Gymnocalycium baldianum, örümcek kaktüs – fotoğraf: freepik
Özellikleri
Örümcek kaktüs çok küçük halde bile çiçek açar. Öyle ki tohumdan yetişen mini fideleri dahi ertesi yıl çiçek açmaya başlarlar. Çiçek rengi mora çalar kırmızıdır. Magenta rengi, pempe-açık mor arası, beyaz ve turuncu çiçek açan çeşitleri de vardır. Açık havada ilkbahar ortasından sonbahara kadar defalarca çiçek açar. Kapalı mekanlarda ya hiç çiçek açmaz ya da sadece bir defa ilkbaharda çiçek açacaktır.
Yuvarlak yapılı, küçük yapılı kaktüslerdendir. Gövde çapı 13cm genişleme potansiyeline rağmen genelde 8cm’yi pek geçmez. Dikenleri dik değil, yatık ve gövdeye doğru kıvrık olur. Bundan dolayı örümcek kaktüs demişler. Rengi yetiştiği yere göre farklı olabiliyor. Kahverengimsi yeşil, mavimsi yeşil ve bu renklerin açık ve çok koyu tonları vesaire. Bu açıdan değişkenlik gösterir.
Kış soğuklarına en fazla -10C dereceye kadar dayanır.
Yetiştirme, bakım
Gymnocalycium baldianum örümcek kaktüs öncelikle yerinin sürekli hava akımlarına sahip olması şartıyla ve öğle saatlerinde fazla ısınmaması şartıyla günde birkaç saat direkt güneş ister. Ama yazın şiddetli sıcak olan bölgelerde (mesela Akdeniz iklim bölgelerinde) haziran başından eylül sonuna kadar gölgeli yerlerde, özellikle rüzgarlara açık kuzey cephede tutmalısınız. Diğer zamanlarda mümkün olduğunca uzun süre direkt güneş almalıdır.
Evlere pek uygun değil. Çünkü sürekli püfür püfür hava akımları istiyor. Hava akımlarına sürekli ihtiyaç duymasından başka bir müşkülpesentliği yoktur.
Saksı – toprak
Fotoğraflarda minicik saksılarda görmeniz sizi aldatmasın. Gymnocalycium baldianum serin toprak sever. Dolayısıyla gereğinden büyük ve derin saksı kullanmanızı tavsiye ederim. Hem böylece 6-7 yıl aynı saksıda aynı toprakta kalabilir. Genişçe bir saksıya birkaçını bir arada dikebilirsiniz. Birbirleriyle ara mesafeleri 5cm, saksı kenarı ile mesafeleri ise 7-8cm kadar olmalıdır. Toprak yüzeyini ponza taşıyla veya iri kuvars taşlarıyla örtebilirsiniz. Toprak yüzeyini örtmede mıcır ve badem şekeri benzeri beyaz dolomit süs taşları kullanmayın. Çünkü bunlar toprağın pH derecesini felaket derecede arttırır.
Toprak karışımı: 1 ölçü torf + 1 ölçü 4-5mm dere kumu + 1 ölçü ponza taşı. Kaktüsünüz yanlış toprağa ekili ise veya küçük saksıda olup da büyük saksıya geçirecekseniz yeni saksısına tarif ettiğim gibi toprak karışımı kuru olarak doldurup kaktüsünüzü ekin. 5-6 gün geçmeden sulamayın.
Sulama ve bitki besini verme
Sulamalar yazın gece ısısının 22C derecenin hiç altına düşmediği yerlerde yaz boyunca tehlikelidir. Aslında yaz aylarında sık sık sulamak gerekir ama bu subtropikal dağ bitkisi Gymnocalycium baldianum Akdeniz iklimi uyumlusu olmadığından problem çıkacaktır. Genelde kökler çürür ve çürüme kaktüsün dibinden yukarı doğru devam eder. Onun için sıcak memleketlerde rüzgarlara açık kuzey cephede tutmalı, toprak iyice kuruduğu zamanlarda günün en serin saatlerinde sulamalısınız.
Karasal iklimli, geceleri oldukça serin geçen yerlerde ise yaz boyunca sık sık sulamanızda tehlike yok. Yine de toprağın iyice kurumasını bekleyin.
Serin aylarda normal sulamalara devam edin. Soğuk kış aylarında toprak kupkuru oldukça fazla vakit geçirmeden sulamalısınız.
Güçlü gelişim gösterdiği zamanlarda ayda bir defa kaktüs besini (yarı doz) vermelisiniz. Genelde kış dinlenmesinin peşinden yaz başına kadar güçlü gelişim gösterir. Sonra sonbahara kadar (şartlar uygunsa) sadece çiçek açar. Bu dönemde ise bitki besinine yine ayda bir ama çeyrek dozajda devam edin.
Kışın soğukta dinlendirme
Çiçek açması için gereklidir. Fakat Akdeniz ikliminde kışın gelişim gösterir. Ve bu da yazın çiçek açmasına engel olur. Çözüm: Buralarda aralık ayının sonundan şubat sonuna kadar kuzey cephede tam açıkta soğuk yerde sulamadan bekletin. Ne kadar soğuk rüzgar yerse o kadar iyidir. Ankara, Konya vesaire kışın bu türe göre fazla soğuk olan yerlerde ise soğuk odalarda veya soğuk camekan balkonlarda kış üşümesi yeterli olur.
Üretim
Gymnocalycium baldianum örümcek kaktüs üretimi genellikle tohumları iledir. Çünkü yavru vermesi için birkaç yıl gelişip iyice büyümüş olması gerekiyor. Bu halde bile çok fazla yavru vermez. Onun için kaktüsünüzü bölmek yerine tohumlarını değerlendirmeye çalışın. Tohumları ilkbahar başında ekmelisiniz. İlk yılında fideler yaz boyunca güneşi filtrelenmiş almalılar. Yavru verirse sadece nisan sonunda ayırın. Kesik yerin kuruması için 10 gün açıkta bekletin. Sonra kuru toprağa dikin ve açık havada tutun. Bir hafta geçmeden önce sulamayın. Ilık bahar rüzgarları sayesinde çabucak kök salacaktır.
Güney cephede açık balkonumda gymnocalycium ( diğer türler de var ) yetiştiriyorum. Bina ve ağaçlardan dolayı 3 saat civarı güneş alıyorlar. Kışın aralık-mart arası sera ortamı oluşturup kabarcıklı ambalaj naylonu ile kapatıyorum. Bu süre zarfında sulama yapmıyorum. Havalandırmayı ara sıra yapıyorum. Pek zarar görmüyorlar ama kapalı ortamda pek de mutlu oldukları söylenemez. Güney cephede açık balkonda kaktüsler kapatma yapmadan kışı atlatabilirler mi?
***
Bu tür orada kuzey cephede bile dayanır. Cactaceae familyasından olan yani gerçek kaktüslerin en hassas türleri dahi İstanbul’da güney cephede kış soğuklarına tam dayanıklıdır. Ama diğer familyalardan olanlara dikkatli olan. Mesela Euphorbia türlerini kışın dışarıda bırakmamak lazım.
Ben kısa bir süre önce Gmyno ve Astro türlerinin bir kaç alt dalını yetiştirmeye başladım. Benim görüştüğüm herkes hızlı gelişim için evinde sera türü oluşumlar yapıyorlar. Dünden beri bir çok makalenizi okudum, ben Adana’da olduğum için siz yazın sulama yapılmasını çok önermiyorsunuz. Burada nemden ötürü zaten yazın geceleri bile 30 derecenin üstünde sıcaklıklar oluyor. Bu durumda ben bu iki türe küçük bir serada baksam sizce gelişimlerinde faydalı olur mu? Tayland’da üreticiler bu sera ile kısa sürede ciddi gelişim sağlıyorlar diye okuyup izliyorum. En önemli şeyin nem olduğundan dem vuruluyor.
***
Zaten mini bir kaktüs olan bu türden daha ne bekliyorlar acaba? Siz tavsiyelerimden şaşmayın. Üstelik Adana havası haddinden fazla nemli. Hem bu bitki yüksek dağ bitkisidir. öyle sera ortamları filan yanlış (belki olsa olsa kuru toprakta hızlıca köklenmesi için öyle sera ortamı gerekebilir). Normalde püfür püfür rüzgar ister. Size verilen tavsiyeler süs yosunları içindir. Bakınız: https://azbitki.com/selaginella
Gymnocalysium Mihanovichii türünde de aynı şartlar geçerli midir? Biliyorsunuz bu hibrit bir tür ama nihayetinde bir Gymnocalycium. Gymnocalycium türlerinin nemli toprak sevdiğini okuyorum sık sık, esasında bu tür tohumdan yetişmişse toprağa tutunabiliyor aksi halde klorofil eksikliğinden köklenmesi çok sağlıklı olamıyor. Bu türde serin ve rüzgarlı bir ortam mı ister acaba? Bu türle alakalı bilgi bulamadım sitenizde o babtan yazmak istedim.
***
Her yerde birbirlerinin kopyası yanlış bilgiler var. Ciddiye almamalısınız. Hemen her tür bitki için aynı kopya bilgileri sıralarlar. Mesela yabancı bir kaynakta okudum, bizim burada yazın 35-40C derece sıcakta saatlerce yakıcı güneş altında, direkt güneşi saatlerce kesintisiz direkt alarak, hatta ciddi anlamda sulama ihmallerine rağmen muhteşem gelişen bitkiler için bile adeta çok hassas yosun gibi bakım tavsiyeleri veriyorlar. Deli saçması bilgiler veriyorlar. Aman sakın güneş almasın, aman sakın hava akımları almasın, aman sakın çok yüksek nemli havadan mahrum etmeyin vesaire. Düpedüz mantar yetiştirme tavsiyeleri veriyor geri zekalılar. Bu tür kaktüslere gelince: Yüksek dağ yarı çöl iklimi bitkilerine düşük rakım tropikal yağmur ormanı muamelesi yapmak yanlış. Siz o renkliler için de aynen buradaki bilgileri esas alın. Hatta renkliler, klorofil eksikliğinden dolayı, daha fazla sürede ve daha fazla güçlü ışık isterler. Bunu da göz önünde bulundurun. Ayrıca renklileri daima diğer kaktüslerin üzerine aşılı yetiştirirler. Köklendirmeye çalışmayıp uygun kaktüslerin üzerlerine aşılamalısınız.
Kıymetli bilgiler için teşekkürler. Araştırdıkça doğru bilgiye ulaşıyor insan, tabi ki okuma zahmetine girerse. Siteniz oldukça detaylı bilgiler içeriyor. Kaktüs türlerinin hepsi hakkında bilgi olmadığını fark ettim. Tabi ki ansiklopedik bir hal almış bu siteyi takip etmek, sorulara fasılasız cevap vermek ve bir yandan yeni veri girişi yapmak çok ciddi emek ve zaman gerektiriyordur. Bir bitki sever olarak böyle muazzam bir kaynağın büyümesini gönülden isterim. Uyarılarınızı dikkate alıyor olacağım.
Aşı altlığı olarak siz Pereskiopsis’i önermişsiniz, dikkatle okudum, 4 misli de büyüme sağladığını ifade buyurmuşsunuz. Ben geometrizansa Gymnocalycium Mihanovichii aşıladım iki tane. Aslında bu mevsim uygun değil biliyorum ama Adana için gayet ılık geçen bir kış mevsimi var ve şansımı denemek istedim. Pereskiopsislerde kalınlaşan bitkiler aşı altlığı olarak kullanmak için uygun değil deniliyor. Kalınlaşanları parçalara ayırarak dikmemiz durumunda çoğaltabilir miyiz acaba? Birde pereskiopsis bulmak bir mesele, epey araştırmama rağmen ben bulamadım. Zaten tohumu da yok sizinde yazdığınız gibi. Bir de İç anadolu bölgesi gibi karasal iklimlerde kışın hava soğuk olduğu için pitayaların çürüdüğünü söyledi bir arkadaş geçen hafta. Mersin ve Adana bölgesinde pitaya her yerde. Bundan sonra San Pedro kullanacağını yazmıştı.
***
Tek tek bilgi bulamıyorsanız şekillerine, yapılarına dikkat ederek ana vatanlarının özelliklerini tahmin edebilir ve bakımlarını ona göre yapabilirsiniz. Mesela incecik dallarla çok fazla uzayanlar genelde orman kaktüsleridir. Gayet kalın gövdeli ya da yumruk gibi top gibi olanlar çok fazla kurak yerlere aittir. Ve elbette hepsi açık hava, doğa’nın bitkileri. Orman kaktüsleri biraz humuslu ve çok fazla havadar toprak ister. Diğerleri humussuz, çok taşlı toprakları severler. Yine de çöl ve benzeri yerlere ait kaktüsler için çok havadar, macunlaşma özelliği olmayan, taşlı toprak hazırlamakta yarar var. Her ne kadar bazıları ağır killi topraklarda bile sorunsuz gelişse de belli olmaz. Tedbirli olmak lazım. Sıcak memleketlerde yazın sulamalar tehlikeli olabiliyor. Bahçemde ayır killi toprakta 4 yıl sorunsuz yaşayan iki ayrı kaktüsü saksıya aldıktan sonra ikinci yıl yaz ortasında en küçük hatalar yüzünden çürüyüp gittiler. Sebep saksılarda köklerin daha fazla sıcak hissetmeleri idi sanıyorum. Eğer yaz boyunca hiç mi hiç sulamasaydım onları kaybetmeyecektim. İşte bu bilgilere göre, hakkında bilgi bulamadığınız kaktüs türleri için ortalama hesaplamalarla gereken bakımları yapabilirsiniz.
Aşılamaya gelince: Anaç, aşılık kök bitkisi olarak her kaktüs uygundur. Bir iki tür üzerinde durmalarının sebebi onların köklerinin hem toprak hassaslıklarının pek olmaması hem de fazlaca saçaklı bol bol kök geliştirdikleri içindir. Böylece onlara aşılanan kaktüsler çok iyi besleniyor ve hızlı büyüyor. Yani hızlı büyüyen kaktüsleri aşılamada anaç olarak kullanabilirsiniz. Hızlı büyüyorlarsa ona göre kök sistemleri de iyi gelişiyordur. Bunlardan bulabildiklerinizi kullanın. Bu arada, arkadaşınızın çürüttüğü tür Didim’de kış soğuklarında sürekli ıslak ağır killi toprakta gayet güzel yaşıyor. Onunkiler çürüdüyse ya sıfırın altında soğuğa maruz kalıp donmaları yüzündendir ya da toprağın tuzlaşması yüzündendir. Tuz oranı yüksek topraklar ya çok fazla sıcakta ya da tam tersi soğukta bazen kökleri yakıp çürütür. Bu riski azaltmanın çaresi yine toprak karışımını fazlasıyla süzek, havadar yapmaktır.