Bilimsel adı Spinacia oleraceae olan ıspanak Amaranthaceae (Ispanakgiller) familyasından bir yıllık bir bitkidir. Bazen iki yıl yaşar. Ispanaklar ilk yıl tohuma kaçmazsa (çiçeklenme sapı çıkarmazsa) pazı gibi sadece kökten yapraklanarak hayatına devam eder. Sonraki yıl ilkbaharda tohuma kaçarlar.
Tarihte ilkin eski İranlıların yetiştiriciliğini yaptığı ıspanak önce doğuya (Hindistan civarlarına) yayılmış. Sonra Arapların eliyle İspanya topraklarına götürülmüş (Endülüs’e) ve böylece Avrupa’da da bir tarım bitkisi olarak yayılmış.
Sağlığa zararları
Ispanağın sağlığa faydası pek olmayıp bilakis zararı olabiliyor. Yapraklarında oksalat miktarı fazla yüksektir. Fazla abartılı olacak belki ama neredeyse difenbahya gibi. Bu yüzden çiğ yemek hiç iyi değildir. İlla salatasını yemek istiyorsanız önce buharda pişirin. Böylece oksalat miktarında azalma olur. Ama sadece azalma. Bu yüzden ıspanak yemeği ve pişmiş de olsa salatası sık sık yememek gereken yiyeceklerdendir.
Ispanaktaki demir: Yine kendisinin içerdiği oksalat yüzünden insan bünyesi o demirden faydalanamaz. Hatta fazla miktarda yemek bünyedeki mevcut demiri de azaltır.
Kalsiyum: Ispanaktaki oksalat bünyemizin kalsiyum alımına engel olur.
Ayrıca kan sulandırıcı ilaç kullanmak zorunda olan insanlar ıspanaktan uzak durmalıdır. Çünkü aşırı doz K vitamini içeriyor. Söz konusu ilaçlar ise kan pıhtılaştırıcı etkisi olan K vitaminini saf dışı etmekle etkili olabilir. Ama ıspanak yüzünden yoğun dozaj K vitamini karşısında o ilaçlar beklendiği gibi başarılı olmaz.
Eskiden insanlar ıspanak yemenin sağlığa büyük faydası olduğunu sanıyorlardı. Bu yüzden anneler çocuklarına bol bol yedirmeye çalışırlardı. Çocuklar ise masumluklarının ferasetiyle ıspanaktan nefret ederlerdi. Sonuçta Bilim’deki ilerleme çocukların ne kadar haklı olduğunu ispat etti.
Bahçede, saksıda ıspanak yetiştirme
Ispanak her tip toprakta yetişir. Fakat uygunsuz topraklarda özel azot gübreleri ister. Bununla uğraşmaya değmez bir bitkidir. Hiç ekmeyin daha iyi. Doğal humuslu (karbon oranı yüksek) ve hafifçe gübreli toprakta iyi verimli gelişir. Ispanak tohumlarını ya kış sonunda acilen ya da sonbahar serinleri başlarken ekin. Serin aylarda hızlı gelişirler ve çok iyi dolgun yapılanırlar. Sıcak aylarda gelişimleri ya cılız olur ya da hiç olmaz.
Tohumları 1cm derine gömün, üzerini bastırın, sonra sulayın. Çok sık değil, aralarında en az 10cm mesafe olacak biçimde ekmelisiniz. Daha sık ekerseniz mesafeyi sağlamak için bazılarını erkenden hasat edin. Fideleri söküp başka yerlere dikmeye çalışmayın. Çünkü ıspanak kazık köklüdür ve mini bir fide iken kök bir hayli aşağı uzamıştır. Bu tip gelişen bitkilerde fide şaşırtması yapılmaz.
Saksıda ıspanak yetiştirecekseniz en az 25cm derinlikte saksı kullanın. Bahçe, balkon, pencere dışı kenarı gibi açık hava ortamlarında tutmalısınız. Don olaylarında kar altında kalmazlarsa kuru dondurucu ayazdan çok kötü etkilenirler. Buna karşı tedbirli olun.
Tohuma kaçma (dal uzatma) alametleri görünmedikçe ıspanaklarınızın sadece en dış yapraklarını hasat edin. Tekrar tekrar yapraklanacaklardır.
* * *
Ispanak (Spinacia oleraceae) bitkisi hakkındaki bu bilgilerin hazırlanmasında Wikipedia‘dan faydalanılmıştır.