Rhododendron

Sayısı 1000’i aşkın türleri kapsayan cinsin bilimsel adı Rhododendron ağaç gülü manasına gelir. Türlerin çoğu gayet gösterişli çiçek açar. En çok kuzey yarım küresinde olmak üzere dünyanın her yerinde Rhododendron türleri var. Çok yüksek dağlara özgü türlerden tutun da tropikal bölgelerde epifit türlere kadar.

Çiçek açma zamanları

Rhododendron türleri yılda sadece bir defa çiçek açarlar. Sonbahar ile ilkbahar sonu arasında, tür özelliklerine ve bulundukları yerin iklim ve yükselti şartlarına göre farklı aylarda çiçeklenirler. Genelde ekim – haziran arasında.

Birçok Rhododendron türünde çiçek tomurcuklarının oluşumu yaz sonunda başlar ve çok yavaş gelişirler. O sırada sonbahar soğukları başlar. Gelişim daha da yavaşlar. Kışın girmesiyle gelişim durur. Kış mevsiminin ikinci yarısında gündüz saatlerinin uzamasıyla birlikte soğuk bile olsa gelişim usulca yeniden başlar. Yaz sonunda oluşan tomurcuklar ilkbahara kadar bozulmadan yavaş bir gelişim gösterip ilkbaharda çiçeklerini açarlar.

Rhododendron kullanım alanları

— Süs ağacı ve süs çalısı olarak kullanımları (kuzey Avrupa ülkelerinde) yaygındır.

— Küçük, ince dallı, zarif türleri ve bunların yine küçük, ince dallı zarif hibritleri Açelya adıyla saksıda hediyelik bitkilerden olarak bütün dünyada büyük ilgi görür.

— Karadeniz bölgemizde üretilen Anzer Balı’nın ve Deli Bal’ın üstün özelliği komar (orman gülü) çiçeklerinden kaynaklanıyor. Yani balcılıkta da büyük öneme sahipler.

— İklimi uygun yerlerde çit bitkisi.

— Yakacak odun. Karadenizli insanlarımız bunların büyük ağaçlarını kesip yakıyor.

— İngiltere, Almanya gibi gelişmiş batı ülkelerinin parklarında, bahçelerinde süs ağacı olarak sık kullanılan büyük çalı ve ağaç tipi Rhododendron türlerinden esinlenen bizim bazı ziraatçılarımız ve botanikçilerimiz yurdumuzda Karadeniz dağ ormanlarında ve yaylalarında doğal yetişen Rhododendron türlerini kullanarak cazip görünümlü çiçekler açan hibritler geliştirip “orman gülü” adıyla süs bitkileri sektörümüze kazandırmaya çalıştılar. Fakat..

Orman gülünün süs bitkisi olarak uyumluluğu

Ülkemizde üretilen orman gülü hibritleri (ve tamamıyla aynı görselliğe sahip dış kaynaklı hibrit ithal orman gülleri)  Açelya ile aynı cinsten olmalarına rağmen iri, kaba, büyük çalı ve ağaç özelliklidirler. Saksıda yetiştirmekse çok zor. Bu iri yapılı, gösterişli hibrit ve kültivarlar hem sık yağışlı olan hem yazları aşırı sıcak görülmeyen iklim isterler. Asitli toprak kesinlikle şart. Dahası, yoğun nemli esinti ihtiyaçları da çok yüksek (zira dağ ve yayla bitkileridir). Bütün bu sebeplerden dolayı Türkiye’de satışları asla yükselmeyecektir. Ancak Doğu Karadeniz bölgemizde park ve bahçelerde kullanılmaya uygundurlar.

Peki ya ithaller?

Bizim iri hibritlerin aynısı ithal orman gülleri var. Onlara da güvenmeyin. Belki İtalya ve Fransa’da Akdeniz iklimine biraz uyumlu hibritler türetildiyse onlar başka.. Ama eğer öyle hibritler varsa bile özelliklerinden kesin emin olmadan almamalısınız. Zaten iklimden daha önemlisi bunların fazlaca asitli toprak ihtiyaçlarıdır. En zor yanları da bu. Ne kadar dikkat ederseniz edin bir şekilde üçüncü yıla kalmazlar kurur giderler.

Rhododendron türleri yetiştirme, bakım

Size peşinen söyleyeyim ki eğer orta ve doğu Karadeniz illerinde sahile yakın yerlerde, Karadenizi gören tepelerde yaşamıyorsanız kesinlikle bu türlere bulaşmayın uzak durun.

Sadece açık hava bitkileridir. Evlerde, ofislerde yetiştirilemezler. Açık havada yetiştirilmeleri için ise pekçok yöremizin iklimi uygun değildir. İklim biraz uygun olsa bile topraklar ülkemizde orta ve doğu karadeniz bölgesi dışında genellikle alkalinlidir. Yani toprak hiç uygun değil. İklim zaten zor. Ancak çömlek saksılarda özel asitli toprağa dikili olarak yaz boyu kuzeye bakan rüzgalara açık cephelerde, kış boyu güneye bakan cephelerde tutulmakla sağlıklı yetiştirilebilirler.

Minyatür Rhododendron denebilecek açelyalar biraz daha uyumlu hibritlerdir. Ama onlar da toprağını asitli tutamamanın kurbanı olur üçüncü yıla kadar zor dayanırlar.

Bahçe ve parklara dikilmeleri

İstanbul gibi kış soğukları şiddetli olmayan illerimizde kuzeye, kuzeydoğuya, kuzeybatıya bakan yamaçlara, dikileceği yerin toprağı asitli kompost ve leonardit ile terbiye edildikten sonra dikilebilirler. Fakat bu sefer sulama suyu problem olacaktır. Ciddi asitli toprak isteyen bu bitkileri normal şehir suyuyla sulayınca (ki yazın sık sık sulamak şarttır) iki yıl içinde toprakta asitlilik sona erecek ve bitkilerde ölüm süreci başlayacaktır.

 Saksıda orman gülü yetiştirmek için..

Kökleri serinde kalması gerekiyor. Yani çömlek saksı lazım. Saksıların mümkün olduğunca geniş olması da önemlidir. Bu şartlardan sonra her türlü bakımı aynen  » açelyalarda olduğu gibidir. Ancak daha fazla esintiye ihtiyaçları var. Küçük saksılarda satılan açelyalar (minyatür orman gülleri) çok uzun yılların deneyimleriyle oluşturulmuş en uyumlu Rhododendron hibritleridir. Ne yazık ki orman gülleri o kadar uyumlu değil. Uzak durmakta yarar var.

Alternatifleri varken..

Taş yerinde ağırdır. Bırakın komarlar, sifinler Karadeniz dağlarında kalsın. Hiçbir müşkülpesentliği olmayan ve çok da gösterişli alternatif süs bitkileri varken son derece müşkülpesent orman gülü ve açelya sevdasına düşmek abes. Her yöreye uygun süs bitkileri var. Ama Rhododendron türlerinden özel süs bitkileri yurdumuzda sadece ve sadece doğu Karadeniz bölgemize uygundur. Birtakım yabancı profesörlere uyup (ve muhtemelen bu uğurda onlara çok para vererek) yerli hibrit orman gülü üretimi yapanlar boşa zahmet etmiştir. Nitekim tutmadı. Alanlar bahçelerine dikenler büyük hayal kırıklığına uğruyor ve kimseye tavsiye etmiyor.