Bir mercanköşk dalı büyütülmüş resim
Çiçekleri çok küçük ve beyazdır. Boyu Akdeniz ikliminde şiddetli güneş altında genelde 25cm civarlarında kalıp 40cm’ye pek varmaz. Diğer yerlerde yarım metreyi geçtiği olur. Yaz kış yapraklıdır. Yaprakları 4mm ile 1cm arasında genişlikte gibi oldukça küçük, açık yeşil ve üzeri mikroskobik küçüklükte tüylerle sıkıca kaplıdır. Dokunulduğunda yumuşak hissedilir. Mercanköşk yaprakları o kadar güzel kokuludur ki çoğu insana pahalı parfümleri hatırlatır.
Kullanımı daha çok kuzu eti ve tavuk eti gibi ağır kokulu etlerin kötü kokusunu giderme amaçlıdır. Mesela ben tavuk pişirirken tencereye çok değil sadece iki kısacık dal mercanköşk parçası ve kısacık bir biberiye dal parçası atıyorum. Yemek piştikten bir gün sonra onların aromalarının iyice etkin olmasıyla o tavuk yemeği son derece lezzetli oluyor.
İlaç gibi kullanımı halk arasında yaygındır. Mercanköşkün karın bölgesi kaslarını gevşetici, ağrı giderici etkisi çok yüksektir. Kaynar suda iki dakika kaynattıktan sonra 5 dakika kadar demlenmeye bırakın ve sonra için. Suya az miktarda katmanız yeterli. Ben bir su bardağı ölçüde su için dört beş kadar tepe dallarını kırıp çayını yaparım. Ağrılara çabuk etki ediyor. Genelde limon ve nane ile karışık kaynatırım. Bazen kuruttuğum mini kır papatyalarından kattığım da oluyor. Bu kullanımların dışında aklıma geldikçe salatalara katıyorum.
Anlayacağınız gibi, bahçeniz yoksa bile saksıda mercanköşk yetiştirmeniz çok büyük bir ihtiyaç. Üstelik uzun ömürlü, her zaman yeşil yapraklı ve çok dayanıklı bir bitkidir. Yemeklerde, salatalarda ya da bitki çayı olarak kullanmanız gerekirse çiçekli/çiçeksiz farketmez tepe dallarını kesip alın.
Yetiştirme, bakım
Dış mekan bitkilerindendir. Bahçelerde ya da balkon-teras saksılarında yetiştirilir. Günde en az 4 saat direkt güneş alacağı bir yerde olmalıdır.
Kış soğuklarına -20C dereceye kadar dayanır. Birçok ilimizde bahçelerde yetişmeye uygundur. Saksıda olunca o kadar şiddetli soğuğa dayanması pek mümkün olmaz.
Toprak seçmez. Susuzluğa ve şiddetli sıcağa çok iyi dayanır. 6 yıl önce bahçemin toprağı en kötü olan yerine diktiğim mercanköşkler aynı yerde hala yaşıyorlar. Dipleri neredeyse parmak kalınlığında kütükleşti.
Bahçemdeki mercanköşkler Didim’in şiddetli yaz sıcaklarında hem çiçek açıp hem biraz kötüleşir. Ama yine de mercanköşkün ipincecik dallarının üzerinde her zaman işe yarar yapraklar fazlasıyla bulunur. Kış sonuna doğru coşkun bir canlanma gösterir. Ondan önce ya da yaz sonunda tüm dallarını dipten kesmek iyi olur. Veya en azından tepelerini kırkarak biraz kısaltın.
İlkbaharda hızla uzayan mercanköşk dallarının başlarını koparırsanız bol bol yan dallar vermeye yönelecek ve böylece sinekkanat fesleğen gibi bir görünüm alacaktır.
Mercanköşk fide üretimi
Dallarını kırıp toprağa batırmakla köklendirerek yeni fidelerini üretebilirsiniz. Ayrıca kökten kendisi yeni sürgünlerle çoğalıyor. Bunları ilkbaharda ya da yaz sonunda ayırabilirsiniz. Tohumla da üretime elverişlidir. Tohumlarının bir süre ıslak toprakta kış üşümesi yaşaması gerektiğinden mercanköşk tohumları sonbaharda ya da kış aylarında ekilmelidir. Mercanköşk fidesi üretiminde en kısa zamanda dolgun fideler elde etme yolu kökten ayırma ile üretim yöntemidir.
* * *
Altı yıldır bahçemde mercanköşk yetiştiriyorum. Şimdiye kadar ne bir yaprak bitleri sorunu ne herhangi bir mantar hastalığı ne de kök çürümesi hiçbir sorununu görmedim.
Mercanköşkümden tohum almak istiyorum ama çiçeklendiği zaman takip ediyorum, hiç tohum oluşmuyor. Çiçekleriyle birlikte yuvarlak, içi boş kat kat yastık gibi şeyler büyüyor, tohum bunlar mı, ben mi görmüyorum acaba. Bunları olduğu gibi dikeyim mi? Bir de dallarından çoğaltmak için önden suda köklendirmeyi önerir misiniz?
***
Bahçemde 8 yıldır yaşıyorlar. Tohumlarına hiç dikkat etmedim. Çiçek açtıktan sonra kuruyan yerlerde dediğiniz gibi tohum oluyordur herhalde. Ama bahçemde çevresinde tohumdan yetişen bir fidesine bile rastlamadım. Dipten ayırmayla 1 taneyi 5 tane yapmıştım. İkisini komşulara verdim. Üçü yıllardır bahçede aynı yerde. Dipleri adeta minyatür ağaç kütükleri gibi oldu. Çok fazla sayıda ince ince dallarıyla tek bir tanesi 30cm genişliğinde yer kaplıyor. Dipten yükselen dalları ayırıp başka yerlere ekin. Hemen köklenirler. Suda bekletirseniz çürürler. Fakat bu zaman uygun mu bilmiyorum çünkü yaz sıcakları başladı. Taşlı, çörçöplü ama gübresiz toprakta sorunsuz kökleniyorlar. Ama dediğim gibi yaz sıcakları başlamış durumda. Tutmayabilirler. Yine de deneyin.
Çoğaltma için doğru zamanı bekleyebilirim. Bitkim dipten ayırmaya müsait gibi görünmüyor. Birçok dip dalı kurudu, bir yerden hayata tutundu. Eskiden iyi güneş almadığı bir yerdeydi o yüzden olabilir. Çoğaltmayı da ya ölürse diye istemiştim. Şimdi idare eder durumda. Yaz boyu yeni dallar geliştirebilir ve dipten ayırmayı denerim.
***
Az güneşten değil.. Ya kapalı yerde tuttuğunuz için ya da toprağının özelliğinden dolayı bozulmuşlardır. Akdeniz iklimi bitkileri kuruma nedir bilmeyen torfları hiç sevmezler. Ve kekik, mercanköşk, lavanta gibi türler saksı ortamlarını da sevmiyor. Saksıda yetiştirecekseniz taşlı doğal arazi toprağı, torf ve iri taneli dere kumu hepsinden eşit ölçülerde karışım yapın ve kocaman saksı kullanın. Büyük saksıda bu türlerin yanı sıra küçük yapılı sukulentler esas bitki fazlaca yer kaplayıncaya kadar aynı saksıyı paylaşabilirler.
Mercanköşk bitkisi İstanbul’da pencere önünde yetişir mi? Günde 2-3 saat güneş alsa.
***
Ev içine hiç uygun değil. Kapalı odalarda yoğun ısı birikiminde hemen ölür. Doğal yaşam alanları olan Akdeniz ikliminde bile yaz aylarını (her gün sulasanız bile) neredeyse ölü gibi geçiriyor. Sıcağı ve bünyesinde sıcaklık birikimini sevmiyor.