Amaryllis belladonna

Amaryllidaceae (Amarillisgiller) familyasından Amaryllis cinsinin sadece iki türü var: Bunlardan biri Amaryllis belladonna yaz mevsimini yapraksız geçiren, bütün dünyada tanınan ve süs bitkisi olarak yetiştirilen türüdür. Diğer türü (Amaryllis paradisicola) yakın geçmişte keşfedilmiştir ve pek bilinmez.

Türkiye’de ve bütün dünyada halk arasında amarillis adıyla çok iyi bilinen süs bitkileri aslında ⇒ Hippeastrum cinsinin çeşitli türleri, hibritleri ve kültivarlarıdır. Fakat onlar Amaryllis cinsinden değildir. Yani bu sayfada tanıtılan tür Amaryllis belladonna bildiğimiz amarillislerden değildir. Aynı familyadan (Amaryllidaceae) olmaktan başka aralarında hiçbir alaka yoktur.

Amaryllis belladonna’nın halk arasında çeşitli isimleri var. Çıplak hanım zambağı (naked lady lily) en yaygın adıdır. Türkiye’de pek yaygın yetiştirilmediği için belirli bir Türkçe ismi yoktur. Az bir çevrede pembe trompetler çiçeği diyorlar.

Özellikleri

Bizim bildiğimiz amarillisler (Hippeastrum’lar) eğer kışın fazla soğuğa maruz kalmazsa tüm yıl yapraklıdır. Amaryllis belladonna ise sadece serin ve soğuk mevsimlerde yapraklıdır. İlkbaharda hava az biraz ısındığında yaprakları sararıp kurumaya başlar. Sonbahara kadar yapraksız durur.

Yaz sonunda açtığı pembe çiçekleri muhteşem güzelliktedir.

Habitat ve gelişim tarzı

Ana vatanı Güney Afrika’da Cape bölgesinin batısıdır. Doğal olarak kayalıklar arasında yetişirler. Yaz mevsiminin en sıcak günleri geride kalınca A. belladonna soğanları bu değişimi hisseder ve aktifleşmeye başlar. Yaz sonunda veya en geç sonbaharın ilk günlerinde çiçek açarlar. 60cm kadar uzun bir sap üzerinde çiçek sayısı soğanın gücüne göre 2 ile 12 arasında değişik sayılarda olur. Çiçekler tam açıldığında hiçbir yaprağı yoktur. Bu yüzden çıplak hanım zambağı demişler. Çiçekler solduktan sonra çıkan yapraklarının uzunlukları ortalama 35cm, genişlikleri ortalama 2,5cm olur. Soğanları gayet iridir. Bir yumruk kadar.

Kış soğuklarına dayanıklılığı

En fazla -20C dereceye kadar soğuğa dayanır. Hafif don olaylarında yapraklar etkilenmez. -7C derece ve daha fazla soğukta yapraklar zarar görür. Bu da sonraki çiçek açma zamanında çiçek açmayacağı anlamına gelir. Bundan dolayı Amaryllis belladonna’yı kış soğuklarının sert geçtiği yerlerde büyük ve derin saksılarda yetiştirmeli, kış boyu kapalı ve güneşli bir yerde korumalısınız.

Yetiştirme ve bakımı

Saksıda yetiştirecekseniz bilin ki yazın tamamen uykuya geçtiği, tüm yaprakları kuruyup gittiği halde kökleri sağlam kalır. Yani mesela lale gibi türler yaz aylarını hem yapraksız, hem köksüz, sadece kuru soğan halde geçirirken A. belladonna sadece yapraksız geçirir. Köklerinin varlığı zaten önemlidir. bir hayli uzun ve kalın olurlar. Sadece soğan değil kökler de besin ve enerji deposudur. Onun için mümkün mertebe büyük saksılarda yetiştirin.

Çiçek açtırmada püf noktaları

Toprağına iyice yerleşmiş, birkaç yıl boyunca soğanları ve kök sistemi güçlenmiş ise temmuz sonundan sonbahar başına kadar birkaç defa çiçek sapı çıkarabilir. Çiçek saplarının uçlarındaki çiçek sayısı da daha fazla olacaktır. Dolayısıyla ikide birde söküp soğanları ayırmayı düşünmemelisiniz. Bu türü diğer soğanlı bitkiler gibi düşünmeyin. Bir ağaç gibi düşünün ve bir diktiğiniz yerde en az beş yıl hiç rahatsız etmeyin.

Akdeniz iklimine tam uyumludur ve Ege ile Akdeniz kıyı kesimlerimizde bahçelerde rahatlıkla yetiştirilebilir. Marmara bölgesinin tam deniz etkisindeki alçak kesimleri de uygundur.

Amaryllis belladonna haziran ve temmuz aylarında toprağı kızgın güneşten ne kadar fazla etkilenirse (soğanlar fazla ısınırsa) yaz sonunda çiçek açması o denli mümkündür. Yazın yapraksızdır ama mutlaka kızgın güneş alması gerekiyor. Yaz güneşinde toprağının uzun uzadıya ısınması çiçek açması için en önemli püf noktalarından biridir. Onun için soğanlarının bulunduğu yerin yanında veya yakınında toprağa gölge edecek bir şey olmaması iyi olur. Çevresindeki otları yolmalı ve toprağa yayılmış süs taşları veya malç varsa çiçek açana kadar kaldırmalısınız.

Sulama

Yazın toprağı adamakıllı kurudukça, sağlıklı yeşil yapraklı olduğu zamanlarda ise toprak üst yüzeyi iyice kurudukça sulayın. Yazın yapraklar kuru diye sulamamanız gerektiğini düşünmeyin. Bahçeye yere dikmişseniz ve toprak killice ise sulamasanız da olur. Fakat eğer saksıda yetiştiriyorsanız toprak her adamakıllı kuruduğunda güzelce sulayın. Çünkü yaz sıcaklarında uyku halinde olsa bile derinlere gitmesi gereken kökleri kurumaz ve kupkuru saksıda olunca zarar görürler. Ayrıca yazın hiç yağmur yağmayan bir yerde bahçeye dikili ise ve toprak kumlu ise yine yaz boyunca ara sıra sulamanız iyi olur.

Saksıdakileri sularken, her sulamada mutlaka saksı alt deliklerinden bol bol su dışarı çıkacak miktarda su kullanın.

Saksı ve toprak

Amaryllis belladonna fazlaca köklenen ve  çiçek açması için gür ve sağlıklı kök sistemine ihtiyacı olan bir türdür. Yani kocaman soğanlıdır ama diğer amarillisler gibi soğanının büyüklüğü çiçek açmasına yeterli değildir. Bu yüzden oldukça büyük ve derin saksı kullanmanız gerekiyor ki kök sistemi rahatça serpilsin. Toprağı ⇒ doğal humuslu toprak olmalıdır. Süzekliğinin zamanla bozulmaması için 1/4 oranında ponza taşı veya 3mm temiz dere kumu karıştırın. Yani 3 ölçü toprak + 1 ölçü ponza taşı veya iri kum.

Saksı-toprak değişimi

5-6 yılda bir yapın. Bu sırada soğanları ayırabilirsiniz. Zamanı ise çiçekler solduğu zaman. Yani sonbahar başı. Çiçek açmamışsa bile yine aynı zamanda, yani sonbahar başında yapraklar henüz yeni baş gösterirken yapın. Yeniden dikerken soğanların en uç kısımlarının toprak dışında kalacağı şekilde ayarlayın.

Gübre istemez. Ama saksıda yetiştiriyorsanız ikinci yıldan itibaren her sonbahar başında toprak yüzeyine çok ince bir tabaka solucan gübresi yayın. Kış sonunda aynen yineleyin.

Eğer bahçeye dikili iseler ve söküp başka yere dikecek ya da soğanları ayıracaksanız sökerken toprağının kupkuru olmaması şart. Ta ki köklerini elinizden geldiğince incitmeden ve en az kayıpla sökebilesiniz. Yeni yerlerine dikinceye kadar köklerinin kurumaması gerekiyor. O zamana kadar kökleri nemli toprakta koruyun.

Çoğaltma, üretim

Amaryllis belladonna soğanlarının ayrılmasıyla ve tohumlarıyla üretilir. Tohumlar olgunlaşır olgunlaşmaz hemen ekilip sulayın. Aylarca beklemeye gelmezler. Benim fikrim tohumlarıyla çoğaltılmasının daha akıllıca olması yönünde. Zira soğanlarını beş yıl dolmadan rahatsız etmemek lazım. Tohumdan gelişen soğanlarının çiçeklenecek kadar gelişmeleri de zaten bir o kadar zaman ister. Aynı kapıya çıkar gibi. Ama en azından soğanları bölmezseniz her yıl çiçek açtırmanız garantidir. Her yıl tohumlarını alıp değerlendirmeniz iyi olur.

Kaynaklar

Amaryllis — pacificbulbsociety.org
Amaryllis belladonna — wikipedia.org