Phoenix canariensis

Palmiye türlerinden Phoenix canariensis Didim’de çok var. Meyveleri bildiğimiz hurmalar gibi aynı şeydir. Dalında sararmış meyveleri toplayıp oda sıcaklığında bekletin. Birkaç günde koyu kahverengi oldukları zaman muhteşem lezzetine şaşıracaksınız. Ramazan ayında satılan hurmalardan ama İran’dan getirilmiş olan yumuşak hurmalarla tamamıyla aynı lezzet. Şahane lezzetli. Taze ve sarı halde ise meyveler sertçe, az tatlı ve buruk lezzetlidir. Evde beklettiğinizde kahverengiye döner ve olağanüstü güzel hurmalar yemiş olursunuz.

Özellikleri ve bakımı

Kanarya palmiyesi Arecaceae (Palmiyegiller) familyasının Phoenix canariensis türüdür. Ana vatanı Kanarya Adaları’dır. Arabistan ve Irak civarlarındaki esas hurma palmiyesi ise Phoenix dactylifera türüdür. İsimlerinden anlayacağınız gibi aynı cinsten, yakın akraba ağaçlardır. Meyve kalitesinden başka şöyle farklılıklar var:

Arabistan hurma palmiyesi ağaçları ya dişidir ya erkektir. Dişi ağaçlar meyve verir. Ayrıca dipten kardeşleme yapar ve böylece dipten ayırarak yeni hurma fidanları üretmek mümkündür.

Kanarya palmiyesi ağaçlarının dişisi erkeği ayrı değildir. Tüm ağaçlar meyve verir. Dipten kardeşleme yapmaz. Tek başına tek gövde halinde büyür.

Phoenix canariensis (Kanarya palmiyesi) yaprakları upuzun bir yaprak sapında sağlı sollu sıralanmış birçok bıçak gibi ve uçları semsert diken halde yaprakçıklar bütünüdür. Yaprak sapının en alt kısmındaki kısa yaprakçıklar tam bir diken gibidir ve çok tehlikelidir. Bu ağaçlarla uğraşacaksanız dikkatli olun.

Tam yetişkin bir Kanarya palmiyesinin boyu 10m ile 20m arasında değişir. Yerine göre daha fazla uzayabilir.

Gelişim, uzama hızı

Küçük fidanları küçük bahçelere uygun değildir. Çünkü her yöne çok uzun yapraklarını yığın yığın yayar. Tek başına çapı 10 metreye yakın bir alanı işgal eder. Boyu epey uzamadıkça hiç rahat edemezsiniz. Rahat edeceğiniz kadar yani yapraklarının çok yüksekte olup artık sizi hiç rahatsız etmeyecek kadar büyümesi, gövdesinin en az 3 metre uzamış olmasına bağlıdır.

Peki Phoenix canariensis kaç yılda 3 metre büyür?

Tohumdan yetiştirirseniz tam güçlü bir gövde oluşumu başlangıcı daha doğrusu temel taslağı en az 1 yıl alır (genelde 2 – 2,5 yılda olur). Mini gövde taslağının çapı 10cm kadar olması lazım. Bu gövde her ne kadar güçlü ve dolgun ise de henüz yer seviyesindedir. İşte bu ilk güçlü gövde oluşumundan sonra esas gelişim başlar. Sonrasında gövde uzamasının hızı ortalama yılda 30cm’dir.

Hızlandırma

Pek fazla değil. Ancak kışın çok fazla soğuk olmayan yerlerde çok iyi bakımla mümkündür. Mesela Akdeniz ikliminde kışın bile gelişimine hızla devam ediyor. İşte bu iyi bir avantaj. Gerekenleri 3 madde ile listeledim:

1- İlk yıl yaz boyunca sık sık sulayın. İkinci yıldan itibaren dibini biraz çapalayıp toprağı kontrol edin. Ne zaman 10cm derine kadar toprak iyice kurumuşsa o zaman bol bol su dökerek sulayın. Çapalamalar önemlidir. Zira su köklere daha çabuk ulaşır. Ayrıca, köklere suyun ulaşması sırf bitkinin su ihtiyacı için değildir. Su köklere oksijen de götürür. Bu ise gelişimi hızlandırıcı faktörlerdendir.

2- Ya yaz sonunda ya da ilkbahar başında olmak üzere yılda bir defa gübreleyin. Gövde çapı kaç santimse, onun üç misli uzağından toprağa gübre katacaksınız. Mesela gövde çapı 10cm ise, bitkiden 30cm uzağını çepeçevre çapalayın ve toprağa gübre karıştırın.

3- Budamalara hiç özenmeyin. Herkes bu palmiyeleri yılda bir kere tüm yapraklarını budayıp kel bırakmaya çok meraklı. Ama bu budamalar sadece gelişimini büsbütün yavaşlatmaya yarar. Bitkinin fotosentez yaparak bol bol besin üretmesi ve bünyede depolaması, dolayısıyla hızlı ve sağlıklı gelişim göstermesi yapraklarının çokluğu nispetindedir. Onun için, eğer hızlıca büyümesini istiyorsanız budamalardan uzak durun. Sadece en eski yapraklardan kısmî azaltmalar yapın.

Sonuç

Her şeyi dört dörtlük yaparsanız, yerinizin kış şartları İstanbul’dan daha fazla soğuk geçmiyorsa, bütün bu şartlarda Phoenix canariensis türü palmiyenizin yıllık uzama hızını 40cm veya 50cm’ye, belki de 60cm’ye çıkarabilmeniz mümkündür. Birkaç yıl titiz çalışarak, gövde en azından 2,5 metre olana kadar elinizden geleni yapın. Sonrasında hiçbir şey yapmazsanız da olur. Yerine iyice yerleşmiş bir Kanarya palmiyesi 4-5 ay hiç susuz kalmaya tam dayanıklıdır.

Not:

10 metre boya gelmesi yaklaşık 60 yılı bulur (Wikipedia) diyorlar. Bu ölçüyü tam genel kesin bir ölçü gibi yazmışlar. Ama her yerde her şartta doğru kabul edeceğimiz bir bilgi değil. Ciddiye almayın. Doğru şartlarda ve doğru bakım ile, özellikle de yaz boyunca sık sık sulamakla 60 yılda değil, 20 yılda o boya gelmesi kesin mümkündür.

Yatırım aracı

Phoenix canariensis türünden ve Washingtonia türlerinden palmiyeleri en az 2 metre kadar uzun gövdeli hale getirirseniz çok iyi para ederler. Bunlar tohumdan çok kolay üretilir. Ama mesele hızlı geliştirmektir.

İklim uyumu

Kış yağışlarından veya çok şiddetli yaz sıcaklarından filan etkilenmez. Sadece kışın ısı derecesi önemlidir. -7C dereceye kadar hafif don olaylarından zarar görmez. -12C dereceye kadar dayandığı birçok ciddi kaynaklarda yazılıdır ama pek sanmıyorum. Çünkü -8C, -10C derece gibi soğuklarda perişan olduklarına, hatta donup öldüklerine dair şikayetler var. Saksıda ise -3C derece soğukta bile tamamıyla ölüp gitme riski çok yüksektir.

Kullanım

Akdeniz iklimine sahip memleketlerde park ve bahçeler için süs ağacı amaçlı kullanımı epey yaygındır. Her Akdeniz ülkesinin kıyı il ve ilçelerinde görebilirsiniz. Aslında dünyanın birçok yerinde makbul bir palmiye türüdür. İngiltere’nin güney sahil kasabalarında da yetiştiriyorlar. Çünkü oralar kışın Gulf Stream adlı doğa olayı sayesinde fazla soğuk olmuyor.

Budama

Aslında yaprakları azaltma budaması demek daha doğru olur. Yılda bir defa, genellikle ilkbahar ortalarında tepede yeni çıkmakta olan merkez gelişim yeri yaprakları hariç diğer tüm yapraklarını keserler. Budama sonrası görünümü, tepede henüz açılmamış yaprak demetleri sopa gibi dimdiktir. Yani tamamen yapraksız kalmış gibi görünür. Bu sopa gibi filiz yapraklar hızla büyür ve peşinden yeni yapraklar hızla gelir. Sopa gibi filiz yapraklar yeni açılıyorken ağacın uzaktan görünümü sanki ağaç gövdesinin tepesinde dev bir ananas varmış gibidir. Bu sebeple Phoenix canariensis palmiyesinin İngilizcede yaygın adlarından biri ananas palmiyesidir (pineapple palm).

Fakat bu tip budama henüz istenen boya ulaşmamış genç palmiyelerin gelişimini sekteye uğratır, hatta geriletir. Gövdesi 4 metreyi aşmamış palmiyelerde sadece en alt sıra yapraklar budanmalıdır.

Didim’de 7 yıldır birkaç yerde gövdesi 40cm kadar Kanarya palmiyeleri görüyorum. Büyük palmiyelerdeki gibi budama yaptıkları için ve aynı zamanda sulamaya, bakıma dikkat etmedikleri için şimdiye kadar hiç uzamadılar. Bir tanesi öldü. Kim bilir vaktiyle ne kadar paraya satın alıp oraya dikmişlerdi.

Kanarya palmiye fidanı üretim

Phoenix canariensis türü palmiye fidanlarının üretimi sadece tohumları yoluyladır. Tohumlar kolayca çimlenir ve yapraklanma başlar. Fakat saksıda hızlı gelişimi zor. İlkin (en fazla iki yıl boyunca) mümkün mertebe derin saksılarda yetiştirin. En kısa zamanda esas yaşayacağı bahçeye dikmelisiniz. Ancak bu takdirde hızlı gelişirler. Yukarıda yapmanız gerekenleri anlattım.

Ticari üretim-satış

Bu ve diğer tür palmiyeler uygun arazilerde, saksılarda değil arazi zeminine ekili büyütülür. Ve genelde epeyce gelişmiş halde satarlar (2 metre, 3 metre, 8 metre, 15 metre gibi). Nakliyelerde köklerinin rahatsız edilmesi fazla genç palmiyelere zarar verir. Küçük fidanlar topraktan sökülecekse köklerinin beşte üçü kadarıyla birlikte almak gerekir. Ama yaşlılar için farketmiyor. Neredeyse tüm köklerini dipten kesmiş gibi halde satarlar. Bunlar tutar. Genelde sorun çıkmaz. Yeter ki koca ağaçları yeni yerinde toprağa dimdik sabitleyebilsinler. Bir yıl içinde toprağa metrelerce kalın kökler uzatırlar ve artık desteklere gerek kalmaz.