Onagraceae familyasının Fuchsia cinsinin Fuchsia triphylla türünün bizdeki adları Arap küpesi ve mercan küpelisidir. İngilizcede ise honeysuckle fuchsia (hanımeli küpelisi) derler.
Genel Özellikleri
Küçük ve orta boy çalı tarzında gelişir. Yetiştiği yerin iklimine göre ya kışın soğuktan ya da yazın şiddetli sıcaktan dolayı yapraklarını döker. Mesela Didim’de yaz ortasından sonbahar başına kadar yapraksızdır. Kışın ise çok güzel ve çiçeklidir.
Safkan türünün boyu 1.2m – 7m arasında değişir. -6C dereceye kadar soğuğa dayanır. Hızlı büyüyüp çok sayıda çiçekler açar. Çiçek rengi mercan rengi ve somon renklerinin açıklı koyulu tonlarındadır. Toprağın yapısına, hava sıcaklığına ve ayrıca susuz kalp kalmamasına göre çiçek rengi değişiklik gösterir.
Arap küpesi kültivarları
Kültivarlar has türe göre daha kısa boyludur ve kış soğuklarına onun kadar dayanıklı değildirler.
En yaygını Fuchsia triphylla ‘Gartenmeister Bonstedt’ kültivarıdır. Ege’de çiçekçilerin sattıkları bunlardandır. Mercan küpelisi derler. Yaprakları mor damarlı bronz / yeşildir. Güneşe ve sıcağa dayanıklılığı çok iyidir (bakımları ihmal edilmezse). Ama yeri fazla güneşli ise genelde yaz ortasında yapraklarını döker, ölü gibi bir hale gelir. Sonbaharda hızla canlanır ve acilen çiçek açar. Kışın sıfırın altında bir iki derece soğuğa ufak tefek zararlarla dayanır. Boyu 40cm- 120cm arasında değişir.
Fuchsia ‘Thalia’ kültivarı düz yeşil yapraklı olup boyu 60cm’yi pek geçmez. Kış soğuklarına en fazla -4C dereceye kadar dayanıklıdır.
Fotoğraf: Didim, 2016 sonbaharından.. Benim bahçemdeki Arap küpelerinden biri.. Didim’de adı mercan küpelisidir.
Habitat
Anavatı Orta Amerika – Karaibler denen adalar bölgesi ve çevre ülkeleridir. Daha çok dağlık bölgelerde görülür.
Uyumluluk ve kullanım
Bahçelerde sürekli çiçek açan süs bitkisi olarak kullanılırlar. Evlerde ise, içeride biraz olsun esintili ve güneşli bir pencere önü mümkün ise Arap küpesi (veya mercan küpelisi) evde bütün yıl çiçek açan bir süs bitkisi olarak yetişir.
Tuzlu toprak uyumludur. Yani deniz kenarları bahçelerine uygundur ve güvercin vb kuş gübresi verilebilir.
Arap küpesi yetiştirme, bakım
İklimi uygun yerlerde bahçeler için uyumlu, iyi huylu, cefakar ve dayanıklı bitkilerin başında belki de Arap küpesi gelir. Hiç su vermezseniz ölebilir ama bunun dışında hemen hiç bir bakım istemez. Asla çiçeksiz kalmıyor. Daha iyi gelişim ve daha iyi çiçeklenme için bakımının doğru yapılması lazım.
Toprak
Bahçede toprağa dikili olarak yetiştirirseniz toprak seçmiyor. Fakat ağır killi topraklarda her ne kadar yıllarca yaşasa da gerektiği gibi serpilemezler. Dolayısıyla, fide ekmeden önce toprağı 35cm gibi derinden çapalayarak toprağı dere kumu, saman ve az miktar gübre ile karıştırıp terbiye etmeniz iyi olur. Sonra Arap küpesi fidenizi ekin ve sulayın.
Saksılarda ise Arap küpesinin güzelce serpilip bol bol çiçeklenmesi için şu şekilde karışım yapmalısınız:
4 ölçü torf toprak + 1 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü iri taneli dere kumu.
Gübre veya bitki besini
İyi bir toprakta gübre filan istemez. Yine de verebilirsiniz. Bahçeye dikili olanlar için şöyle: tam dininin 30cm uzağından toprağı çapalayın ve çapaladığınız yerlere toprağa bir miktar gübre karıştırın. Bu türe en iyisi kuş gübreleridir.
Saksıda yetiştiriyorsanız ayda bir defa genel amaçlı bitki besini verin.
Sulama
Toprak biraz kuruma gösterdiği zamanlar sulayın. İhmal etmemelisiniz. Susuzluğa biraz dayanıklıdırlar, ölmezler ama gelişimleri sekteye uğrar.
Arap küpesi fideleri üretimi
Zor oluyor. Bir hayli dikkatli davranmak zorundasınız. Şu saydığım her üç yöntemi de mutlaka ilkbaharda, havalar çok serinken, pek ısınmadan önce yapın:
1- ⇒ Tepe çeliği yöntemi. İlgili sayfadaki talimatları harfiyyen uygulayın.
2- ⇒ Yarı olgun dal çeliği. Yine ilkbahar başında, yapraklı dallardan, ilgili sayfadaki talimatlara aynen uyarak..
3- Kökten ayırmayla.. Arap küpesi dibinden toprak altından, bazen 20cm kadar uzağından bile sürgün dallar uzatır. Bunları ilkbahar başında toprağı biraz kazarak ama ana bitkinin köklerine hiç zarar vermeden, köklü veya köksüz ayırın. Köklü olsa bile köklerine güvenmeyin. Yukarıdaki 2. yönteme göre aynı talimatlarla tutturmaya çalışın.
2,5yıllık 4 dallı bir arap küpelim var. Şu an 50cm civarı boyda. Bu yıl sadece üst kısımlardan yaprak verdi. Altta neredeyse 25cm kadarında yaprak yok. Kel durumda. Mevcut yapraklar çok sağlıklı ve iri. Alt kısmın kelleşme sebebi nedir? Nasip olursa önümüzdeki yıl bu sorunu yaşamamam için yapmam gereken bir şey var mı?
***
Doğal özelliği öyle. Benim bahçemdekiler de aynı durumdalar (7-8 yıllık). Aslında ara sıra dipten yeni sürgün dallar uzatır ama onlar ana bitkinin gücüne göre hızlı uzar ve sonuçta bir şey değişmez. İlkbaharın en başında dallarından kolayca yeni fideler köklendirebilirsiniz. Böylece istediğiniz gibi küçük halde olanlara sahip olursunuz.
Bugün farkettim ki arap küpelimin birkaç yerinde un biti var. kaç yıldır bakıyorum ilk kez bitlendi. kolonyalı pamukla gördüklerimi temizledim ama gözümden kaçan olabilir. balkonumda çok fazla çiçek var o yüzden hepsini kontrol etmek biraz zor. Birkaç gündür sürekli yaprak atıyor ama sararmadan, yeşil şekilde. sanırım bu durum bitlenmeden dolayı. sizin tavsiyeniz nedir?
***
Çok çok önemli tavsiyem, her türlü bakımını, kontrolünü anında ve eksiksiz yapabileceğiniz sayıda bitkileriniz olsun. Bunu herkese ısrarla tavsiye ediyorum. Canlara yardımcı olamıyorsak, kabul etmeliyiz ki onlara işkence ediyoruz. Yaprakların yeşilken dökülmeleri hayra alamet değil. Eğer bitlenme çok yoğun ise ondan olabilir. Değilse şu iki sebebi düşünmek gerek:
1- Problem bitlerden değil, topraktan kaynaklanıyordur. Ani bir kök zehirlenmesi vakası olmuş olabilir.
2- Bitler çok az olsa bile bazen bitler bitkileri hıza öldürecek özellikteki virüslerin taşıyıcısı olabiliyor (aynı bir virüs bir bitki türüne hiç zarar vermezken bir diğer türü kısa sürede öldürebilir). Bu durumda kurtarmak tamamen imkansızdır. Bitlenmelere hiçbir şekilde izin vermemek, bit yoksa bile ara sıra düzenli ilaçlamalar yapmak lazım.