Nane

Bahçelerimizde hiç bakım ve ilgi görmese bile güzelce yetişen, zamanla çevreyi istila eden nane bitkisini tanıyalım. Türleri, yoğun aromalılar, az aromalılar, yağı çıkarılanlar, mentol elde edilenler vesaire.

Nane bitkisi

Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasından olan nane bitkilerinin bilimsel adı Mentha‘dır. Suyu ve güneşi severler. Yazları şiddetli sıcak geçen memleketlerde bazı türleri yaz aylarında verimsizdir. Ama sıcağa ve susuzluğa dayanırlar. Bu dayanıklılık toprak altında geliştirdiği rizomsu dayanıklılıktaki sürgün dallarından ileri gelir. Sürgünler (stolon) toprak altında dal tarzında ilerler. Yani yapraklıdırlar aslında ama yapraklar hiç gelişmemiş, minicik ve renksiz kalmıştır. Toprak dışına çıktıklarında ise normal dal olarak, iri yapraklarla dimdik yukarı doğru gelişimlerine devam ederler. Bazen sürgünler toprak dışında da sürgün olarak toprak yüzeyinde sürünerek ilerler. Bu sefer yapraklar çok az gelişmiş ve yeşil rengini almıştır.

Nane türleri

Kesin bir tür sayısından bahsetmek mümkün değil. Aynı bir türün varyetelerini farklı türler olarak kabul edip bilimsel kayıtlara geçirenler var. Ayrıca doğada farklı nane türleri arasında kendiliğinden oluşmuş hibritler var ki bunların hibrit mi yoksa ayrı bir tür mü olduğunu tespit etmek çok derin çalışmalar gerektirir. Yani bitkiler aleminde bazı hibritler bağımsız has bir tür gibi nesilden nesile kendi özelliğinde devam edebiliyorlar.

Aşağıda birkaç önemli türü ve bir hibriti ele aldım.

Mentha spicata (bildiğimiz nane)

Nane denince bildiğimiz ve anladığımız bitki bu türdür. Marketlerde hem taze yeşil hem ambalajlı kuru halde satılır. Meşhur nane yağının hammaddesidir. İngilizcede “yaprakları sivri uçlu nane” manasında spearmint derler.. Oysa sivri olmayan çeşitleri de var. Bu türün çiçek açma tarzı dalların en ucundan başak gibi 4-5cm uzayan çiçeklenme kısmında pekçok mini çiçekler açmasıdır. Çiçek rengi çeşitlerine göre beyaz, pembe ya da pembemsi açık mor renginde olur.

Bahçemde bu türün iki ayrı çeşidini yetiştiriyorum. Biri yaprak uçları sivri olmayıp yoğun ve keskin aromalı. Yerken insanın dilini biraz acıtır. Diğeri yaprak uçları sivri klasik nanelerin ta kendisi. Bunu yemek biraz daha kolay. Dili pek acıtmıyor. Her ikisi de kurutup saklamaya uygun.

Mentha suaveolens (elma nanesi)

İngilizcede elma nanesi ve ananas nanesi diyorlar. Bu türü 7 yıl önce pazar çiçekçilerinden bilmeden almıştım. Yenmeyen, süs bitkisi gibi yetiştirilecek bir nane türü sanıyordum. Çünkü yaprakları bana fazla büyük ve sert geliyordu. Nedense iki yıl önce yemeyi düşündüm. Hoşuma gitti. Çiğ yemede diğer tüm nanelerden çok daha iyi. Sonra hakkında bilgi buldum. Meğer Mentha suaveolens türü imiş. Dalları diğer nanelerden daha kalın, daha uzun ve yaprakları daha iridir. Yaprakları yuvarlakça oval, bazen uzunca oval olur ama uçları sivri değildir. Henüz bulamadığım variegata yani yaprak kenarları beyaz olan çeşidi çok güzel.

Yapraklarında aroması hafiftir. Yerken nane lezzeti hafif hissedilir. Dili acıtmaz, yakmaz. Salatalarda bol bol kullanmaya uygun. Ama kurutmalık olarak işe yaramaz.

Mentha arvensis (mentol nanesi)

Yabani nane de derler. Bildiğimiz mentol bu nane türünden elde edilir. Yaprakları dar-uzunca ve sivri uçludur. Çiçek açma tarzı dallarının üst yarısında yaprak diplerinden birkaç çiçek geliştirmesi şeklindedir. Yaprakları çeşitlerine göre hafifçe tüylü veya çokça tüylüdür.

Mentha aquatica (su nanesi)

Sulak yerlerde yetişen, pek sevilmeyen bir nane türüdür. Bunun bile yaprakları tüylü, tüysüz çeşitleri var. Dal uçlarından top top çiçekler açar.

Mentha × piperita (tıbbi nane)

Mentol nanesi (Mentha arvensis) ile su nanesi (Mentha aquatica) arasında hibrittir. Çiçek açma tarzı da her iki türün karışımı gibidir. Yapraklarının aroması beğenilir. Mentol oranı yüksektir. Özel amaçlarla ticari yetiştiriciliği yaygındır. Bitkiler aleminde her hibrit kısır olmaz ama bu hibrit nane kısırdır. Yani tohum vermez. Dolayısıyla üretimi sadece kökten ayırmayla veya dallarını köklendirmekle yapılır.

Nane yetiştirme

Güneşli yerlerde ve yarı gölge yerlerde iyi yetişirler. Sürekli gölge yerlerde de olsa bile yaprak aromasının yeterli kalitede olması için günde birkaç saat direkt güneş alması gerekir.

Toprak seçmez. Sadece iyi ürün almak için şunlara dikkat etmelisiniz: Nane ekeceğiniz yeri derinden çapalayın. Toprağın humus ve karbon oranı düşük ise bol bol yaprak çürüntüleri veya saf torf ya da leonardit ile toprağı terbiye edin. Ağır killi ise dere kumu, saman, ponza taşı vesaire maddeler ayrıca katın. Çok hafifçe gübreleyin. Toprağı tekrar çapalayarak her şeyin iyice karışmasını sağlayın. Sonra naneleri ekin ve sulayın. Fideleri 40cm’den daha yakın ekmenize gerek yok. Çünkü dip sürgünleriyle her yeri hızla kaplayacaklardır.

Nane suyu sever. Ama bu hiç gerekmediği halde ikide birde sulayacaksınız anlamına gelmez. Yani toprağı birkaç gün kupkuru bekletmeyecek şekilde ara sıra sulamak yeter. Gereğinden fazla sıklıkta sulamak ortamın kesintisiz sürekli fazla nemli kalmasını sağlar. Ve bu da yaprak bitlerini ve yumurta bırakmaya yer arayan kelebekleri, güveleri mıknatıs gibi çeken bir etkendir. Ayrıca çeşitli mantar hastalıkları bu durumda kaçınılmazdır. Rüzgarsız yerlerde/zamanlarda sulamaları sabah saatlerinde yapmak bu açıdan gereklidir.

Aralardaki, çevredeki tüm yabani otları, özellikle sütleğen otlarını mutlaka her gördüğünüzde yok edin. Çünkü beyaz sineklerin üremesine ve nanelere geçmesine sebep olurlar. Beyaz sinekler özellikle yemeklik nanelere dadanır. Tıbbi naneyi pek sevmezler.

Her 2-3 yılda bir nanelerinizi kış sonunda sökün. Fazlalıkları atın veya komşularınıza dağıtın. Toprağı güzelce derinden çapalayıp hafifçe gübrelerin. Sonra naneleri düzgünce yeniden ekin. Sıkışıklık iyi değil. Hem verimi azaltır hem de hastalıkların nane kolonisinin tümünü etkilemesine yol açar.

Saksıda yetiştirme

Mümkün olduğunca büyük ve geniş saksı kullanın. 3 ölçü torf toprak + 2 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü iri taneli dere kumu veya ponza taşı + 1 ölçü koyun gübresi karışımı  iyidir. Aslında hiç gübresiz de bu toprakta çok iyi yetişirler.

Bahçelerde istilacı olmaları

Her tür nane istilacıdır. Uzayıp giden dip sürgünleriyle her yere hızla yayılırlar. Özellikle de toprağınız ne denli verimli ise o denli istilacı olacakları kesindir. Ağır/yoğun killi ve bakımsız topraklarda istilacılıkları mümkün değildir ama güzelce gelişirler. Sadece verim biraz düşük kalır.

Üretim

Nane fidesi üretimi kökten ayırmayla ve dallarını köklendirmekle gayet basittir. Tohumdan üretimi de kolaydır yalnız tohumlar çok serinde çimlenmez. İlkbaharda ekecekseniz acele etmeyin. Havalar biraz daha ısınsın (Mesela İstanbul’da 15 nisan sonrası). Tohumları yarım santimden fazla derinde kalmayacak şekilde hafifçe toprağa gömün ve toprağı eşmeden nazikçe sulayın. Eğer sıcaklık yeterliyse bir iki haftada çimlenirler. Değilse daha geç kalırlar. Fideler 6-7cm olunca esas yerlerine 40cm aralıklarla ekin.

Kaynaklar

Bu sayfadaki bilimsel bilgileri Wikipedia’nın çeşitli sayfalarından çok kısa özetler halinde derledim. Yetiştirme bilgileri ise kendi tecrübelerimdendir.
Fotoğraf: University of California


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın:

Sorunuz cevabımla birlikte 1 saat veya en geç 24 saat içinde burada görünür olacaktır. Lütfen ara sıra kontrol edin. Hiç görünmüyorsa akıllı telefonunuzda önbellek temizliği yapmalısınız.