Malvaceae (ebegümecigiller) familyasından olan hatmi çiçeği Alcea rosea’nın ana vatanı Asya kıtasının doğu ve güneydoğu civarlarıdır. 15. Yüzyılda Çin’den Avrupa’ya getirilmiş ve oradan da bir süs bitkisi olarak (hem şifalı bitkilerden olarak) her yere yayılmış. İngilizcede yaygın adı: Hollyhock.
Hatmi çiçeği
Özellikleri
En yaygın olan yalınkat sırf pembe çiçekli türü (Alcea rosea) doğal hatmi türüdür. Tohumları çevreye dağılır ve yabani ot gibi her yerde kendiliğinden biter. Alcea rosea türünden yüzlerce melez, kültivar, hibrit olarak çiçekleri son derece güzel, şık, göz alıcı olan gülhatmi çeşitleri geliştirmişler. Beyaz, kırmızı, pembe, sarı, turuncu, ebruli, açık – koyu tonlarda renklere sahip katmerli ve katmersiz çiçek açan yüzlerce hatmi çiçeği çeşitleri var. Hatta siyaha yakın renkte, çok koyu bordo rengi çiçek açan bir çeşidi bile var: Alcea rosea ‘Nigra’.. Bodur ama gösterişli çiçekli çeşitleri de türetilmiştir.
Kışa dayanıklılığı çok iyidir. Türkiye’nin her yerinde bahçelerde rahatça yetişir. Hatta birçok yöremizde doğal bitki örtüsü arasına karışmıştır. Dolayısıyla yol kenarlarında, boş arazilerde görürüz.
Çiçek açması
Hatmiler ilkbahar ortasından itibaren veya yazın başlayarak uzun bir gövde üzerinde çiçekler açar. Çiçek açan uzun gövde genelde 1 – 1.5 metre kadar olup toprağın yapısına ve sulama durumuna göre 2 metreyi geçer. Ve hatta 5-6 metre bile uzarlar. Çiçek açması topraktan çıkan dalların çiçek aça aça uzamaya devam etmesiyle oluyor. Verimsiz toprakta olan ve su sıkıntısı çeken hatmiler yan dal vermez.
Siyah hatmi – Alcea rosea ‘Nigra’
Hatmilerin ömrü türüne göre mevsimlik, iki yıllık ve uzun ömürlü olabiliyor. İlkbaharda tohumları erken ekerseniz yaz ortasında çiçek açmaya başlarlar. Gerçi bu biraz da kültivarlarına bağlıdır. Yani genelde ilk yıl dallanmaz, çiçeklenmez, sadece yapraklar çıkarır ve sonraki yıl yaza doğru çiçek açmaya başlarlar. Eğer tohum ektiğiniz ilk yıl çiçek açarsa kışa kadar ölür gider. Çiçek açmazsa sonraki yıl çiçek açar, sonra ölür.
Uzun yıllık hatmiler ise her yıl yeniden çiçek açar. Uzun yıllık olması aslında çiçek açtıktan sonra kökten yavru fideler üretmesine bağlıdır. Bu da çeşitlerine göre değişir. Dipte yavru fideler oluşmuşsa çiçekler solduğunda ana dalı vakit kaybetmeden dipten kesmelisiniz ve susuz bırakmamalısınız. Ki kökler yavru fideleri beslemeye yönelsin, yani onların kökü olsun. Yoksa büyük bir ihtimalle ana dal ölürken kökler ve yavru fideler de ölecektir. Bunlar kışı geçirip ilkbahar ortasından itibaren çiçeklenmeye başlar.
Hatmi çiçeği ayrıca şifalı bitkilerdendir. Alternatif tıpta yeri vardır.
Çeşitli renklerde katmerli hatmi çiçekleri
Hatmi çiçeği yetiştirilme ve bakım
Alcea rosea – hatmi çiçeği iyi güneş ister. Gölgeli yerlere uygun bir bitki değildir. En azından günde 4 saat kesintisiz direkt güneş gerekir.
Toprak seçmez. Toprağın pH derecesi pek önem taşımaz. Sadece fazla asitli ve aşırı kireçli olmamalı. Çiçek rengine göre toprak ihtiyaçları biraz farklıdır. Genel olarak, koyu renkli çiçek açanları kumlu, havadar, çabuk su kaybeden toprakları, açık renk çiçek açan hatmiler ise killi toprakları sever. Orta verimli bir toprakta gübreye ihtiyaç duymadan gayet iyi yetişirler. Çok fakir topraklarda ise hatmi çiçeği için en uygun gübre koyun gübresidir.
Susuzluğa direnci büyüktür. Fakat susuz kalan hatmi tek dal veya birkaç dal olarak ve fazla yükselemeden sınırlı sayıda çiçek açacaktır. Toprağı uzun süre kupkuru kalmayacak şekilde aralıklarla sulamalısınız. Böylece daha iyi gelişip serpilir ve çiçek açma dönemi sonbahar ortalarına kadar sürer. Tabii bu sırada boyları bir hayli uzar.
Çoğaltma, hatmi çiçeği fidesi üretimi
Hatmiler çoğunlukla tohum ile çoğaltılır. Tohumları saklanmada ve ektiğiniz zaman çimlenmelerinde problem olmaz. Hatta yaz boyu oluşan tohumlar kendiliğinden dökülürse sonbaharda kendiliklerinden çimlenip yeni gülhatmi fideleri ortaya çıkar. Bunlar kışın soğuktan zarar görmez. Kar altında kalmazlarsa yavaşça gelişirler. Kış sonunda gelişimleri hızlanır ve ilkbahar ile yaz başı arasında çiçek açacak dalları uzamaya başlar.
Hatmi çiçeği tohumlarını yaz sonu ile sonbahar ortası ara döneminde ekmelisiniz. Genellikle kışı geçirdikten sonra çiçek açacak olgunluğa gelmiş olurlar.
Uzun ömürlü gülhatmileri ise yerinizin iklimine göre ya sonbahar ortasında ya da kış sonunda kökten ayırma ile çoğaltmanız mümkündür. Bunlar tohumla da diğer hatmiler gibi aynı şekilde çoğaltılabilir.
Tohumları gelişigüzel serperek ekin. Daha sonra mini gülhatmi fidelerini söküp esas yerlerine 50 cm ara ile dikeceksiniz. En iyi böyle gelişirler. Çiçekleri de en iyi bu şekilde kuvvet bulup muhteşem bir güzellikte açarlar. 20 cm ara ile toplu halde dikmek ise sulama pek yapmayacaksanız, çok açıklık ve çok güneşli yerlerde olabilir. Ama sulamada sıkıntı olmayacaksa fideler mutlaka 50cm’den daha yakın olmayacak şekilde ekin. Zira yerini, toprağını seven ve susuz kalmayan hatmiler çiçek açma zamanında bir değil birkaç dal çıkaracaklardır.
Zararlıları
Pas hastalığına (Puccinia türü yaprak mantarlarına) karşı dirençsiz olduğu için iyi esinti alan açıklık yerlerde yetiştirmelisiniz. Bu hastalıkla mücadelede yaprak mantarı hastalıkları için olan zirai mücadele ilaçlarından kullansanız daha iyi olur.
Düzenli sulanan ve bütün gün güneş almayan yerlerde yaprak altlarında ve dallarında koşnil ve benzeri pazaritler peyda olur. Bu hatmi zararlıları az sulanan ve çok uzun süre güneş alan yerlerde hatmilerde barınamıyorlar.
Celikle uretmek ya da cogaltmak mumkun mu?
***
Hiç duymadım ve sanmıyorum. Belki kökten çok filizli olanları sonbaharda veya kış sonunda kökten ayırmayla çoğaltabilirsiniz.
Tohumlar tek tek mi ekilmelidir? Ne kadar derinliğe ekmeliyiz? Mart ayında eksek olur mu?
***
Şimdi ekebilirsiniz. Gerçi yaz boyunca da ekilebilir zira hatmi çiçeği ilk yıl sadece kökten bol bol yaprak verir. İkinci yılında uzun gövde çıkararak çiçeklenir. Ama şimdi martta tohumlardan fideler elde ederseniz bunların çiçeklenmeleri bu yaz ortasında mümkün olabilir. Tohum ekme derinliği olarak yarım santim derinlik yeter -hatta bu bile fazla. Önce hepsini birkaç santim ara ile aynı yere ekin (çünkü hepsi çimlenmeyebilir). Tohumlar çimlenince köklerine hiç zarar vermeden ayırıp ayrı yerlere dikmelisiniz. Ayrıca kökler çok derine gitmek istediklerinden dolayı tohumlar çimlenir çimlenmez hemen ayırsanız daha iyi olur. Yoksa köklere zarar vermeniz kaçınılmazdır.
Nigra gülhatmimin yerini değiştirip biraz gölge olan bir yere aldım, soldular. Yine güneşe koydum. Acaba kendini toplar mı?
***
Gölge sevmeyen bir bitkidir. Niçin güneşten mahrum etmeyi düşündünüz acaba? Yerini değiştirince solması pörsümesi ise kesinlikle güneşsiz yere aldığınızdan dolayı değil. Sebep kökleri rahatsız etmiş olmanız. Hatmilerin yerini değiştirmek böyle sonuçlanır. Belki zamanla düzelir. Bekleyip göreceksiniz. Şansınız varsa kökler yeni ince uzantılar çıkarıp toprağa tutunur ve hatminiz sağlığına kavuşur.
Çok hızlı uzadıklarını biliyorum eskiden vardı bahçede 3. kata kadar çıkmstı. Şu an yaz ayindayız. Diksem agustos sonuna kadar uzar mı ve ayrıca tohumları nereden alabilirim? Gübresi nasıl olmalı?
***
Hatmi çiçeği düşündüğünüz gibi çabucak büyümez ve her yerde her şartta o kadar uzun boylu olmaz. Tohumlarını nerede bulursunuz bilmiyorum. Bulursanız kış sonundan sonbahar başına kadar ekebilirsiniz. İlk yıl sadece dipten bol bol yapraklanır. Esas iyi bakım bu sırada yapılmalıdır (özellikle susuz bırakılmamalıdır). İkinci yıl ilkbaharda çiçeklenmek üzere bir veya birkaç dal dimdik yukarı doğru uzar. ikinci yıldaki güçlü veya güçsüz gelişim, uzunluk veya kısalık ve çiçeklenme potansiyeli köklerinin ilk yıl ne kadar güçlenmiş olduğuna ve ne kadar güç toplayabilmiş olmasına bağlıdır. Şubat başında çiftlik gübresi ile gübrelenmiş toprağa mart sonundan itibaren sonbahar başına kadar herhangi bir zamanda tohumları ekin ve susuz bırakmayın. Bu şekilde gübrelenmiş toprakta çok iyi gelişecektir. Tohum ekmek için en iyi zaman kış sonundan ilkbahar ortasına kadarki dönemdir.
Bu aralar gördüğüm gulhatmiletin tohumlarını topluyorum. Bunları önümüzdeki hafta ekeceğim ancak doğrudan toprağa ekilmesini öneriyorsunuz sanırım. Önce viyolde çimlendirip sonra bahçeye eksem olmaz mı?
***
Hayır öyle yapınca hiç çimlenmeyebilirler. Bahçeye normal toprağa ekin. Fazla bitişik olanları seyrekleştirin yani fazlalıkları söküp atın.
Hatmi çiçeğinin alıcısı kimler?
***
Bahçeler için süs bitkisidir. Çiçeklerinden ilaç yapmak amacıyla alanlar da olur.
Gülhatmi saksıda yetişir mi?
***
Evet yetişir.
Tıbbi hatmi çiçeğinin sulaması ne sıklıkla olmalıdır?
***
Hepsi aynı şekilde. Fark yok.
Bizim burada dağların kenarlarında kendiliğinden çıkan gülhatmiler vardı. Söküp kendi bahçeme ektim. Üzerinde çiçekleri de vardı. Ölmediler bu sene de yeşerdiler. 1,5m civarı oldular. Aşırı büyük yaprakları oldu. Bir sürü yan dalları oldu. 4cm yakın gövde kalınlığı oldu. Fakat hiç çiçek vermediler. Ala güneşli bir yerde ekililer. İkinci sene açarlar mı acaba?
***
Eğer şu anda o kadar gelişmiş hale geldilerse en geç iki hafta sonra dallarda tomurcuklanma başlar merak etmeyin.
Hatmilerimde yapraklarda pasın önüne geçemiyorum. Bu neden olabilir acaba? Kimyasal ilaç kullanmak istemiyorum. Nasıl iyileşmesine vesile olabilirim?
***
İlaçsız çok zor. 6,5 yıldır Didim’deyim. Burada hatmiler her yerde tohumdan kendileri yabani otlar gibi gelişiyor. Benim bahçemde de bazen çıkıyor. Bunca zamandır hiç birinde pas hastalığı görmedim. Ama hatmi çiçeğinin pas hastalığına yatkın olduğu birçok bilgi kaynağında belirtilmiş. Yukarıda ben de yazmıştım. Zirai mücadele ilaçlarından kullanımı çok kolay Topas adlı ilaç üzümden biberlere ve sukulentlere kadar birçok türde yaprak mantar hastalıklarını önlüyor. En iyi çare bu. Bütün dünyada kesintisiz her gün, her an dünyanın başka bir yerinde hektar hektar arazilere tonlarca kimyasal tarım ilaçları kullanılıyorken bizim ayda yılda bir defa sadece birkaç gram ilaç kullanmamız mı doğaya zarar verecek sanki? Yine de kullanmak istemiyorsanız hatmilerinizin çevresinde gece boyu hiç ıslaklık olmamasına dikkat edin. Çok mecbur kalmadıkça oraları sulamayın. Sulamanız gerektiği zaman ise sadece sabahın geç saatlerinde sulayın ki akşama kadar ortalık iyice kurusun. Bir de toprağı gübreleyin. Yapraklardaki mantar hastalığının bir sebebi de bitkilerin topraktan yeterince potasyum alamaması sonucunda dirençsiz kalmalarıdır.
Üç tane katlı gülhatmi çiçeğinin fidesini saksıya ekeceğim. Ancak nasıl bir saksıya ekmeliyim bilmiyorum Toprak mı yoksa plastik balkon saksıları mı? Çapı ve derinliği nasıl olmalı?
***
Plastik saksı olabilir. Fark etmez. Mümkün olduğunca derin ve geniş, kocaman saksı gerekir. Küçük fideler ilk yıl dallanmayıp sadece sürekli yapraklanarak kök sistemini geliştirirler. Sonraki yol kış sonundan itibaren hızlıca dal uzatırlar. Bu yıl ne kadar iyi güçlenirse gelecek yılki performansı ona göre olacaktır.
Elinde yeteri kadar hatmi çiçeği tohumu var. Bahçenin kenarlarına ekmek istiyorum. Bu mevsim uygun mu? Önce toprağı kazıp otlarını alıp gübrelemeli miyim?
***
Hatmi çiçeği genelde hiçbir şekilde ilgi ve bakım istemeden son derece güçlü gelişen bir bitkidir. Çocukluğumdan beri boş arazilerde gayet güzel geliştiklerini görüyorum. Tohumlar rastgele dökülüyor, rüzgar sürüklüyor ve kendiliğinden fideler oluşuyor. Ağustos sonunda İstediğiniz yerleri çapalayın. Tohumları serpin. Gömmeye gerek yok. Sonra sulayın. Fideler büyürken fazla bitişik gelişen fideler arasında azaltmalar yapın. Aralarında en az 40cm mesafe olmalıdır.
Katmerli koyu kırmızı gülhatmi tohumunu bahçeme ektim ancak benim bahçemde açık pembe çiçekler açtılar. Esas rengini alabilmesi için bahçemde ne gibi iyileştirmeler yapmalıyım?
***
Bir şey yapmaya gerek yok. Çünkü tohumdan yetişenler bazen alakasız renklerde olabiliyor.
Katmerli hatmide tohum bulamadım. Fidanını mı dikmeliyim?
***
Tohumundan ekmeniz gerekiyor. Eylülde tohumlarını ekmeniz lazım.
Bu hafta yaklasik 10.000 civarı tohum topladım ve bunu yetiştirip çiçeklerini kurutup aktarlara satacağım nasip olursa. Sormak istediğim soru tohumları ne zaman ekmeliyim? Evde viyolde hazırlayıp çimlendirme mi daha sağlıklı yoksa bahçede mart ayında üzerini sera tipi naylonla muhafaza ya alıp çimlendirip orda mı ekmeliyim?
***
Sonbaharda ekilir ama biraz geç kaldınız. Ayrıca bunlara diğer mevsimlik çiçekler gibi muamele yapmak pek iyi olmaz. Tohumların açık havada doğal ortamda çimlenmeleri lazım. Eylül sonunda ekseydiniz çok iyi olurdu. Şimdi esas yetişecekleri yerde toprağı çapalayıp hafifçe gübreleyin ve tohumları rastgele serpin. Sonra yağmurlama tarzında sulayın. Kış boyunca ara sıra kontrol ederek fazla yakın olanlardan bazılarını söküp atın yani seyrekleştirme yapın. Fideleri ayrı yerde yetiştirip sonra esas yerlerine dikmek hatmiler için riskli bir şey. En iyisi kalıcı yerlerine tohumları ekmek ve daha sonra gereken seyrekleştirmeleri yapmaktır.
Önceleri güzel güzel açan Hatmim 4 senedir çiçekleniyor ama çiçekler açamıyor. Nedeni nedir acaba?
***
Bitkiniz gerçekten hatmi değil galiba. Bunlar genellikle iki, bazen üç yıl yaşıyor. Yani kısa ömürlüler. Sürekli tohumlarıyla yeniden ürerler. Sizinki bambaşka bir tür olsa gerek.
Yüksükotuna dair başlık bulmadığım için tür olarak ona en yakin olan bu başlığı bulup seçtim. Bu bitkinin fideden çoğaltılması olur mu? Geçen yıl tohumdan ektiğim bu yıl anca çiçek verecek inşallah. Bu yıl çiçeklenmesi geçtiğinde tohum alsam dahi bir yıl beklemem gerekecek oysa fideden coğaltabilsem mutlu olacağım.
***
1- Sadece tohumlarıyla üretilir. Ayrıca tohumları çevreye dökülür ve kendiliğinden yeni fideler büyür. 2- sürekli çiçek açmaz. ilkbahar ortaları – yaz başı dönemi gibi çiçeklenme dönemi var. Ama çiçekleri solduğunda o dalları keserseniz yeni çiçek dalları verebilir (gerçi bölgeye göre değişir, genelde karasal iklimde bu mümkündür). Dolayısıyla tohumdan yetiştirmekle bir şey değişmiyor, yani tüm yıl veya tüm yaz çiçek açmaz. Her yıl tohumlarını ekersiniz ve her yıl çiçeklenme döneminde çiçeklerini açarlar. Bunun garantili yolu şudur: Tohum ekeceğiniz yeri sonbaharda çapalayıp düzleştirin. Yüzeye rasgele irili ufaklı taşlar serpiştirin (bu sayede tohumların çimlenmesi ve çürümeden gelişmeye devam etmeleri garantidir). Sonra tohumları toprağa gömmeyip rastgele serpin. Sonra da süzgeçli sulama kovası ile sulayın. En geç sonbahar sonuna kadar mini fideler ortaya çıkmış ve gelişmeye başlamış olurlar. Kışın soğuktan zarar görmüyorlar. İlkbaharda gelişimleri hızlanır, yaza doğru çiçek açarlar. Her yıl sadece sonbaharda aynı şeyi tekrarlamanız lazım. Sonbahar şartları bölgeye göre değişiyor. Yaz sonu veya sonbaharda, ne zaman gündüz en yüksek ısı 26C derecenin altında kalıyorsa, tohumları o zaman ekeceksiniz.
Hatmi çiçegi tohumunu ektim 2 sene oldu hala çok fazla uzamadı.
***
İlk yıl hiç uzamaz sadece yaprak geliştirir. İkinci yıl ilkbaharda yukarıya dal uzatır ve çiçek açar.
Yaz ayında tohumdan çimlendirdiğim hatmi çiçeğim şu an itibariyle bol bol kökten yaprak veriyor. Ancak küçük bir saksıda. Saksıyı büyütmem gerekir mi? Gerekirse ne zaman büyütmek doğru olur? Yoksa bu şekilde beklemeli mi?
***
Hemen şimdi kocaman bir saksıya almanız lazım. Gecikmeyin. Saksıdan çıkarırken köklerini topraktan hiç dağıtmayın. O şekilde kocaman bir saksıya bolca toprak ile yerleştirin.
Merhaba hibrit hatmi cicegi çok yıllık mı oluyor?
***
Hibritleri hakkında pek bilgim yok.
Gülhatminin budaması nasıl yapılır?
***
Budaması yok. Çiçek açması bitince dipten keser atarsınız.
Bazı botanik sayfalarında hatminin en az 10-12 saat direkt güneş görmesi gerektiği söylenmiş. Bunun doğruluk payı nedir? Benim 4-5 saat sabahın zayıf güneş ışığını gören yerim var burada hatmi yetişmez mi? yetişirse verimsiz mi olur?
***
Gayet iyi yetişir. Ama direkt güneşten başka ayrıca güneş gelmeyen diğer gündüz saatlerinde de orasının güçlü aydınlık olması lazım. 10-12 saat güneş meselesini yanlış anlıyorlar. Dış kaynaklarda “tam gün güneş” derler. Aslında 5-6 saati kastederler. Yarım gün güneş demekle de 3 saat kadar direkt güneşi kastederler. Bizimkiler düz mantık hesabıyla, yaz aylarında 12 saat güneş mümkünse, o halde 12 saattir diye hesaplıyor. Yanlış. Oysa yıllardır gözlemlerime göre, tam gün direkt güneş isteyen türler 3-4 saat güneş alsalar bile kusursuz yetişiyor. Hatta sıcak memleketlerde hiç direkt güneş almayan ama gündüz vaktinde çok güçlü aydınlık olan yerlerde tam gün direkt güneş isteyen bitkiler sorunsuz gelişip kusursuzca çiçeklerini açarlar.
Gülhatmim 2,5-3cm boyunda ve pembe çiçek açıyor. Ancak birkaç haftadır çiçekler açmadan düşüyor. Güneş alan kumlu toprakta site içinde olduğu için de düzenli sulanıyor.
***
Sorunuzdan bir anlam çıkaramadım. Hatmi çiçeğinizin boyu mu o kadar kısa yoksa açtığı pembe çiçekleri mi o kadar küçük? Her iki durum da normal değil. Başka bir bitki türünden söz ediyor olmalısınız. hatmilerin çiçekleri 8-9cm genişliğinde olur. 3cm ise o başka bir bitkidir. Muhtemelen ebegümeci türlerinden, serin aylara uygun, yazın kuruyan bir çeşittir.