Çeşitli meyve ağaçlarına göre fidan ilk dikim aşamasında ilk fidan budama ihtiyaçları şartlara göre değişir. Yeni fidan ekme zamanı ise genel olarak sonbahar ortasından kış sonuna kadarki dönemdir. Fakat tüplü veya saksılı fidanları her zaman ekebilirsiniz.
Nelere dikkat edeceğiz? Fidan dikme, bir fidanı alıp da bir yere ekmekten ibaret değil. Dikkat etmemiz gereken birçok unsurlar var. Pek bilinmeyen bir unsur, budama gerekliliğidir.
Fidanı budayıp da mı dikeceğiz? Peki niçin budanmış halde satmazlar? Aslında budanmış halde satanlar da var. Genelde budamadan satarlar. Çünkü fidanın nasıl sağlıklı dallar geliştirdiğinin alıcılar tarafından görülmesi iyi olur. Daha da önemlisi, budayıp da satışa çıkarmak fidanın sağlığını bozabiliyor. Siz satın alınca, ekmeden önce veya ektikten sonra budayabilirsiniz. Ayrıntılar aşağıda.
Nasıl budayacağız?
İlk yıl budaması başkadır. Sonraki yıllardaki budamalar başkadır. Bunları daha iyi anlamanız için iki ayrı ana başlık halinde açıkladım. Birincisi ilk yıl, ikincisi sonraki yıllar olmak üzere. Son iki ana başlık ise bahçeye, araziye fidan dikme ve fidan sağlığı hakkındadır.
İlk Yıl Budamaları
Kökleri açıkta satılan fidanın tüm dallarını budayın. Dümdüz, tek parça değnek gibi kalsın (aşağıdaki resim). Eğer fidanı sonbahar-kış aylarında ektiyseniz, şimdilik tüm dallarını yarıdan az kısaltın. Ve kış sonunda geri kalanını da budayın. Niçin böyle yapıyoruz? Kesik yerlerden soğuk işledikçe dallardaki besin birikimi geri çekilir (böyle bir faydası var). Ve budanacak dalların tamamını kış sonunda veya ilkbahar başında budarsınız.
Dikkat: Kestiğiniz yere bakın. Eğer dalın kesik yerinin orta merkez yeri boş ise (mesela ceviz dallarında boştur) bu durumda kesik yüzeyleri aşı macunu ile kapatmalısınız. Ki içeriye soğuk işlemesin (bunun fidanı tamamıyla öldürme riski var). Fidanı kış sonundan önce ekerseniz keseceğiniz dalları yarıdan biraz fazla kısaltın ve kesik yerlere aşı macunu sürün. Ve ilkbahar başında geri kalan kısımları kesin. Bu sefer aşı macunu gerekmiyor.
Ayrıca: Fidan budama sonrasında aşı macunu sürmek gerekiyorsa ama bulamıyorsanız, en iyisi budamayı ilkbahar başına erteleyin.
İlkbaharda dikkat edin
İlkbaharda yeni filizlenmeler nerelerden nasıl oluyor, dikkatle inceleyin. Kökleri açıkta satılan fidanların kökleri bir şekilde zarar görmüşse fidanın tepe kısmında filizlenmeler ya hiç olmaz ya da çok zayıf, çelimsiz olurlar. Daha aşağı kısımlarda daha güçlü filizlenmeler olur. Bu durumda en güçlü filizin hemen yukarısından fidanı komple budayın.
Lider dal seçimi
Fidanın boyu, hedeflediğiniz yetişkin ağaç haline göre bir hayli kısa ise bu durumda en güçlü gelişen filiz 25cm gibi uzadıktan sonra diğer tüm dalları budayın. Bu lider dalın geliştireceği yan dallarına bu yıl hiç dokunmayın. Lider dal ağacın ana gövdesi olarak gelişimine devam edecektir.
Aşılı fidanlardaki tehlike
Aşı yerinin aşağısındaki tüm filizleri her zaman derhal yok etmelisiniz. Zira aşılı fidanın köklü alt kısmı bambaşka bir bitkidir. Ve kendi dallarını geliştirmeye fırsat bulduğu anda üst aşılı kısmı “kendisine ait olmadığı için” beslemeyi bırakır. O kısım kurur gider. Bu problem çok sık gerçekleşen bir problemdir.
Tüplü fidanların budanması
Ne zaman ekerseniz ekin, budamayı sonbahar – kış aylarında yapın. Veya kış sonunda budayın. Resimde gördüğünüz gibi hafif, şekillendirme budaması yapacaksınız. Aslında resimdeki hal biraz abartılı. O kadar azaltma yapmak gerekmez. Yan ana dalların yan dalları içeriye yönelik ise onları yok edin. Dışarıya, çevreye yönelik dallara sahip olacak şekilde şekillendirme budaması yapın. Eğer ana dallar fazla uzunsa, en uzunlarını kısaltın. Bu tip budamada ayrıca daha aşağıdaki yanlış pozisyonlu dal budaması resmi de dikkate almalısınız. Ayrıca, bu tüplü fidanda şimdiden lider dal seçmeniz gerekiyorsa, daha aşağıda anlattığım gibi yapmanız gerekiyor.
Sonraki yıllardaki fidan budama işleri
Yukarıdaki bilgiler fidanı ilk diktiğiniz zaman ya da ilk diktiğiniz yıl içindeki budamalar hakkında idi. Aşağıdakiler ise 2. yıldan itibaren gerekli olan budamalar hakkındadır. Bir fidan çabucak ideal halini almaz, bu iş kendiliğinden hiç olmaz. Özellikle de meyve ağaçlarından ileride çok iyi ürün alabilmek için bu budamalara ciddi önem verin.
Yanlış pozisyon almış dalların budanması
Fidan yıldan yıla gelişip güçlendikçe dikkatli, doğru budamalar gerekiyor. Üst resimde pembe renkli dallar budanması gereken dallardır. Numaralı kısımlara dikkat edin. 1- Ana gövde üzerinde, fazlaca dik olan dalları budamalısınız. Çünkü bunlar dış kabuk kusurlarına ve hastalıklanmalara neden oluyor. 2 ve 3- Ana gövde üzerindeki dümdüz yere paralel dallar.. Ya da biraz aşağı yönelik dallar fidandaki güçlü gelişimleri engeller. Bunları budayın. Resimde gördüğünüz gibi, ideal pozisyon almış olan dallar çevreye yönelik ama biraz da yukarı yöneliktir.
Gelişen dallarda lider dala rakip lider bırakmayın
Fidanınız büyüdükçe birkaç lider dal gelişebilir. Bunları dikkatle özenle kontrol etmeli ve birini esas lider olarak tutmalısınız. Lider dalın önemi, diğer yan ana dallardan ayrı olarak gücü çekmesi ve yukarıda taçlanma yapmasıdır. İleride fidanınızın ne boyda olmasını istiyorsanız, ona göre, zamanı geldiğinde, yukarıda güçlüce taç oluştuğunda, alttaki ana dalları dipten budarsınız. Tabii ki her türlü fidan budama işlerini sizin ağaca verdiğiniz şekle ve ürün toplama kolaylığı ihtiyacınıza göre yapacaksınız. Şimdi niçin o dallar şimdiden budanmıyor? Çünkü fidanın köklerinin fazlaca güçlenmesi için çok yapraklara, dolayısıyla çok dallara ihtiyacı var. Resimde solda budamadan önce üç ayrı lider dallar var. Sağda budamadan sonraki hal, tek lider dal bırakılmış. Bu konuda, özellikle de meyve ağaçlarını şekillendirmede bu usul ağaç türüne uymayabilir. ⇒ Meyve ağacı fidanı ekimi yetiştirme usulleri sayfasına da bakmanızı tavsiye ederim.
Fidan dikme zamanı
Kökleri açıkta satılan fidanları sadece sonbahar sonuna doğru başlayarak, en geç mart sonuna kadar almalı ve hiç bekletmeden ekmelisiniz. Bu dönemin dışında almanızı tavsiye etmem. Gerçi istisnai durumlar var. Tüplü / saksılı fidanları ise her zaman alıp ekebilirsiniz. Ama yine de en uygun tüplü fidan dikme zamanı yukarıda belirttiğim dönemdir.
Tüplü fidanlarda tehlikeli durum
Tüplü fidanı tüpünden veya saksısından çıkarırken köklerinin ve toprağının hiç dağılmaması gerekiyor. Gerçi kış aylarında toprağının dağılmasının, köklerinin açığa çıkmasının pek ciddi bir tehlikesi yok. Fakat diğer zamanlarda fidanın tamamıyla ölmesine yol açma riski büyüktür. Uzman tavsiyeleri şöyle: Saksıdan çıkarmadan önce günlerce bekletin. Toprak kupkuru olsun, taş kesilsin. Bu sayede kökler topraktan çözülmez. Gerçi bunu tavsiye edenler eski usule göre düşünüyor. Günümüzde tüplü veya saksılı fidanların toprakları kurusa bile dağılabilir, hatta kuru iken çok daha fazla dağılabilir, toprak unufak olup akar gider. Dolayısıyla dikkatli olun. En iyisi toprağın fazla kurumasını beklemeyip saksıyı kenarlardan dikkatlice kesmenizdir. Eski tavsiyeleri ciddiye almayın hata edersiniz.
Bahçeye, araziye fidan dikme işi
Derinliği iyi hesaplayın. Fidan ilk yetiştiği yerde dip kısmının neresi toprak altında ise, yine o kadar derinliği dikmek zorundasınız. Eğer biraz daha derine dikmeyi gerekli görüyorsanız, sadece en fazla 10cm daha derine ekebilirsiniz.
Çukuru dibine gübreli toprak yayacak şekilde yeterli derinlikte kazın. Çukurun dibine gübreli toprağı yayın. Onun üzerini 10cm kadar bir gübresiz toprak tabakasıyla örtün. Sonra fidanı çukura oturtup çukuru ponza taşı ile karışık toprak ile kapayın. Fidan dimdik ve sağlamca durabilsin diye ayaklarınızla toprağı biraz sıkıştırın. Ponza taşı sayesinde bunun bir zararı olmayacaktır. Sonra can suyu verin.
Fidan sağlığı
Gübrelemeleri fidanın tam dibinden değil, biraz uzağından yapmalısınız. Bu işi kış sonuna doğru, fidanın çevresini güzelce çapaladıktan sonra yapın. Yaprak bitlenmelerine asla izin vermeyin. Fidanın gücünü düşürdükleri gibi daha da kötüsü ölümcül hastalıkların türemesine yol açarlar. Fidan budama işlerinde kesikleri düzgünce yapmak için elinizden geleni yapın. Asla yaralanma olmamalı. Diğer tüm hastalıklar için kışa girerken bordo bulamacı uygulamanız ayrıca tavsiye edilir.