Liçi (Litchi chinensis) ve meyvesi

Sapindaceae (Sabunağacıgiller) familyasından Litchi cinsinin tek tür vardır: Litchi chinensis. Bunun iyi tanınan üç alt türü var. Ticari önemi olanı Litchi chinensis subsp. chinensis’dir. Bir de çeşitli liçi kültivarları türetilmiş ki bunlar hem meyveleriyle biraz farklıdır hem de daha farklı iklimlere uyumlulukları söz konusudur.

Ana vatanı Çin’in güney-doğusunda Pasifik okyanusu kıyı kesimleridir. Doğada liçi ağaçları düşük rakım, nehir kıyılarında ve denize yakın yerlerde yetişirler. Coğrafi konum ve iklim özellikleri açısından burası tropikal – subtropikal geçiş bölgesidir. Dünyada en çok liçi yetiştiriciliği Çin, Hindistan, bazı Güney-doğu Asya ülkeleri ve Güney Afrika’da yapılıyor.

Kışın yapraklarını dökmeyen liçi ağaçlarının boyu 10m ile 20m arasında değişir. Yapraklar iri ve parlaktır. İlkbahar ortalarında çiçek açar. Meyve amacıyla yetiştirildiği gibi aynı zamanda güzel bir süs ağacı ve gölge sağlayıcısıdır.

Meyvesi nasıl yenir?

Taze olarak ve dış kabuğu soyularak yenir. Çekirdeklerinin ve ham meyvelerinin sağlığa zarar verme riski var. Özellikle de çocuklara zarar verme ihtimali daha yüksektir.

Liçi yetiştiriciliği

Yeni dikilen bir fidanı en geç üçüncü yılında meyve vermeye başlar ama esas üstün verimliliği dikildiği yerde 20 yılı aşınca başlar (20 yıl ile 40 yıl arasında değişir ve yüksek verimlilik 100 yıldan fazla devam eder). Çünkü yavaş gelişiyor ve bolca dallanıp budaklanması, dolayısıyla bol bol meyve vermesi 20 yıldan önce pek mümkün değildir. Mesela 5 yaşındaki bir liçi ağacı 500 tane kadar meyve verebilir.

İklim isteği

Liçi ağaçları yazın çok sıcak, yağışlı ve havası fazla nemli olan iklim ister. Kışın -4C dereceyi aşmayan çok hafif don olaylarına dayanır. Liçi ağaçlarında yüksek verim kış dinlenmesine girmesine bağlıdır ve en iyi yetişeceği yerler kışın -1C derecede daha fazla soğuk olmayan (en kötü ihtimalle -4C dereceyi geçmeyen) yerlerdir. Türkiye’de yetiştiriciliği yapılabilecek özelliklere sahip en uygun yer Alanya’dır. Çukurova bölgesinde de uygun yerler olabilir. En önemli şey iklime uygun kültivarından bulmaktır. Bu takdirde liçi yetiştiriciliğinde başarılı olmak mümkün. Mesela Güney Afrika’da “Mauritus” adı verilen kültivar en uygunudur diye düşünüyorum (bu kültivarın esas adı Mauritus değil Kwai mi’dir).

Soğuklama ihtiyacı

Sağlıklı çiçeklenme ve iyi bir meyve veriminin kış dinlenmesinde olan ilk yapılanması (vernalizasyon) için liçi ağaçlarının soğuklama ihtiyacı süresi kültivarlarına göre 50 saat ile 150 saat arasıdır.

Mesafe

Meyve verimi için her bir ağaç mutlaka hiçbir yönden gölge almamalıdır ve birbirlerine gölge yapmamalıdırlar. Bu sebeple ağaçların arasında 12m mesafe ile olmalıdır.

Toprak ve gübreleme

Liçi kışın az yağışlı veya kurak iklimi olan yerlerde toprak seçmez, ağır killi topraklarda bile güzelce yetişir. Akdeniz iklimi gibi kış boyunca yağışlı olan yerlerde ise humuslu, organik besleyiciliği yüksek, süzekliği çok iyi ve hafif asitli toprakta iyi yetişir ve iyi ürün verir. Tuzlu topraklara toleransı yoktur. Bu yüzden gübrelemede ve sulama suyunun niteliğinde çok bilinçli davranılmalıdır.

Yüzük alma

Meyve verimliliğini ve meyve iriliğini arttırmak amacıyla üzümlerde olduğu gibi liçide de dallarda yüzük alma yapılır. Fakat abartılmamalıdır yoksa tam tersi etkisi olur. Hatta o dallar kuruyabilir.

Liçi ağaçlarında yüzük alma işini dalların yarısında yapmalısınız. Sonraki yıl diğer dallarda yapın. Aynı dalda her yıl üst üste yapmamalısınız. Ayrıca liçi ağaçlarında yüzük alma işini ilkbaharda değil yaz sonunda yapmak gerekiyor. Eylül ayı ideal bir zamandır (Akdeniz bölgemiz kıyı kesimleri şartlarında). Sonbahara girdikten sonra yüzük almanın bir faydası olmaz.

Budama

Genç liçi ağaçlarını hiç budamayın. Çünkü meyve hasatında zaten meyve dallarını keseceksiniz. Bu kadarlık budama yeterlidir. Yaşlı liçi ağaçları ise birkaç yılda bir iyi bir budamaya tabi tutulur ki verim ve meyve iriliği artsın.

Çoğaltılması

Tohumdan yetişmesi pek mümkün olamıyor. Çünkü tohumlar olgunlaştıkları anda, hatta taze meyvesinde çıkar çıkmaz hemen ekmek gerekiyor. Yoksa bekletilmeye, saklanmaya hiç gelmezler. Saklanıp haftalar sonra ekilen tohumlar çimlenmezken taze meyvelerden çıkan tohumların o anda rasgele bahçeye atılmasıyla bahçede neredeyse tüm tohumların çimlendiği, liçi fidanlarının geliştiği görülmüş. Eğer tohumdan yetiştirmeyi başarsanız bile tohumdan yetişen liçi ağaçlarının meyve verecek genetik olgunluğa gelmesi ortalama 10 yıl ister. Nadiren 5 yılda olabiliyor. Bazen de 25 yıla kadar gecikir. Tohumdan yetişen bir fidanın genç yaşta meyve vermesi için meyve verme olgunluğundaki başka bir liçi ağacından dal ile aşılamak gerekiyor. Kalem aşısı uygundur.

Çelikle üretimi ilkbaharda tam gün güneş altında, devamlı sisleme ve haftalık çok hafif dozajlı bitki besini vermeyle %80 başarılı olduğu söyleniyor. Çelikler körpe olmayan ama yapraklı genç dallarından alınır.

Basit daldırma ve havai daldırma yöntemleriyle fidan üretimi yaygındır (en çok havai daldırma).

Daldırmaya benzer başka bir yöntem toprağa yakın yan dalları olan liçi ağaçlarında yapılır ve bunun çok daha avantajlı olduğu söyleniyor. Dallar hiç kesilmeden ve eğilmeden, oldukları gibi aynı pozisyonda duracak. O dalların ana gövde ile birleştiği yerlere kadar ağacın dibinde toprak yükseltilir. Toprak altında kalan yan dallar köklenir. Daha sonra anadan kesilerek alınırlar.

Problemleri

Çeşitli bitki bitleri yapraklara musallat olabilir. Nematotlar köklere zarar verebilir ve fidanların ölümüne yol açabilirler. Liçi yaprakları mantar hastalıklarına karşı pek dirençli değildir. Hasat edilen meyveleri ise mutlaka kuru ve serin yerde tutulmalıdır yoksa ekşitici-çürütücü bakteriler meyveleri kısa sürede bozarlar.

Faydalanılan kaynaklar

Lychee — Wikipedia
Lychee — Purdue University