Demirhindi

Baklagiller familyasından Tamarindus indica türüne demirhindi diyoruz. Aslında ağacından çok meyvemsi tohum kılıfları meşhurdur. Eskiden demirhindi şerbeti çok revaçtaymış. Aslında hem meyveleri hep yaprakları yeme amacıyla değerlendirilir. Fakat burada konu sadece bitkinin kendisi. Nasıl yetişir vesaire.

Bilimsel adındanki Tamarindus (temr-hindî) Arapça’dan alınmış. Hint hurması anlamına gelir. Temr-hindî Osmanlı Türkçesi’nde demirhindi haline gelmiş. Yine bilimsel adındaki indica ise Klasik Yunanca’da Hindistan anlamındadır. Gerçekte esasen Afrika kıtasının tropikal kuşak bölgelerine ait bir bitki türüdür. İnsanlar binlerce yıl tarih boyunca Hindistan’a ve Uzakdoğu’ya, batıda ise Akdeniz çevre ülkelerine ve daha sonra da Amerika kıtalarına kadar yaymışlar.

Özellikleri

Yetiştiği yere göre demirhindi bütün yıl yapraklı veya kışın yapraklarını döken, en fazla 15m büyüyen çok uzun ömürlü bir ağaçtır. Kış ortasında küçük salkımlar halinde açtığı çiçekleri açık pembemsi, göze çarpmayan soluk renktedir.

Yaprakları ince bir yaprak sapı üzerine sağlı sollu dizili yaprakçıklar bütünüdür. Dallarının sıkça yapraklı olmasıyla hem güzel hem de iyi bir gölge sağlayıcı ağaçtır.

Kış soğuklarına en fazla -4C dereceye kadar orta veya duruma göre ağır hasarlarla dayanır. Türkiye şartlarında en uygun yerler Akdeniz bölgesinin deniz seviyesi düşük rakım kesimleridir. Tuzlu topraklara, deniz kenarlarına uygundur. Ayrıca fırtınalarda rüzgarların taşıyıp getirdiği deniz suyu yapraklarına zarar vermez.

Meyveleri, aslında tohum kapsülleri olgunlaştıklarında meyve gibi etlidir. Lezzeti hem tatlı hem ekşidir. Çiğ ve taze halde yemeye tam uygun olup sağlığa faydaları saymakla bitmez. Zaten burada konumuz değil.

Demirhindi fidanları balkonlarda büyük ve derin saksılarda yetiştirmeye uygundur. Ancak uzun ömürlü ve sağlıklı cüce ağaç haline getirmek için üzerinde biraz çalışmanız gerekir (⇒ bakınız). Ayrıca bonsai sanatına da uygundur.

Yetiştirme, bakım

Demirhindi tam gün güneşli yerleri sever. Şiddetli sıcak memleketlere uygundur. Bunun yanısıra (yetişkin olduğunda) uzun dönem kuraklığa da tamamıyla uyum sağlar.

Ürün toplamayı kolaylaştırmak için uygun şekillendirme budamaları yaparlar. Ama bu ticari yetiştiricilikte önemlidir. Normalde ağaçtan meyve toplamaya gerek yoktur. Çünkü olgunlaşan meyveler hiç bozulmadan dökülür. Yerden bunları sapasağlam halde toplarsınız.

Şartları doğru evlerde yetişebilir

Saksıda cüce halde demirhindi ağacı yetiştiriyorsanız ve yaşadığınız yer kışın fazla soğuk ise kışın dışarıda tutmamalısınız. Havadar, bol bol güneşli geniş bir salon içinde kışın pencere yakınında gelişimine devam edip çiçek açacaktır. İlkbaharda dışarı çıkarmak için acele etmeyin. Dışarıda en düşük gece ısısı ev içindekiyle aynı hale gelmeden önce dışarı çıkarırsanız çok fena şok etkisine uğrayıp ölme riski yüksektir. Kışın içeri almak için ise havaların soğumasını beklemeden, hatta sonbaharın serinleri henüz başlamadan önce içeriye alın.

Saksıda demirhindi yetiştirmek için toprak

Saksı en az 35cm derin olmalıdır. Toprak ise 5 ölçü torf toprak + 2 ölçü arazi toprağı + 2 ölçü iri taneli temiz dere kumu + 1 ölçü ponza taşı karışımı yapmanızı tavsiye ederim. Gübre yerine genel amaçlı bitki besini ayda bir defa.. Veya onun yerine akıllı gübre, her kış sonunda saksının en kenarlarından eşeleyerek 7cm kadar derine gömün.

Gübreli toprak hazırlayacaksanız uygundur. Demirhindi ağacı tuzlu toprak uyumlusu olduğundan dolayı sorun çıkmaz. Yukarıdaki gibi bir toprak karışımı için koyun gübresi (veya güvenilir marka bir solucan gübresi) karıştırma oranı 4 ölçü toprak + 1 ölçü gübre. Azot zengini (azot oranı yüksek) gübre uygun olmaz. Çünkü kendisi bir Baklagil olduğundan dolayı kökleri toprağına azot kazandırıp durur. Kuş gübresi, şeker gübresi filan vermemelisiniz.

Saksı-toprak değiştirme

Bu işleri daima yaz sonu/ sonbahar başı döneminde yapmalısınız. Küçük saksıdan büyük saksıya aktaracaksanız saksıdan toprağını köklerinden hiç ayırmadan kalıp gibi çıkararak yeni saksıya toprak ilavesiyle yerleştirin.

35cm veya 40cm derinliğinde büyük saksı son sınır olmalıdır. Bu bağlamda artık saksı değiştirme yapmayacaksınız. Ama iki veya en geç üç yılda bir saksıdan kalıp gibi çıkarın. Kökleri toprağından çözmeyin. Sadece dikkatle en kenarlardan ve en alttan 3-4cm kadar bir tabaka kökleri ve toprağı giderin. Bu sırada biraz daha toprak dökülebilir -bunun sakıncası yok. Ama dikkatli olun. Çok fazla dökülmemesi gerekir. Sonra alttan ve kenarlardan yeni toprak ilavesiyle tekrar saksısına yerleştirin.

Sulamalar

Saksıda yetiştirdiğiniz demirhindi ağacını veya herhangi bir bitki türünü sulamalarda daima saksı alt deliklerinden bir miktar suyun dışarı sızacağı miktarda bolca su kullanmalısınız. Eğer buna dikkat etmeseniz toprak birkaç ayda zehir küpü haline gelir ve bitkiyi zehirleyip öldürür. Yaz sonunda 10 gün kadar susuz bırakın. Sonra toprağı kuru halde içeriye alın. İçeride bir 10 gün daha kuru toprakta kaldıktan sonra sulayın. Susuz beklemede yaprakları pörsürse bunu ciddiye almayın.

Demirhindi fidanı üretimi

Tohumdan demirhindi fidanı yetiştirmenin iki yolu var. Biri eğer sonbaharda iseniz toprağa ekin. Kışı ıslak soğuk (ama dondurucu soğuk olmayacak) toprakta geçiren tohumlar ilkbaharda çimlenir. Diğeri, ilkbahar ve yaz aylarında tohum ekecekseniz: Tohumlar taze ise 48 saat suda beklettikten sonra ekin. Taze değil ise suda kaynatmanız gerekiyor. Önce suyu kaynatın. Kaynayınca tohumları içine atıp 3 dakika kaynatın. Sonra ocaktan alın ve su soğuyuncaya kadar bekletin. Soğuduktan sonra toprağa ekin. En geç 15 günde tohumlar çimlenir.

Üstün nitelikli ürün veren demirhindi kültivarları ise tohumla üretilirse o kalite devam etmez. Dolayısıyla bunlar aşı ve çelikle üretilir. Aşı olarak kabuk altına iliştirme kalem aşısı ve göz aşısı motodları uygundur. Çelik ise genellikle havai daldırma uygulanır.

Kaynaklar

Tamarind — Wikipedia
Tamarindus indica — Dave’s Garden