Didim papatyası Asteraceae (Papatyagiller) familyasının Glebionis coronaria türüdür. Aslında Chrysanthemum cinsine bağlı idi. Fakat 1999 yılında uluslararası botani kongresinde Didim papatyasının Chrysanthemum cinsinden değil Glebionis cinsinden olması gerektiği karara bağlanmış.
Türkçe bilgi kaynaklarında bu bitkiye ve benzeri daha başka birkaç farklı türe dağlama, alagömeç ve koyun gözü adları verilmiş olduğunu gördüm. Fakat bir isim bir bitkiye verilmelidir. Hem o isimler yenebilir bitki olduğundan dolayı kayda geçmiş. Ama Didim papatyasının aynı zamanda muhteşem güzellikte bir bahçe süs bitkisi olacağını da düşünmek lazım.
Özellikleri
Kış sonundan yaz başına kadar Didim’de boş arazilerde, tarla kenarlarında sürekli çiçek açan Glebionis coronaria aslında Akdeniz çevresinde neredeyse her yerde bulunur. İngilizcede crown daisy denir (taç papatya). Çiçeklerinde kenar taç yapraklarının iç merkez tarafına yakın kısmı sarı, dışa uçlara doğru olan kısmı beyazdır.
İri çiçekler açan Didim papatyasının üç ay gibi uzun bir çiçeklenme dönemi var. Mart ayı içerisinde, genelde nisan ayı içerisinde ilk çiçeklerini açar. Yaz sıcakları iyice bastırana kadar (Didim’de yaklaşık haziran sonuna kadar) çiçeksiz kalmazlar ve hiç yağmur yağmadığı için ölüp giderler. Bahçemde daha uzun süre çiçek açtırabildim. Gerçi 35-40C derece yaz sıcaklarında pek neşesi kalmıyor ve az güneş yüzünden ve susuz kalmama yüzünde fazla uzayıp çirkinleşiyor.
Didim papatyası
Yaprakları çok parçalı olup açık yeşildir (biraz zeytuni veya gümüşi denebilecek yeşile yakın). Yaprakların dantel gibi olan parçacıkları genişçedir. Fakat diğer papatyalarla aynı yerlerde geliştiklerinden dolayı aralarında melezleşmeler olup Didim papatyasının yaprakları bazen aynen diğer papatyalar gibi daha ince parçacıklı ve koyu yeşil olabiliyor.
Boyu geliştiği toprağın yapısına, sulanıp sulanmamasına ve güneş alıp almamasına göre 30cm ile 1m arasında değişir. Susuz kalmazsa boyu 1,5 metre kadar uzuyor. Buna rağmen çiçek iriliği değişmez.
Didim papatyası yenebilir. Yenilecek kısmı yaprakları ve taze-körpe yeni gelişmekte olan dallarıdır. Lezzeti kerevizi hatırlatıyor. Benzer bir aromaya sahip. Salatalarda kullanılabilir. Ispanak ve ebegümeci gibi bitkilerle birlikte pişirebilir. Uzak Doğu’da makbul bir sebzedir. Birçok yemeklerde, salatalarda ve soslarda kullanılır.
Ömrü birkaç aylıktır. Yetiştiği yerin özelliğine göre ilkbahar sonu ile yaz sonu arasında ölür giderler. Çevreye dökülen tohumları sonbahar yağmurlarıyla beraber çimlenip gelişmeye başlarlar. Kış boyunca ne kadar gür gelişirse gelişsin Didim papatyaları çiçek açmak için kış sonunu beklerler.
Yetiştirme, bakım
Didim papatyası tohumlarını ekerek yetiştirebilirsiniz. Toprağı tohum ekmeden bir ay önce çapalayın, hafifçe gübreleyin ve iyice sulayın. Bir ay geçince toprağı tekrar ama hafifçe çapalayıp tırmıkla düzleştirin. Tohumları rastgele serpin. Sonra sulayın. Tohumlar çimlenene kadar toprak kupkuru kalmayacak şekilde ara sıra sulayın.
Kışın -7C dereceye kadar soğuğa dayanıklıdır. Buna göre ikliminiz uygunsa tohumları sonbaharda ekin. Tohumları ekme zamanı İstanbul’da eylül sonu, daha sıcak yerlerde ise ekim ayının ortasıdır. Günde en az 5 saat kesintisiz direkt güneş ister. Yani buna göre uygun yerlere tohum ekin.
Fide seyrekleştirme
Mini fideler gelişmeye başlayınca sulamayı toprakta kuruma oldukça yapın. Fideler 5cm’yi geçince seyrekleştirme yapmanız lazım. Tohumları ilkbaharda ekmişseniz seyrekleştirmeyi aralarında 10cm mesafe kalacak şekilde yapın. Ama sonbaharda ekmişseniz fideler arasında en az 30cm mesafe kalacak şekilde seyrekleştirme yapın. Çünkü kış boyunca sürekli güçlenirler. Öyle ki iyi besleyici toprakta ilkbahar geldiğinde tek bir fide tek başına 45-50cm çapında yer kaplar. Dibindeki toprağı göremezsiniz. Dolayısıyla, toprağınız zaten verimli ise tohum ekeceğiniz yeri gübrememelisiniz.
Sonbaharda seyrekleştirme yaptıktan sonra fideler 10cm gelişince tepelerini koparın. Güçlüce yan dallar verecekler. Gerçi genelde tepelerini koparmaya gerek kalmadan kendileri pekçok dallı olarak gelişir. Fakat tohumları ilkbaharda ekmişseniz hiçbir şekilde tepelerini koparmayın.
Sulama
Kış boyunca güçlenen fideleri ilkbahar geldikten sonra sadece toprak tamamıyla kupkuru oldukça sulayın. İlkbaharda tohumdan yetişenleri ise toprakta biraz kuruma oldukça sulamalısınız.
Başka bakım istemezler. Sadece isterseniz solan çiçekleri kesip atın. Yazın çok sıcak olan yerlerde Didim papatyaları yaz sıcakları iyice basıtırınca kötüleşirler. O zaman söküp atmanız iyi olur. Ama yazın şiddetli sıcak olmayan yerlerde yaz boyunca güzelce çiçek açmaya devam ederler. Bunları ise ne zaman kötüleşirse o zaman sökün.
Tedbir
Birçok papatya türünde ve domateslerde olduğu gibi Didim papatyaları da “eğer toprakta nematod zararlıları varsa” onların daha fazla artmalarını sağlarlar. Dolayısıyla bahçenizde didim papatyası veya domates yetiştirdiğiniz yerlere sonraki dönem bol bol kadife çiçeği fideleri ekin. Bunlar nematodları azaltmada çok etkilidir.
Ayrıca, nematodlu topraklarda Didim papatyası yazın kötüleşince kökleriyle söküp atmanızda yarar var. Ama temiz topraklarda sadece dipten kesin. Köklerin toprakta çürümesi toprağın kalitesini arttırır.