Önceleri Doğu Akdeniz civarı ülkelerinde iken sonradan insanlar her yere taşımışlar. Özellikle mezarlıklara, cami ve kilise bahçelerine / avlularına dikmişler. Zamanla ibadethaneler ve mezarlıklar dışında da kullanımları artmış. Türkçe yaygın adları kara servi ve mezarlık servisidir. İngilizce yaygın adı İtalyan servisidir (Italian Cypress). Diğer bir adı ise Akdeniz servisi.
Kozalaklı bir kara servi dalı
Cupressus sempervirens çeşitleri
Önce yangınlardan etkilenmemesi gibi önemli bir faydasını belirtmeliyim. Yangın tehlikesi olan yerlerde ormanların tüm dış sınırı boyunca ve ormanların içinden geçen kara yollarının yanları boyunca 10m geniş bir şerit halinde kara servi ağaçları dikmek çok iyi olur.
Cupressus sempervirens ‘Pyramidalis’
İstanbul’daki mezarlıklıklar, tarihi camiler ve kiliselerden bildiğimiz, dalları çevreye yayılmayan, sıkıca dimdik yukarı yönelik gelişen en yaygın kara servi çeşididir. Yan dallarla beraber çapı 2 metre kadardır. Pyramidalis yerine bazı kaynaklarda Stricta derler.
Cupressus sempervirens var. horizontalis
Dalları biraz çevreye dağınık gelişir. Çapı 3 metreyi biraz geçebilir.
Yukarıda adları geçen her iki çeşit kara servi ağır kış soğuklarına dayanamaz. Kış soğuklarının -12C dereceyi aşmadığı yerler bu iki kara servi çeşidine uygundur. Ankara merkez ilçesinde dondurucu rüzgarlara fazla açık olmayan şehir merkezi kurunaklı yerlerde de sorunsuz yetişirler. Bunların boyu genelde 12m civarlarında olup yetiştiği yerin toprak şartlarına göre zamanla 35 metreyi bulur. 1000 yıldan fazla yaşarlar. Diğer birkaç özel çeşidi aşağıda.
Cupressus sempervirens ‘Worthiana’
Kara servi çeşitleri arasında kış soğuklarına en dayanıklısı budur. Neredeyse -25C dereceye kadar dayanır. Görünüşü ve uzunluğu Pyramidalis (veya Stiricta) ile aynıdır. Yaz ayları çok şiddetli sıcak olan Akdeniz ve Ege kıyı kesimlerine pek uygun olmayabilir.
Cupressus sempervirens ‘Monshel’
Biraz küçük, çok da dar yapılı bir kara servidir. Boyu 9m kadar gelişir. Hiçbir budama istemeden daracık kalır. Yetişkin bir ağacın tüm yan dallarıyla çapı 90cm’yi aşmaz. Kış soğuklarına -18C dereceye kadar dayanır. Bu kültivar Kaliforniya’da ortaya çıkarılmış. Küçük yapısının bozulmadan fidan üretimi mümkün olmayınca (ve sanıyorum çelikle üretimi de mümkün olmamış) doku kültürü ile üretimini yapmışlar. Ve bu tip üretimle fidan satışlarını yaparlar. Patentini bile almışlar. Yani izinsiz ticari üretimi yapılamaz.
Cupressus sempervirens ‘Glauca’
Cüce mezarlık servisi. Boyu 3,5m kadar olup çapı da daracıktır ve 120cm’den fazla geniş olmaz. Kış soğuklarına -18C dereceye kadar dayanır.
Cupressus sempervirens ‘Totem’
Bu da cüce bir kara servidir: boyu 3,5 metre kadardır ama dar yapılı olmaz. Dalları biraz serbestçe yetişir. Ağacın dallarıyla beraber çapı 2 metredir. Kış soğuklarına en fazla -4C dereceye kadar dayanır. Yazın şiddetli sıcak olan Akdeniz ikliminde bütün gün güneşe açık yerlere en uygun kara servi çeşidi budur.
Kara servi yetiştirme, bakım
Fidanları güneşli veya yarı gün güneşli yerlere ama mutlaka açıklık, bolca esintiler alan yerlere dikmelisiniz. En hassas özellikleri fidanların süzek olmayan ve aşırı su tutucu topraklarda kökten çürüyüp ölmesidir. Bundan dolayı fidan dikerken elinizden geldiğince derin ve geniş bir çukur açıp içini hem dere kumu hem bol miktarda ponza taşı ile karıştırdığınız toprakla doldurmalısınız. Fidan bu süzek toprak sayesinde birkaç yılı atlatırsa kökleri iyice güç kazanır ve artık zarar görmez.
Kara servi uzun süreli kurak hava şartlarına uygundur. Bu özelliğinden dolayı susuz bahçe tasarımlarına uyar. Ama yeni diktiğiniz fidanları ilk üç yıl yaz aylarında susuz bırakmamalısınız.
Gelişim hızı ortadır diyebiliriz. Mesela benim bahçemdeki tecrübeme göre tohumdan, sıfırdan yetişse 4 yılda ortalama 2,5 metre büyür ve kozalak bile vermeye başlar.
Saksıda yetiştirecekseniz
1 ölçü arazi toprağı + 2 ölçü torf toprak + 1 ölçü 4-5mm dere kumu + 1 ölçü ponza taşı + yarım ölçü yanmış sığır veya koyun gübresi.. Hepsini birbirleriyle iyice karıştırıp harmanlayın. Saksı dibinde birkaç delik olması şart. Saksınin dibine 3 parmak yüksekliğinde ponza taşı yayarak üzerine karışımı doldurun ve fidanı da yerleştirin. Sonra can suyu verin. Daha sonraki sulamaları toprakta önemli bir kuruma olduğu zamanlarda, saksı alt deliklerinden bol bol su çıkacak şekilde sulayın. Gereğinden fazla sıklıkta sulamanız hiç iyi olmaz. Kışın bölgeniz bu tür için fazla soğuk oluyorsa ve kapalı yeerde tutacaksanız toprağı kupkuru olmadıkça sulamayın ve ayrıca ortamda hava nemliliği yoğun olmamalıdır.
Problemleri
Fidanları rüzgarlara tam kaplı, gölge veya az güneşli kuytu yerlere dikerseniz her yerinde hatta ana gövdede bile çeşitli hastalıklar olma riski çok büyüktür. Ayrıca, süzek olmayan toprağa dikerseniz orada fazla yaşamayacaktır.
Kara servi fidanı üretimi
Tohumdan kolayca yetişir. Fakat belirli bir özelliği olan kültivarlarını (özelliğinin aynen devam etmesi için) çelikle veya aşı ile üretmek gerekir. Küçük yapılı olanları aşı ile değil yarı olgun dal çeliği ile deneyin. Çünkü büyük yapılı bir servi üzerine aşılarsanız küçük yapılı gelişemeyecek, irileşecektir.
Kaynaklar
Kara servi hakkında genel bilgiler ve fotoğraf Wikipedia’dan, ayrıntılar Dave’s Garden sitesinden, biraz da kendi bahçemde yetişen ağacımdan kendi tecrübelerim..
Yangından neden etkilenmiyor?
***
Aslında hiç yanmaz değil. Yanıcılığı uzun süre olan kalın dallı reçineli çalılarla yoğun bir şekilde karışık olunca onların şiddetli ısısıyla yanarlar. Ama normalde orman yangınları veya kuru otların yanması bu ağaçlara bulaşmıyor. Kolay kolay yanmazlar.
Diktiğim servilere pomza taşım olmasına rağmen bilmediğim için toprakla karıştırmadım. Diktikten sonra sulama yapınca suyu çok geç ve az emdiğini farkettim ki sizin yazınızı okuyunca olayı anladım. Ne yapmamı tavsiye edersiniz? Vaktinde sulama yaparsam yaşama şansları var mı? Yoksa diktiğim saksılı fidanları söküp tekrar mı dikmeliyim?
***
Şimdilik rahatsız etmeyin. Toprakta ciddi bir kuruma olmadıkça sulamazsanız bir sorun olmaz. Ekim ayı sonunda saksılardan çıkarın ama köklerini bağlı olduğu topraktan ayırmayın. Yeni hazırlayacağınız süzek toprak ile tekrar saksılara yerleştirin.
Diktiğim fidanlar saksıya değil bahçeme toprağa diktim. Saksıda yetistirildikten sonra dikim yaptığımı belirtmek istemiştim. Dedikleriniz yine geçerli mi?
***
O halde şöyle yapın: Fidanların çevrelerini, köklerden az uzak çevrelerini 35cm gibi derin kazın (ya da kökler ne kadar derinde ise o derinlikten 10cm daha derine kadar). Çıkardığınız toprağı bol bol ponza taşı ve saman ile ya da ponza taşı ve dere kumu ile harmanlayın. Sonra çevre çukurları bu karışımla doldurun. Böylece bir daha yerlerinden sökmeye gerek kalmaz.
Dikimini yaptığım servi fidanların 1 ay sonra bazılarında alttan sararma kuruma başladı. Bu normal mi ne yapmamı tavsiye edersiniz? Haftada 1 kez sulama yapıyorum.
***
Nereye, nasıl, ne zaman ve nasıl bir toprağa diktiğinize göre durum değişir. Toprağında ciddi bir kuruma olmadığı halde haftada bir düzenli sulamalar yeni dikilmiş olan kara servi fidanlarını çürütüp öldürme riski çok yüksektir. Yukarıdaki bilgileri okumanızı tavsiye derim.
Mezarlık servisi tohumları yıl boyunca mı alınır? En uygun mevsim nedir? Tohumlar ne zaman ekilmeli? Çelikle üretim için ideal zaman aralığı var mıdır?
***
Kozalakların ağaçta iyice olgunlaşmış, kahverengiye dönmüş, araları açılmaya başlamış olmaları lazım. Sonbaharda ekin. Ben içinde tohum var mı bakmadan kupkuru bir kozalağı parçalayıp rastgele bahçeye atmıştım. Kendiliğinden bir tane fidan çıktı ve üç veya dört yılda iki metre oldu. Çelikle üretim bu türlerde imkansız gibi çok zordur. Bir hayli özel şartları yerine getirmek lazım. Hiç uğraşmayın. Tohumdan yetişenler zaten hızlı büyüyor.
Bahçemin komşu kenarlarında toplam 60m uzunluğunda yaklaşık 3.5 m yüksekliğinde şekil verilerek budanan ve duvar yerine geçen kara serviler bulunmaktadır. 25 yaş civarında olan bu serviler sürekli üstten yeşil kısımlar budandığı için zamanla genişlemiş durumda ve yarıçapı 1.5 m ye ulaştığı için geçiş yollarım kapanmış durumda. Derin budama yapınca yeşil kısmın hemen altı kuru çalı gibi çıkıyor. Ne yapmam gerekir?
***
Geçiş yollarına uzamış olan dalların tümünü tamamıyla kesin. Başka yapılacak bir şey yok. Çünkü yol daha önemli. Yolları kapayan dalları kesmeniz yüzünden ölen ağaçlar olursa onların yerine yeni fidanlar ekersiniz.
Evimin temeline 2 metre yakınına kara selvi diktim temele bir zararı olur mu?
***
Hayır olmaz.