısıyla meyve de vermezler. Bu türlerde olgunlaşma yaşı 5 yıl ile 20 yıl arasında değişir. Bundan dolayı genç bir fidanı olgun bir ağaçtan bir parça ile aşılarsınız. Sonra aşıdan gelişen dal büyürken fidanın kendi filizlerini daima köreltmelisiniz. Aşıdan gelişen dal yeterince büyüdüğünde (bir yıl ile üç yıl arasında) çiçek açıp meyve vermeye başlar.
Genetik yaş faktörü meyve ağaçlarının çoğunda vardır. Süs bitkilerinden ise manolyalar mutlaka ya çelikle ya aşı ile çoğaltılmalıdır. Çünkü tohumdan yetişen bir manolyanın çiçek açmaya başlama yaşı 8 yıl ile 20 yıl arasında değişiyor.
Verimliliği arttırma amacıyla
Bazı bitkiler her toprakta güçlü bir kök sistemi oluşturamaz. Sonuçta verimi kıt olur. Bazı bitkilerin kökleri ancak belirli özellikteki bir arazinin toprağında ihtiyacı olan elementleri alabilir. Ama çoğu topraklarda o kökler beceriksizdir. Bu tip kök özellikleri bitkilerin verimliliğini büyük ölçüde azaltır. Bunları yakın akraba türlerden eğer kökleri daha gürce ve uyumlu gelişim gösteren bitkiler varsa onların üzerine aşılarsınız. Böylece daha fazla ve daha yüksek kalitede ürün verirler.
Süs bitkilerinden güllerde de aşılamaya bu sebeple ciddi ihtiyaç vardır. Kuşburnu (yabani gül) bitkisi her tip gül için en iyi kök bitkisidir.
Kök sorunlarına karşı
Kökleri topraktan gelecek hastalıklara ve parazitlere karşı dayanıksız olan bitkileri kökleri hastalıklardan ve parazitlerden etkilenmeyen yakın akraba türlerin üzerine aşılarsanız sağlıklı kökler sayesinde sorunsuzca gelişirler.
Hem meyve ağaçlarında hem birçok tür süs bitkilerinde köklerle ilgili sebeplerden dolayı aşıya başvurmak çok yaygındır. Hatta domateslerde bile (özellikle nematod adlı kök parazitine karşı) baş vurulur. Hem nematodların sevmediği hem arsızca köklenme gösteren uygun türler üzerine kökleri hassas domatesleri aşılarlar. Böylece bu aşılı domatesler çok verimli olur.
Ürün kalitesinin devamı açısından tek yol aşı ise
Hibrit ve kültivar bitkiler tohumdan üretilseler ürün kalitesi farklı olur. Zaten hibritlerin bazıları kısırdır ve tohum vermez (çekirdeksiz üzüm, çekirdeksiz mandalina gibi). Aynı özelliğin devam etmesi bu bitkileri çelikle üretmeye bağlıdır. Eğer çelik yöntemiyle köklenmeleri mümkün değilse veya çelikten üretilenler yukarıda anlattığım gibi kökleri pek uyumlu olamayacaksa en iyi ve en kolay yol bu türleri hazır yetişmiş uygun fidanların üzerlerine aşılamaktır.
Yara onarımı
Bir bitkinin gövdesinde dış dokuda (ağacın kabuğunda) oluşan hastalık ya da darbe gibi etkenlerle oluşmuş yaralı kısım eğer kendiliğinden iyileşmeyecek durumda ise aynı tür ya da benzer özellikle yakın akraba bir tür üzerinden alınan aynı genişlikteki bir dış doku parçası ile yamanırcasına kaplanır. Bu da aşı tiplerindendir. Sonuçta dokular kaynaşır ve yara ağacın sağlığı ve güzelliği bozulmadan kısa bir süre içinde iyileşmiş olur.
Sadece zevk için
Mesela bir dut ağacına iki veya üç farklı duttan aşı sayesinde aynı tek bir ağaçtan farklı dutlar yersiniz. Tatlı beyaz dut, tatlı veya mayhoş kızıl ve kara dut meyveleri aynı ağaç üzerinde yetişirler. Süs bitkilerinden bir açelya üzerinde farklı renkli çiçekler görürsünüz. Çünkü farklı açelyalar tek bir açelya üzerine aşılanmıştır. Güllerde dipten güçlü sürgünler çıkıp yükseldikçe her birine farklı güller aşılanabilir. Kaktüslerde aşılama ise bazen zevk için bazen gerektiği için yapılır.
İlgili sayfalar
Aşağıdaki üç sayfa limon, portakal vesaire Narenciye türlerini aşılamak için en çok kullanılan anaç kök bitkileridir:
Troyer ve Carrizo (Citrange kültivarları)
Üç yaprak portakalı, Citrus trifoliata
Turunç, Citrus x aurantium
Dış kabuğu kalın, sağlam ve kolay soyulan ağaç türlerinde genellikle göz aşısı tekniği uygulanır:
Göz aşısı
Kaktüslerde aşı meselesi ile ilgili olarak iki sayfa var. Birincisi aşılama yolları, ikincisi ise hassas kaktüslerin hayat kurtarıcısı, aşılamada kök anaç bitki olarak kullanılan bir kaktüs türü:
kaktüslerde aşılama
Pereskiopsis spathulata
Son olarak ilginç bir konu. Aşı sonucu bazen bambaşka sürprizlerle karşılaşabilirsiniz. Gerçi çok nadir olur. Bakınız:
Bitkilerde aşı ve somatik mutasyon ile yeni kültivarlar oluşması
* * *
Bitkileri aşılama gerekçelerini yukarıda elimden geldiğince açıkladım. Bitkiler niçin aşılanır konusuyla ilgili eksik bir şey ya da eklemek istediğiniz bir şey varsa lütfen bana bildirin.