Kına ağacı

Kıbrıs’tan gelen bir soru üzerine bu sayfayı hazırladım. Soru şöyle:

Bir yerde mis kokulu bir ağaç buldum. Sokakta, Kıbrıs’ın eski ve unutulmaya yüz tutmuş bitkilerindenmiş. Adı kına ağacı deniyor. Resminden araştırdım Lawsonia inermis. Ağacı mersini anımsatıyor. Kokusu ağır ve bunaltıcı olmayan fakat çok hoş bir koku. Dallarından aldım fakat nasıl köklendireceğimi bilmiyorum. ..

Soruyu yazan kişiye çok teşekkür ederim. Birçok yeri okuyarak ve benzer özellikli bitkiler üzerindeki tecrübelerime dayanarak elimden geldiğince doğru, faydalı bilgi vermeye çalıştım.

Özellikleri

Kına bitkileri doğada yarı kurak yerlerde ve yılın üç ayı muson yağmurları, gerisi kurak geçen yerlerde büyük çalı ve küçük ağaç biçimlerinde gelişirler. Boyları yetiştikleri yerin özelliğine göre 1,5m ile 8m arasında değişir. Yani duruma göre çalı ve küçük ağaç yapısındadırlar.

Lawsonia inermis iklim özelliği ve hava şartları uygun olduğu sürece bütün yıl yeşil yapraklıdır. Ancak uzun süren kuraklıkta ve fazla soğukta yapraklarını döker. Kına yaprakları pürüzsüz yapıda, 5cm uzun ve 1,5cm genişliktedir. Daha küçük de olabilirler. Çiçek rengi çeşitlerine göre beyaz ve koyu pembe olup son derece güzel kokuludur. Beyaz çiçeklisinin kokusu daha fazladır. Çiçek açma zamanı ise hava sıcaklığı uygun olduğu sürece ara sıra, gelişigüzel zamanlardır. Kışın gelişemediği yerlerde genelde yaza doğru çiçek açar. Yaz sonuna kadar tekrar çiçek açması için solan çiçeklerinin derhal kesilmesi gerekir. Meyve büyütmeye başlarsa tekrar çiçek açmak istemeyebilir.

Sıkça dallanması ve budamaya uyumu özellikleriyle kına hem iyi bir çit bitkisi hem de üzüm bağlarında iyi bir rüzgar perdesi olarak kullanılır (iklimi uygun yerlerde).

Saksıda kına yetiştirme

Öncelikle günde en az 6 saat direkt güneş istediğini göz önünde bulundurun. Kışın ise bahçeye dikili kınalar en fazla -4C derece soğuğa hasarla dayanır. Fakat saksıda olunca +5C dereceden daha fazla soğuğa maruz kalmamalıdır. Çünkü saksıda yetiştirmek için oldukça süzek ve havadar toprak istiyor. Böyle olunca dondurucu soğukta kökleri donar ve ölür.

Kına, Lawsonia inermis yer değiştirmelere çok hassastır. Tüm yapraklarını döker. Hatta kökleriyle çürüyüp ölme ihtimali yüksektir. Dolayısıyla saksıda kına fidanı alacaksanız sadece temmuz başında alın. Saksı ve toprak değiştirmek gerekiyorsa yine sadece temmuz başında yapmalısınız.

Saksı ve toprak

Köklerinin gereğinden fazlasıyla rahat sığacağı kadar büyük saksı kullanın. Saksının altı bolca delikli olmalı. Kına besleyici toprak istiyor ama zamanımızda gübreler pek güvenilir değil. Yani gübrelemeyi aşağıda anlattığım gibi yapmanızı tavsiye ederim.

4 ölçü torf toprak + 2 ölçü kilsiz, humuslu arazi toprağı + 2 ölçü dere kumu + 2 ölçü ponza taşı karışımı yapın. Saksıya doldurmadan önce, bu karışımın birazını bolca gübre ile karıştırın ve saksının alt çeyreğini bu gübreli toprak karışımı ile doldurun. Koyun, sığır ve solucan gübrelerinden herhangi biri uygundur. Sonra fidanı köklerinin bağlı olduğu eski toprağından hiç arındırmadan saksıya gübresiz toprak karışımı ilavesiyle yerleştirin.

Sonraki yıl mayıs ayının ortasında saksının en kenarlarından 6-7cm derinden az miktarda DAP gübresi toprağına karıştırın (dap yerine fosfor oranı yüksek akıllı gübre verebilirsiniz). Bir yıl daha geçince, haziran sonu veya temmuz başında yukarıda anlattığım gibi saksı ve toprak değişimi yapın.

Yani her iki yılda bir kına ağacınızın toprağını yenileyeceksiniz. Ara yıllarda az miktarda dap gübresi veya P oranı yüksek akıllı gübre saksının en kenarlarından toprağa karıştırarak vereceksiniz. Bunların dışında bitki besini filan gerekmiyor.

Sulamalar

Kına sürekli ve düzenli sulamalar istemez. Yoksa köklerinin çürümesi, fidanın ölmesi kesindir. Toprağının sık sık kupkuru hale gelmesine ihtiyacı var. Haziran ortasından eylül başına kadarki dönemde toprak fazlaca kuruma gösterdikçe çok fazla miktarda su ile sulayın. Saksı alt deliklerinden bol bol su süzülüp dışarı çıkması gereklidir. Diğer zamanlarda ise toprak adam akıllı kupkuru hale geldiği zamanlarda bu halde iki üç hafta daha beklettikten sonra, yine aynı şekilde bolca su ile sulayın. Ama bu bekleyişlerde yapraklar fazlaca pörsürse susuz bırakma süresini o kadar uzatmayın.

Kışın dışarıda bırakmayacaksanız

Yukarıda da dediğim gibi kına yer değiştirmelere karşı çok hassastır. Yer değiştirmelerde iki yer arasında ısı ve havadarlık şartları biraz bile farklı ise, ani değişiklik sonucu şoka uğrar. Yapraklarını tamamen dökme, daha da kötüsü ölüp gitme riski var. Bu yüzden, yaz boyu dışarıda kalan bitkiyi yaz sıcakları henüz yeni dinmeye başlarken içeri alın ve bol bol güneş alan açık pencere yanında ev şartlarına alışmasını sağlayın. İlkbaharda tekrar dışarı çıkarmada acele etmeyin. İçeride gece en düşük ısı kaç derece ise, dışarıda açık havada da aynı olacağı günler gediği zaman dışarı çıkarın.

Bu bağlamda dışarıda bulundurma şartları örneğin İzmir şartlarında mayıs sonu ile eylül ortası, İstanbul’da haziran ortası- eylül başı, Ankara’da haziran sonu – ağustos ortası gibi düşünebiliriz. Biraz abartılı oldu ama yer değiştirmelere karşı hassas bitkiler için ne kadar tedbirli olursak o kadar iyidir.

Fidan üretimi

Lawsonia inermis kına bitkisi fidanları çelikle ve tohumla üretilir. Çeliklerin dip kısmını 45 derece açı ile kesin. İki usulü var:

1- Yarı olgun dal çeliği: Yılın yeni gelişmiş dallarından, yaz ortasında veya yaz başında, dal gelişimi henüz yeni tam olgunlaşanlardan seçin. 15cm uygundur. Tepede 3 yaprak dışında diğer tüm yaprakları kesip atın. Dalı ⇒köklendirme toprağı‘na dikin. Tamamıyla açık havada, günde 4 saat kadar sabah veya akşam güneşi alacağı yerde tutun. Ara sıra üstüne su fısfıslayın. Toprağı iyice kurudukça sulayın. Fazla sıkça sulamayın. Yapraklar pörsüse bile ciddiye almayın. 8-9 haftada yeterince köklenmiş olurlar. Sonra yukarıda saksı-toprak kısmında anlattığım şekilde esas saksısına ekin.

2- Tam olgun dal çeliği de uygundur deniyor. Fakat bu konuda ayrıntılı bilgi bulamadım. Kına tropikal iklime yakın özellikteki subtropikal iklim ve tam tropikal iklim bitkisi olunca, sanıyorum tam olgun dal çeliğini kış başında değil nisanda başlatmak daha uygun olur. Dal önceki yıl yeni gelişmiş olanların en güçlülerinden olmalıdır. 15-20cm dal parçaları uygundur. Yine aynı şekilde köklendirme toprağı ve güneşli yer gerekiyor. Filizlenmeler olsa bile köklendiklerine inanmayın. Temmuz aynı girene kadar köklenmiş olurlar.

Tohumdan kına yetiştirmek

Lawsonia inermis tohumları çok küçüktür ama zor çimlenirler. Ayrıca 25C dereceden daha serin olmayan şartlar gerekiyor. Dolayısıyla ilkbahar sonunda başlamanızda yarar var. Tohumları önce 6-7 gün suda bekletin. Her gün suyunu değiştirin. Sonra bir tabağa birkaç kat ıslak kağıt havlu yayın. Tohumları üzerine koyut. Yine birkaç kat ıslak kağıt havluyu üzerine örtün. Her gün açarak üzerlerine su fısfıslayın. Üst kağıt havlu katmanına da su fısfıslayıp tekrar tohumların üzerine örtün. 4 gün yeterli. Bu sırada tohumlar yeterince şişkinleşmiş olur. Hatta bazıları çimlenmeye başlamış bile olabilir. Sonra bunları 7-8cm aralıklarla, 1cm derine toprağa gömüp su fısfıslayarak sulayın. Fidecikler toprak dışına çıktıktan itibaren sulama sıklığı aralarını yavaş yavaş uzatın. Fidecikler iyice güçlenene kadar direkt güneşin fazla şiddetinden korumalısınız.

Tohumları ekmek için şu sayfada anlattığım gibi bir fide yastığı kasası ve toprağı hazırlayabilirsiniz: Mevsimlik çiçek-sebze fide üretim toprağı hazırlama

40cm kadar olan genç kına fidanlarını budayarak 15cm kadar kısaltın ve esas saksılarına dikin.

Notlar

1- Kına çiçeği alakasız, bambaşka bir bitki türüdür. Karıştırmayın.

2- Kına bitkisi için hazırladığım bu sayfadaki bilgiler için tam güvenilir bir kaynak bulamadım. Birçok yeri okudum ama içime sinmedi. Çoğu birbirlerinin kopyası idi. Yine de kaynak belirtmem gerekirse en makul bulduğum bir kaynak şudur:
Useful Tropical Plants – Lawsonia inermis