Panax Ginseng

Panax cinsi bitkiler Araliaceae familyasındandır. Asya ginsengi ve Amerikan ginsengi diye başlıca iki çok meşhur türü var. Adı çok geçen isimlerden bazıları kırmızı ginseng, Çin ginsengi, Kore ginsengi vesaire.

Yumru kazık kökleri önemlidir. Ama yaprakları da insan sağlığına faydalıdır.

Ginseng türlerini kapsayacak şekilde bilimsel sınıflamada cins adı olarak Yunancadan Panax kelimesi geçerlidir. Her şeyi iyileştiren anlamına gelir. Ginseng ismi ise daha çok geleneksel tıpta kullanılır. Kök insan gibi bir anlamı var. Yumru-kazık kökler insan bacaklarına benzetilmiş. Şifalılığı yumru köklerinin içerdiği Ginsenoside maddesinden gelir.

Panax (Ginseng) türleri orman altı bitkilerindendir. Aşağıdakilerin hepsi Panax’ın türleridir ve hepsi de aynı faydayı sağlar. Ama en çok yetiştirileni Amerikan ginsengtir.
P. bipinnatifidus, P. ginseng (Asian ginseng), P. japonicus, P. quinquefolius (Panax quinquefolium, American ginseng), P. vietnamensis, P. wangianus, P. zingiberensis..

Ginseng Yetiştirme

Dikkat: Aşağıdaki bilgiler panax – ginseng yetiştiriciliği yapmak isteyenlere tam olarak yeterli değildir. Burada amaç daha ziyade merak eden kişileri bilgilendirmektir.

En değerli, en pahalı Panax (Ginseng) ürünleri doğada kendiliğinden yetişmiş olanlarıdır derler. Ama zaten yetiştiriciliğinde mecburen doğal yetişme tarzını taklit etmek zorundalar. Üretimi – çoğaltılması genellikle tohumlarıyla yoluyladır. Ve en çok Amerikan ginseng denen Panax quinquefolium türünün yetiştiriciliği yapılır. Bu tür -34C derece soğuklara dayanıklıdır. Fakat tohumdan fideler elde etmede ilk gelişim aşamasında o kadar soğuğa fidelerin çoğu dayanamaz. İlk yıl körpe fideleri ağır donlardan korumak gereklidir. Daha doğrusu fideleri önce deniz seviyesi bölgelerde kışın ağır don olaylarından koruyarak üretmek ve 1 yıl kadar güçlendikten sonra daha soğuk olan dağ ormanlarına götürüp dikmek gerekiyor.

İstediği iklim

Panax quinquefolium fazla sıcak sevmez. Güneşi de sevmiyor ki bu çok önemli. Kurak döneme hiç gelmez. O yüzden Türkiye’de sadece Karadeniz kıyılarındaki ormanlarda ve dağ ormanlarında verimli yetişir. Ormanda olmaları niçin önemli? Çünkü yaz boyunca gölgede olmaları gerekiyor. Orman dışı arazilerde yetiştiriciler güneş ışınlarını ortalama %80 civarlarında filtreleyen sera tülleri kullanırlar.

Tohumları çimlendirme

Ginseng tohumlarının çimlenmeleri genelde 18-20 ayı buluyor. Tohumlardan pek azı 6-7 ayda çimlenir. Maalesef bu kadar çabuklaştırmanın bir yolu yok. Tohumları ilk olgunlaştıklarında almalı ve hemen ekmelisiniz. Bir yıl toprak altında özel bakım geçirmiş olan tohumlar sonbaharda satışa çıkarılır. Bu bir yıl özel bakımlı tohumları özel ambalajlarında alıp hemen ekerseniz, kışı atlattıktan sonra ilkbaharda mart-haziran arasında çimlenirler. Aşağıda sıfırdan başlayarak ne nasıl yapılır aşama aşama anlatmaya çalıştım.

Taze tohum toplama ve ilk ekim

Panax-ginseng bitkileri yaz başında meyve verir. Yaz sonuna kadar meyvelerdeki tohumlar olgunlaşır. Bunlar ilkin yeşildir ve topladığınız zaman hemen ekmeniz gerekiyor. Tohum toplamada acele etmelisiniz. Çünkü ilk don olaylarından önce ne kadar erken ekerseniz o kadar iyidir. Taze tohumları şu şekilde ekin:

Önce malzemeleri sayalım
1- Kutu yapmak için ince tahta levha.. genişçe bir boru haline getireceksiniz. Veya hazır un eleği de iş görür. Kutu tahtadan olması lazım. Ve en fazla 30cm derin olmalıdır. Tohum çok ise iki ayrı kutu hazırlamalısınız
2- Altını ve üstünü kapatmak için plastik sineklik tülü.
3- Temiz ve nemli iri taneli dere kumu (en sağlıklısı tozsuz kuvars kumudur)..

Kutuya en alta 3-4cm yüksekliğinde nemli kum yayın. Kumun üstüne 1cm veya 2cm yüksekliğinde bir tabaka halinde tohumları yayın. Üzerine yine 3 veya 4cm yüksekliğinde nemli kum.. Böylelikle tabakalar halinde devam edin. En üstü yine nemli kum tabakası ile örtün. Üzerini sineklik tülü ile sağlamca kapayın.

Hazırladığınız kutuyu kuzey cephe tam gölgeli ve soğuk rüzgarları alan bir yere gömün. Kutunun üst kısmı 5cm kadar toprak altında kalacak. Toprağın üzerini ise 8-10cm yüksekliğinde malç tabakası ile örtün.

Birkaç ay sonra

İlkbaharın ilk günlerinde (mart sonu, nisan başı) kutuyu gömdüğünüz yerden çıkarın. Tohumları tek tek kontrol edin. Yumuşamış olanları atın. Pek azı çimlenmiş olabilir. Onları hemen dikip büyütmek için ayırın (bir an önce ekip sulamak için acele etmelisiniz). Büyük çoğunluk sert ve sağlıklı tohumları şimdi yeterince nemli kum ile tekrar kutuya doldurup aynı şekilde gömün.

Bir yıl tamamlanınca

Yaz sıcakları tamamen geride kalıp sonbahar serinleri başladığı zaman kutuyu çıkarın. Tohumları kumdan ayırın. Tohumlar eskiye göre biraz şişmiş ve bazıları açılmaya başlamışsa zaten böyle olmaları gerekiyor. Değilse bir şeyler ters gitmiştir ama yapacak bir şey yok. Yine de aşağıdaki gibi normal tohum ekimine geçme zamanı gelmiştir.

Toprağını önceden işleyip hazır hale getirdiğiniz fide yataklarına tohumları peş peşe birbirlerine ortalama 12cm mesafe ile, 1cm kadar derine gömerek ekin. Sıra aralıkları ise ortalama 20cm olmalı. Tohum ekimini bitirince toprağın üstünü 4-5cm yüksekliğinde malç ile örtün (ince kıymıklar halinde ağaç kabukları veya kuru yapraklar ya da talaş malç işi görür). Malç toprağın nemliliğini korumak ve ayrıca don olaylarının zarar verme riskine önlem amaçlarıyla gerekiyor.

Böylece ikinci defa kış soğuğuna maruz kalacak olan tohumlar ilkbahar geldiğinde çimlenip yaprak vererek gelişmeye başlarlar.

Panax Ginseng fidelerini ekme

Yukarıda fideler nasıl oluşuyor okudunuz. Şimdi sıra geldi o fideleri esas yerlerine dikmeye.. Anladığınız gibi bu bitkinin fidelerini elde etmek için 18-20 ay çile çekersiniz. Fideler topraktan yükselirken de birkaç ay kontroller ve bakımlar gerekiyor. Sonbaharda fideler satışa veya yeni yerlerine ekime hazırdır. Elbette fiyatının da ona göre iyi bir değerde olması normaldir.

Satışa çıkarılacak ya da esas kalıcı yerlerine dikilecek olan ginseng fideleri aslında yaprakları solmuş ginseng mini kazık kökleridir. Fideleri topraktan sökmek için yaz boyunca biraz güç kazanmaları, yaz sonunda yapraklarının kurumaya başlamaları gerekiyor. Sonra kazık köklerin hiç zarar görmeyeceği şekilde söker alırsınız. Aslında bir yıl daha bekletmek iyi olur. Çünkü bir yaşını geçirmiş fidelerin kökleri daha sağlamlaşmıştır ve fiyat olarak da daha iyi kazanç getirir. Amacınız satış olmasa bile bu daha güçlü fideleri kalıcı yerlerine diktiğinizde daha hızlı ve daha güçlü büyürler.

Toprak suyu iyi süzdürür nitelikte olmalıdır. Kil oranı fazla olursa köklerde çürütücü hastalıklar olur. Bunun dışında pH ve verimlilik açısından ginseng bitkileri hiç seçici değildir. Gübrelemeye gelince: Normal odunsu-çalı tarzı süs bitkilerine uygun özel gübreler onlarla aynı usulde vermek uygundur.

Fideleri daha doğrusu mini kazık kökler, 45 derece açı ile hafif eğik olacak şekilde, tepelerindeki filizlenme tarafı yukarıda ve toprağın 5cm altında kalacağı şekilde, birbirlerine ortalama 30cm mesafeli olarak dikmelisiniz. Sonra toprak yüzeyini 4-5cm malç ile örtün. İlkbahar geldiğinde yeşermeye başlarlar.

Sulamada dikkatli olun. Yağmursuz dönemlerde toprak iki günden fazla kupkuru kalmamalı. Ayrıca peşpeşe gereksiz sulamalar zararlı olur. Toprakta yeterince kuruma olmadıkça sulamayın.

Hasat (olgun kökleri toplama ve satış)

Özel bakımla yetiştirilen ginsenglerin hasadı 4 yılını tamamlamalarından itibaren yapılabilir. Daha uzun yıllar beklenmesinde sakınca yok. Çünkü bu ancak daha fazla büyüyüp ağırlaşmalarını ve daha fazla para etmelerini sağlar. Tamamıyla doğal, tamamıyla organik panax ginseng yetiştiriciliğinde hiçbir ilaçlama ve gübreleme yapılmaz. Ancak çevrelerindeki bitkiler ayıklanabilir, sulama yapılabilir. Bunlar özel bakımla yetiştirilenlere göre yaklaşık 10 kat daha fazla parasal değer taşırlar. Zaten kayda değer bir gelişim göstermeleri en az 7 yıl ister. Gerçi 4 yıldan itibaren hasata elverişlidirler ama henüz küçüktürler.

Hasat zamanı ve hasat işlemleri

Sonbahar en iyi zamandır. Topraktan kökleri söktükten sonra tahta kasalara koyacaksınız. Metal bir şey köklere değmemeli. Daha sonra direkt güneş almayan bir yerde bir müddet suda bekletilir, toprağı çamuru giderilir, sonra tekrar yıkanır. Suyu süzülüp kuruduktan sonra satana kadar tahta kutularda havadar odalarda bekletilir.

Faydalanılan kaynaklar

Ginseng — wikipedia.org
Care and Planting of Ginseng Seed and Roots — NC State Extension Publications