Astrophytum asterias

Cactaceae (Kaktüsgiller) familyasından  6 türü olan Astrophytum cinsinin bir türü Astrophytum asterias yıldız kaktüs ve deniz kestanesi kaktüsü gibi isimleriyle bilinir. ABD’de kum doları (sand dollar) kaktüsü adı yaygındır. Ana vatanı Meksika ve Teksas’tır.

Astrophytum asterias en beğenilen kaktüslerden olup 150 yılı aşkın bir süredir kaktüs meraklıları tarafından çok aranan türlerdendir. Bu yüzden ana vatanında doğal alanlarında insanlar bu kaktüsü ticari amaçla toplayıp dururlar. Ayrıca yaşam alanlarının tarım arazilerine çevrilmesi, karayollarıyla iyice tahrip edilmesi, tarım ilaçlarının ve ot giderici herbisit ilaçlarının kullanımıyla son yıllarda doğal yaşam alanlarında yok olmak üzeredir.

İlginç güzelliğinden dolayı çok tutulmuş ve birçok kültivarları türetilmiş.  Birbirinden ilginç ve güzel kültivarları, formları, varyeteleri neredeyse sayılamayacak kadar çoktur.

Özellikleri

Yapısı disk şeklindedir. Doğada yetişen Astrophytum asterias kaktüsleri insanların yetiştirdiklerine göre bir hayli basık, yayvan yapıdadır. Eğer başka kaktüslerin üzerine aşılanırsa boyu enine göre daha fazla gelişir. Küçük yapılı kaktüslerdendir. Pek irileşmez. Yuvarlak gövdesi dilimli gibi birkaç köşelidir (sayı 10’u bulur). Doğada genelde 8’dir ama insanların yetiştirdiklerinde sayı 4 ile 13 arasında değişir. Her kaktüste olan dikenli düğmecikler (areola) Astrophytum asterias kaktüste dikensiz olup tüylerle kaplıdır. Kökleri mini havuç gibi şişkin kazık kök yapısındadır ve bir değil birkaç kazık kök geliştirir.

Astrophytum asterias kaktüsünün dış yüzeyinde benekler oluşur. Bazı Astrophytum asterias kültivarlarında beneklilik kesindir. Benekler kısacık beyaz tüylerle kaplıdır ve sanki kaktüsün üzerinde mini mini birçok unlu bitler varmış gibi görünür (özellikle de Astrophytum asterias ‘Super Kabuto’ adlı kültivarı).

Habitat

Doğal yaşam alanlarında yarı çöl iklimi hakimdir. Yüksek dağlarda değil, rakım 50m ila 200m olan yükseltilerde görülürler. Buralarda Astrophytum asterias türü kaktüsler genellikle diğer bitkilerin ya da kayalıkların gölgesinde, taş parçaları ve çörçöp arasında, rüzgarla sürüklenen kumlarla büyük ölçüde örtülü, gizli halde yaşarlar. Renkleri de çevreye özgü taş, toprak vs şeylerle uyumludur. Bu yüzden çiçek açmadıkça arayıp bulmak zordur. Doğal yaşam alanlarında tuzlu, kireçli, çakıllı, çürüntülü, killi topraklarda hayata tutunma özelliği var.

Çiçekleri sarıdır

İç kısım dipte kızılımsı renktedir. Dıştan çiçek sapı ve çiçeğin dış-dip kısmı fazlaca tüylüdür. İlkbahar aylarında çiçek açar. İklimi uygun yerlerde dışarıda yetiştirir ve eğer susuz bırakmazsanız mevsim şartları elverdiğince birkaç ay boyunca aralıklarla çiçek açar.

Kış soğuklarına

Dondurucu derece soğuk havaya en fazla -5C dereceye kadar kupkuru toprakta olması ve dondurucu rüzgarları direkt almaması şartıyla dayanır.

Yetiştirme, bakım

Güneş isteği orta derecedir. Saatlerce, uzun süre direkt güneş almaya uyum sağlar ama az güneşte daha canlı renklere sahip olur. Fazla uzun süreli direkt güneşte ise rengi açık ve solukça olur. Bulunduğu yer az güneşli ve şiddetli aydınlık olmalıdır. Havadarlık çok önemlidir. Kuru hava isteyen Astrophytum asterias için havadaki nemliliğin hareketsiz hava içinde birikmesi, durması özellikle soğuk veya fazla serin yerlerde ve zamanlarda zararlı etki yapar. Kaktüsü çürütebilir. Onun için havadar ortam gerekiyor.

Yaşlandığında hassaslaşır ve kökleri de zayıf düşer. Herhangi bir hatanız, bir ihmaliniz karşısından her an ölebilir. Bu yüzden Astrophytum asterias yıldan yıla daha özenli bakım ister. 6. yıldan itibaren daha fazla güneş ve daha kuru ortam sağlamanız gerekiyor. Saksı-toprak değişimini de iki yıldan önce yapmayın. 10. yıla girdiğinde artık saksı ve toprak değişimi yapmayı bırakın.

Toprak ve sulama

Mineralli, taşlı, süzekliği mükemmel, suyu tutmayan, çok az organik maddeli toprak istiyor. Özel kaktüs toprağı kullanabileceğiniz gibi kendiniz de hazırlayabilirsiniz. Meselâ Lithops’lar için benim tavsiye ettiğim toprak karışımı Astrophytum asterias kaktüslerine daha uygundur. Böyle bir karışım yaparsanız Astrophytum asterias kaktüsünüz olması gerektiği gibi yukarıdan basık ve yayvan halde gelişir.

İlkbahar ortasından sonbahar serinleri başlayana kadarki dönemde toprağı kupkuru oldukça sulayın. Diğer serin-soğuk zamanlarda kesinlikle sulamayın. Astrophytum asterias kaktüslerinin gereksiz sulamalarda çürüme riski çok yüksektir.

Bitki besini

Bir defa ilkbahar sonuna doğru ve bir defa da yaz ortasının başlangıcında verilmesi tavsiye ediliyor. Fakat benim ⇒ maden suyu ile dönüşümlü sulama tekniğini aynen uygularsanız muhteşem güzellikte gelişim sağlayabilirsiniz. Astrophytum asterias için bitki besini özel kaktüs besini veya herhangi azot oranı biraz düşük olan bitki besini uygundur. Kullanacağınız bitki besini özel kaktüs besini olmayacaksa mutlaka hassas salon süs bitkileri için olan sıvı bitki besininden, genel kullanım bitki besini ya da azot oranı düşük bir orkide besini olmalıdır. Sayfasında tarif ettiğim dönüşümlü sulamayı aynen uygulayın. Mayıs sonunda başlayın ve ağustos sonunda bırakın. Besinli, besinsiz sulamalarda ve maden suyu vermede her birinde mutlaka önceden toprak iyice kurumuş olmalıdır. Ekim ayında havalar biraz serinledikten sonra artık normal sulamaları da tamamıyla bırakmalısınız.

Üretim, çoğaltma

Astrophytum asterias kaktüsleri tohumla üretilir. Çok yavaş gelişirler. Mini fidecikler erginleşene kadar bazıları ölecektir. Yani çoğaltılması zahmetlidir. Bu yüzden de pahalı olmaları normaldir.

Mini hallerinde iken direkt güneşten daha fazla koruyun ve su sıkıntısına pek fazla maruz bırakmayın. İlk yılında mini Astrophytum asterias fideleri dikenli olabiliyor ama geçicidir. Sonradan hayatlarına dikensiz devam ederler.

Tohumları ilkbahar başında ekin. Çimlendirme toprağı olarak yine Astrophytum asterias için uygun olan toprağı 3mm temiz dere kumu ile karıştırın. Tohumları gömmeyip toprak yüzeyine 2-3cm mesafelerle bırakın. Tohumları yerleştirdikten sonra toprak yüzeyini incecik bir tabaka mini taneli ponza taşı ile kaplayın (bulamazsanız perlit, zeolit vesaire uygundur). Sonra hafifçe sulayın ve saksı üst yüzeyini hava geçirmeyecek şekilde naylon streç ile kapatın. Ortam ısısı 25C dereceden aşağı düşmemelidir. Zaman zaman 30C derece dolaylarında olabilir ama çok uzun sürmemelidir. Işık ise normal gündüz ışığı yeterli. Çimlenmeler başlar başlamaz naylonu çıkarmalısınız. Henüz çimlenmeyen tohumlar da mutlaka çimlenme aşamasına geçmiştirler. Hepsini beklemeyin.

6 aylık olan ya da 1 yaşına gelen fideleri yeni toprağına 5cm ara ile yeniden dikin. Her yıl toprağını yenilemek gelişimlerini hızlandırır.

İlk toprak değişiminde fideleri normal Astrophytum asterias toprak karışımına ekin. Bir yıl daha geçince bu sefer toprağa %15 oranında torf karıştırın. Üç yaşından itibaren yine normal toprağına dönün.

Kök ve çiçek budamaları gelişimi hızlandırır

Bu türün mini havuç benzeri kazık kök geliştirdiğini yukarıda yazmıştım. Mini fideler 2 yaşını doldurduğunda toprak değiştirirken kazık köklerini dipten kesin. Çünkü fidelerin hızlı büyümeleri yaz boyunca sık sık sulamayı gerektirir. Ama bu durumda kökten başlayan çürüme fideleri öldürebilir. Eğer kış sonunda kazık kökler dipten kesilirse yaz boyu sulamalarında kök çürüme riski en aza iner.

Kök budaması için en iyi zaman kış sonudur. Topraktan sökün ve kökleri dipten kesin. İki hafta direkt güneş almayacakları bir yerde açıkta bekletin ki kesik yerler kendiliğinden onarılsın. Sonra saksılara dikin ve ilk bir hafta boyunca sulamayın.

Kazık kökü kesilmiş bir Astrophytum asterias kaktüsü bir daha kazık kök geliştirmez ama belli de olmaz. Genelde normal kökler uzatır. Ana köklerden biri veya ikisi bazen kazık köklerde olduğu gibi su depolayıcı nitelikte gayet şişkin olur. Toprak değişimlerinde kökleri dikkatle inceleyip kalın kökleri gidermeniz iyi olur.

Çiçeklenmeye başlarlarsa, ilk iki yıl üst üste çiçek tomurcuklarını fazla büyümeden yok etmelisiniz. Böylece çabuk güçlenmelerini ve daha tez zamanda yüksek albeni sahibi olmalarını sağlarsınız.

Problemleri

Örümcek bitler tepe merkez gelişim yerine dananırsa fena zararları olur. Güneşte büyüteçle ara sıra kontrol edin. Diğer bitlerden unlu bitler dadanabilir (bunlar fazla gevşek, fazla kalın lifli toprakta yetiştirilen kaktüslerin köklerine de musallat oluyor). En ciddi problem kök çürümesidir. Hiçbir fungisit ilacı fayda etmez. Astrophytum asterias kaktüsünüzün kök çürümesine uğramaması için yukarıdaki yetiştirilmesi-bakımı kısmını dikkatle okuyun.

Faydalanılan kaynaklar

Astrophytum asterias — Llifle
Astrophytum asterias — Wikipedia
Propagation of asterias from seed — CactiGuide