Brighamia insignis

Brighamia insignis, fotoğraf: saveplants.org

Havai palmiyesi (İngilizce Hawaiian palm) bir sukulent bitki olmasına rağmen Çançiçeğigiller (Campanulaceae) familyasındandır. Havai’de volkan palmiyesi derler. Ve elbette palmiyelerle de uzaktan yakından hiçbir ilgisi yok. Ana vatanı, doğal yaşam alanları: Havai’de, iklim şartlarına göre tropikal kuru orman bölgesi adı verilen az yağışlı, 400 metreden yüksek yerlerde orman ve makilik benzeri yerlerde toprağı az kayalıklı yamaçlarda yaşıyordu. İdi diyorum çünkü doğal yaşam alanlarında 2020 yılı itibarıyla neslinin tamamıyla tükenmiş olduğu tespit edilmiş.

Birkaç özelliği

Havai palmiyesi Brighamia insignis kalın gövdesi aşağı doğru daha da kalın, genelde yalın tek gövdeli, tepeden yapraklı sukulent özellikle bir bitkidir. Yaz aylarında güzel görünümlü ve hanımeli gibi kokan çiçekler açar. Boyu yetiştiği yerin şartlarına göre 1-2 metre arasıdır. Daha fazla uzama potansiyeli de var. Gelişimi o kadar yavaştır ki yılda sadece birkaç santim uzar. Ama yıldan yıla güçlenince artık uzama hızı yılda 10cm gibi olacaktır.

Doğada neslinin tükenmiş olması, sadece iklim değişikliği ve bu türün çiçeklerinin poleneşmesinin bağlı olduğu böceklerin yaşam alanlarında yok olması gibi sebeplerledir. Ama Havai dahil dünyanın her yerinde meraklıları bu bitkiyi evlerinde, bahçelerinde yetiştiriyor, çoğaltıyorlar. Yani aslında neslinin tükenmesi sadece doğada kendiliğinden artık yetişememesiyle sınırlıdır.

Kış soğuklarına dayanıklığı azdır. Rüzgarsız kapalı cam balkonda ve kuru toprakta olması şartıyla -3C derece dondurucu soğuğa, yapraklarını belki kısmen, belki tamamıyla dökerek rahat dayanır. Ama açık havada -1C dereceye zor dayanır (tüm yapraklarını dökerek).

Toksik etkisi yoktur.

Yetiştirme ve bakım

Aşağıdaki bilgilere uyarak bakarsanız pek hassaslığı olmayan, oldukça dayanıklı bir bitkidir.

Güneş ihtiyacı — Güneşe de hava akımlarına da fazlasıyla ihtiyacı var. Sadece sıcak yaz aylarında, öğle saatlerinin tepe güneşini direkt almamasına dikkat edin. Diğer zamanlarda direkt güneşten hiçbir şekilde korumayın.

Sulama — Serin aylarda toprak kupkuru olsa bile üzerinden en az iki hafta daha geçmesini bekleyin, sonra sulayın. Sıcak yaz aylarında ise toprağı adamakıllı kupkuru oldukça, ama beklemeden sulamalısınız. Sıcak saatlerde veya güneş altında yaprakları pörsüyorsa susuz kaldığı anlamına gelmez. Sulamayın, kendi haline bırakın. Ayrıca, sularken suyu saksının en kenarlarından yavaş yavaş dökün. Bitkinin dibini ıslatmayın. Saksı alt deliklerinden dışarı bolca su çıkacak miktarda su kullanmalısınız.

Bitki besini: Genel amaçlı sıvı bitki besininden, tavsiye dozajın üçte birini uygulayarak, nisan sonundan eylül başına kadar, ortalama 20 günde bir defa vermelisiniz.

Toprak ve saksı — Her üç yılda bir saksı-toprak değiştirin. Saksı gereğince büyük olmalıdır. İnternet görsellerine aldanıp ufacık saksılara tıkıştırmayın. Ayrıca saksının altında birkaç delik olmak zorunda.

İlkbaharda havalar iyice ısındıktan sonra, mayıs ortasında şöyle bir karışım yapın:
1 ölçü torf toprak + yarım ölçü arazi toprağı + 1 ölçü 3mm’den ufak olmayan iri taneli dere kumu + 1 ölçü ortalama leblebi kadar mangal kömürü parçaları  + 2 ölçü iri taneli ponza taşı. Hepsinin güzelce harmanlayın. Bu karışıma çok az miktar çiftlik gübresi (tüm karışımın onda birini aşmayacak şekilde) karıştırın.

Yeni toprakla yeniden saksılama işini hallettikten sonra Havai palmiyenize can suyu vermeyin ve bir hafta boyunca sulamayın.

Sorunları

1- Örümcek bitler fena dadanır. Çaresi ya sık sık duş altına tutarak (toprağını ıslatmadan) yapraklarının altını üstünü iyice yıkamak.. ya da iyice ıslattığınız kağıt havlu ile yaprakların alt ve üst yüzeylerini en azından haftada bir defa silmektir. Fazla serin zamanlarda / mekanlarda pek zarar vermezler ama sıcakla zamanlarda veya sıcak odalarda örümcek bitler yaprakları tam anlamıyla mahvederler.

2- Diğer bir sorun yanlış topraklarda köklerden başlayarak çürümesidir. Bu kaçınılmaz bir problemdir. Erken farkederseniz acilen o topraktan çıkarıp köklerini yıkayarak kurtarabilirsiniz. Yıkayın, kurulayın ve benim tarif ettiğim gibi bir toprak karışımına ekin. İlkin toprak kuru olacak ve 10 gün geçmeden sulamayacaksınız.
Eğer köklerinden başka dip kısmı da çürümüşse, çürümenin hiç ulaşmadığı en sağlıklı yerinden kesin ve aşağıda çelikle üretim konusundaki gibi devam edin.

4- Odaların güneşsiz, havasız kuytu dip köşe yerlerinde yaşamasını beklemeyin.

Brighamia insignis fide üretimi

Genelde tohumlarla yapılır. Bitkinizin tohum vermesi genelde imkansızdır. Bunun için siz çiçeklerinde tek tek uğraşacaksız. İnce bir suluboya fırçasının ucunu çiçeklerin içindeki polen tuzlarına bulayarak, yine çiçeğin içindeki minicik dişi organ uzantısı üzerine polen bulaştırmanız gerekiyor. Ancak bu sayede tohum verirse verir.

Brighamia insignis tohum ekimi ilkbahar son ile yaz başı arası dönemidir. Fazla serinde tohumlar çimlenmez. Geç kalırsanız bu sefer fideler sonbahara kadar güç toplayamaz ve ölürler. Tohumları elenmiş, tozu giderilmiş torf toprakta çimlendireceksiniz. Önce toprağı derin olmayan yayvanca bir saksıya yerleştirin ve sulayın. Sonra üzerini küçük taneli ponza taşı ile kaplayın. Bu amaçla vermikülit de kullanabilirsiniz. Bundan sonra, tohumları taşların arasında torf yüzeyine düşürün. Sonra da, tohumlar çimlenene kadar sık sık sisleme gibi su fısfıslayarak taşların sürekli nemli kalmasını sağlayın. Sağlıklı tohumlar, doğru şartlarda ve 25C dereceden serin olmayan ortamda bir aya kalmaz çimlenir. Şartlar ne kadar az uygunsa çimlenmeleri o kadar uzun sürer. Veya hiç çimlenmezler.

Tohumlar çimlendikten sonra toprak yüzeyindeki taşları dikkatlice alın veya azaltın. Toprağın rahatça hava akımlarından nasiplenmesi, çabuk kuruyor olması lazım. Ve artık toprakta ciddi bir kuruma gördükçe sulayın. Fidelerin çenek yapraklarından farklı, gerçek ilk 2-3 yaprakları gelişimini tamanlayınca fideleri köklerini toprağından hiç ayırmadan dikkatlice çıkarın. Ve yukarıda tarifini verdiğim toprak karışımı ile, tek tek küçük saksılara ekin. Bundan sonra ise bakımına yetişkin Havai palmiyelerinde olduğu gibi devam edin.

Çelikle üretim

Eğer bir yan dal vermişse, mayıs sonunda keskin ve temiz bir bıçakla veya falçata ile dikkatlice dümdüz keserek alın. 7 gün açıkta bekletin. Çünkü kesik yeri tamamıyla kupkuru hale gelmiş olması gerekiyor. Yani kesik yer odunlaşmış gibi semsert ve kupkuru hale gelecek. Bunun peşinden sadece 3-4 gün suda bekletin. Sonra da kurulayıp normal köklü bir bitki gibi saksıya dikin ama 10 gün geçmeden sulamayın. Köklenmesi açık hava şartlarında, akşam güneşini veya sabah güneşini iki saat kadar direkt alıp ısınması şartıyla kesindir.

Benzer bitkiler

Şiddetli kurak iklim bitkisi Madagaskar palmiyesi ile görsellik açısından biraz benzerler. Fakat Brighamia insignis onunla tamamıyla akasız, apayrı familyadan bir türdür. Ve çöl bitkisi olmadığı gibi kurak iklim bitkisi de değil, az yağışlı iklim bitkisidir.