Diriliş Selaginella lepidophylla

Özellikleri

Selaginella lepidophylla yosun ve eğrelti arası ilkel bitkilerdendir. Ana vatanı ABD’nin güneybatısında Teksas ile Meksika arasındaki Chihuahuan çölüdür. Sadece kireç taşlarının arasında ve yoğun kireç taşlı arazilerde yaşarlar. Çöl şartlarında genelde ölü gibi kupkuru haldedirler. Zaman zaman hafif yağışlar sayesinde hızla yeşerirler. Kuraklık ağır bastığında tekrar kuru hale gelir, biraz yaşlık sayesinde tekrar yeşerir, gelişimlerine kaldıkları yerden devam ederler.

Susuz kalıp kuruduğunda yıllarca ölü gibi kalır ama aslında canlıdır. Kupkuru, hiç yeşilliği kalmamış, soluk kahverengi olan bu mini bitkiler ölü gibi halleriyle 7-8 yıl kadar kupkuru yerlerde kalabilir. Kupkuru halde 30-40 yıl dayandıklarını söyleyenler bile var ama bu iddiaların doğruluğu şüpheli. Ne zaman suya kavuşursa o zaman 3 saat içinde tüm yapraklarını kenarlara genişleterek açar. Diğer birkaç saat içinde ise yavaş yavaş yeşile döner. Tam yeşile dönmesi bazen 8 saat, bazen 15 saate kadar sürer. Bazen de on günü alır. Yani diriliş hızı ne kadar uzun süre kuru kalmışsa o denli yavaş olacaktır. Ama daha ilk yarım günde kısmen bile olsa yeşillenmesi kesindir.

Çiçeksiz bitkilerdendir. Çiçek açmadıkları gibi tohum da vermezler. Eşeyli üremeleri yapraklarının ürettikleri spor adı verilen tozların dökülmesi sayesinde, ana bitkiden bağımsız olarak gerçekleşir.

Zehirleyici, toksik özellikleri yoktur. Ev hayvanları yerlerse zarar görmezler.

Selaginella lepidophylla kuru hali ve canlı hali

Rozet gibi çevreye dağınık yapraklarını yumruk gibi merkeze doğru iç içe geçirerek büzülmüş, küçülmüş, kupkuru, ölü gibi halde satıyorlar. Kuru satışlarında bazen kuru kökleriyle beraber, bazen kuru köklerini gidermiş olarak sattıklarını görüyorum. Galiba köksüzlerin satışları daha yaygın. Önemli değil. Köklü almışsanız ve kökleri çok fazla ise canlandırmadan önce köklerinin bir kısmını kesmeniz iyi olur. Kestikten sonra çok havadar, esintili ve kupkuru bir yerde birkaç gün daha bekletin.

Canlı hali ise çok güzel, yemyeşildir. Mini mini yaprakçıklar silsileleriyle adeta pul pul uzayan incecik dalları dantel gibi pekçok dalcıklarla dallanıp budaklanmıştır. Tam aktif yeşil halinde dantel dallarını rozet gibi her yöne yaymış olarak ortalama 12cm çapında yer kaplar. Yani mini bir bitkidir. Rozet çap 8cm ile 20cm arasında değişir. Dal diyorum ama yan parçacıklarıyla bir bütün olarak aslında tek bir yapraktır. Doğal yaşam alanlarında birbirlerinden az çok farklı birkaç varyetesi bulunur.

Hakkındaki yanlış bilgiler

Bitkiler hakkında bakım bilgileri veren güya çok ciddi dış kaynaklar bile bu tür hakkında yanlış bilgiler ve yanlış tavsiyeler verir. Mesela köksüz olduğu, doğada epifit olarak yaşadığı, toprağa ihtiyacı olmadığı bilgileri kesinlikle yanlıştır. Gerçi topraksız yetiştirmek mümkündür ama bu tarz yetiştirme şart değil. Ve (bence) pek sağlıklı bir yetiştirme şekli değildir. Bazı kişiler sürekli suda tutmayı, bazı kişiler kumlu torflu cocopeat’li karışım toprakta yetiştirip sürekli bitki besini vermeyi tavsiye etmiş. “Çöl bitkisidir bütün gün direkt güneş almalıdır” diyenler bile var. Bu tavsiyeler korkunç zararlı, yanlış, yalan bilgilerden ibaret saçmalıklar.

Gerçekte doğal yaşam tarzı

Doğada nadiren yağmur yağan çölde kireç taşlarının arasında toz/toprak ve az miktar pasif humus birikintilerine kök salmış olarak yaşar. Kurak dönemlerde kupkuru hale gelir ama kökleri sayesinde yerinde kalır. Fakat eğer kurak dönem çok fazla uzun sürerse kökleri tamamen kurur, kopar ve bitki top gibi halde yuvarlanarak rüzgarlarla ordan oraya sürüklenir. Yağmur yağdığında çabucak canlanır ve bulunduğu yere kök salarak sıkıca tutunmuş olur. Yani epifit filan değil ve su bitkisi ise hiç değil. Çölde az güneş alan yamaçlarda ya da kayalıkların ve Yucca, Opuntia gibi bitkilerin kısmi gölgelerinde yaşarlar.

Selaginella lepidophylla bakımı

Dirilmiş halde iken son derece hassas olan bu türün bakımı diğer ⇒ Selaginella türlerinden son derece farklıdır. Çünkü diriliş bitkisi Selaginella lepidophylla bir çöl bitkisidir. Onlar gibi sürekli nemli çürüntülü, mantarlı, küflü, loş ışıklı ortamlarda yaşayamaz.

Kuru halde satın aldığınız zaman hemen suya koymayın

Kuru beklemesinde hiç tehlike yok. Ölmez. Ama canlandıktan sonraki hatalarınız kesin olarak öldürebilir. Önce neler yapmanız gerektiğini iyice öğrenin. Burada elimden geldiğince en doğru bilgileri vermeye çalıştım. Türün meraklısı uzman kişilerin tecrübelerini didik didik araştırdım. Benzer hassaslıktaki çöl bitkileri üzerine kendi tecrübelerimden bilgilerimle o tavsiyeleri iyi anlamaya çalıştım. Aşağıdaki bilgilerin tümünü okumadan harekete geçmeyin. Yani önce tam bilgilenin, sonra suya koyarak diriltmeye başlayın.

Özetle şunları yapacaksınız: 1- Her şeyden önce toprağını yüksek alkalinli olarak tarif ettiğim gibi hazırlayın. Bitkiyi dikeceğiniz zaman bu toprak kuru ama kupkuru değil, çok az nemli olacak. 2- bitkiyi sadece üç saat suda bekletin. 3- saksısına dikin. Detayları aşağıda.

Ortam temizliği, havadarlığı ve kuruluğu önemli

En başta değinilecek konu bu. Diriliş bitkisini yetiştireceğiniz oda daima tertemiz ve havadar olmak zorunda. Aynı odada başka saksı bitkileriniz varsa onların da tertemiz olmaları lazım. Küflenici topraklardan kullanmamış olmalısınız. Bitkilerin saksıları eski tip terakota saksılardan olmamalı. Odada çürüyen, küflenen hiçbir şey olmamalı. Eşyaların üzerlerinde, yerlerde toz birikimleri olmamalı. Özellikle serin/soğuk odalarda yoğun nemli + durağan hava bu bitkiye ciddi zarar verir ve öldürür. Bu durumda: serin aylarda eviniz sürekli sıcak olmuyorsa, soğuk odalarda canlı tutmaktan vazgeçmeniz en iyi karar olacaktır. Yani serin günler başlarken diriliş bitkinizi kurumaya terk etmelisiniz. Bırakın kupkuru hale gelsin. İlkbaharda havalar iyice ısınınca, pencereleri uzun süre açık tutacağınız günler başladığı zaman tekrar diriltirsiniz.

Işık ihtiyacına dikkat

Selaginella lepidophylla birçok salon bitkilerine göre çok daha fazla güçlü ışık ister. Ve kuvvetli ışıklı saatler en az 10 saat olmalıdır. Yoksa küsme riski var. Direkt güneş ihtiyacına gelince: Öğle saatlerinin güneşini ve bu saatlere yakın yakıcı güneşi almayacak. Sabah erken saatlerinin güneşini ya da akşam güneşini direkt olarak 1 saat kadar almalıdır (en az yarım saat).

Asla dışarıda açık havada tutmayın

Ayrıca yağmurdan ıslansın diye sakın dışarı çıkarmayın. Çünkü bu bitkiyi doğal ortamının şartlarından apayrı bir usulde, mümkün mertebe yemyeşil, mükemmel güzellikte yetiştirmeye çalışıyoruz. Dolayısıyla doğadaki halinden kat kat hassas olurlar. Güzelliğini korumak çok önemli. Aksi takdirde yetiştirmemizin hiçbir anlamı kalmaz. Onun yerine herhangi bir ot yetiştirmek daha mantıklı olur. Bu yosunumsu bitkiyi güzel görünümlü halde yetiştirmek adeta sanatsal bir uğraşıdır.

Suyun niteliği

İlk diriltmede ve toprağını sulamada musluk suyu kullanmanızın sakıncası yok. Yalnız suyu bir gün açıkta bekleterek klorunu uçurmuş olmalısınız. Fakat esas sulamaları toprağından değil, yapraklara su fısfıslayarak yapmanız gerekiyor. İşte bu esas sulamalarda saf su kullanacaksınız. Oda ısısında olması şartıyla yağmur suyu, kar suyu, akü suyu, ütü suyu uygundur. Üstün nitelikli bir su arıtma cihazınız varsa kendi cihazınızda arıttığınız su da işe yarar.

Diriltme aşaması

Ortam ısısının 22C dereceden daha sıcak olması gerekir. Temiz bir tabağa 3cm derinliğinde, oda ısısından biraz hallice ılık temiz su doldurun. Kupkuru Selaginella lepidophylla bitkinizi suyun üzerine bırakın. Yapraklar yavaş yavaş çözülüp kenarlara açılmaya başlar. Saate bakın. Sadece 3 saat bekletin. Yemyeşil oluncaya kadar suda bekletin tavsiyelerine inanmayın. Üç saatte yeterince su emmiş olur. Daha sonra bünyesindeki su sayesinde yavaş yavaş yeşillenecektir. Suda bekletmenin sonrasında aşağıda anlattığım gibi dikeceksiniz. Ama toprağını çok önceden hazırlamış olmanız şart.

Toprağa dikme

Başlangıçta toprak mutlaka kuruya yakın, çok hafif nemli olmalıdır. Oldukça sığ saksı kullanın. İçindeki toprak derinliği 5cm veya 6cm olsun. Daha fazla derinlik iyi değil. Eğer saksı derin ise saksıya önce gerektiği kadar  sert kireç taşları doldurup taşların üzerine 5-6cm derinliği olacak şekilde toprak doldurun. Saksı plastikten ve mutlaka dibinde bir değil birçok delikler olsun. Toprağı saksıya doldurup diriliş selaginellanızı orta yere yerleştirin. Sonra sulamayın. Saksı ile beraber hava almayacağı şekilde naylon ile kaplayın. Veya tam şeffaf sebze saklama kutusuna koyup kapağını kapatın. Ya da varsa üzerine cam fanus geçirin. Ortam serin ise geceleri açık, güngüzleri kapalı tutun. 1 hafta böyle geçsin. İyice canlanmış, yemyeşil olmuş hale gelecektir.

Bir hafta dolunca

Bir hafta dolunca artık sürekli açıkta tutun. Ara sıra saf su püskürterek su ihtiyacını karşılayın. Toprağından sulamaları ise toprağı kupkuru olsa bile o kurumuşluğun üzerinden 10 gün geçmeden önce yapmamalısınız. Esas sulamaları saf su ile sisleme gibi su fısfıslayarak, sık sık yapacaksınız. Her gün yaparsanız sakıncası yok.

Bitki besini verme

1- ilkbahar ortası (Hıdrellez).. 2- ilkbahar sonu (15-20 haziran) 3- yaz sonu (eylül ortası).. Bu şekilde sadece üç defa bitki besini verin. Suya karıştırılan genel kullanım salon bitkileri besininden, suya karıştırma oranını 8 kat düşük olarak hazırlayın. Önce temiz su ile bol bol su dökerek sulayın. Birkaç gün sonra, aslında toprak kuruyunca ama tam bir kuruma olmadan evvel besinli suyu kenarlardan yavaşça dökerek toprağa verin. Miktarı, alt deliklerden bir iki damla su çıkması kadar.

Selaginella lepidophylla toprak isteği

Kesin olarak alkalinli toprak istiyor. Çok yüksek alkalinli toprak bile uygundur. Doğal yaşam alanlarında zaten sadece yoğun kireç taşlı arazilerde yaşıyorlar. Aşağıda tarif ettiğim üç madde ile toprak karışımı yapmalısınız. Adını saydığım maddelerden başka perlit, cocopeat vesaire kesinlikle kullanmayın.

Dere kumu: İri taneli olmalı. 3 veya 4mm irilikte olacak. İyice tertemiz yıkayıp kurutun. Eleyerek daha küçük tanelerinden arındırın. Dere kumu yerine, akvaryumlarda onun gibi kullanılan deniz kabukları kırpıntıları da uygundur. Bunlar sert kabuklardan kırpıntılardır. İrilikleri 3-4mm kadardır. Akvaryumcularda satılır. Bunu diğer saksı bitkileri için tavsiye etmem ama diriliş bitkisi için uygundur.

Mıcır: Selaginella lepidophylla toprağında olmazsa olmaz gerekli maddedir. İnşaat malzemeleri satılan yerlerde bulursunuz. Aslında her yerde var. Mesela Arnavut kaldırımı taşları arasındaki boşlukları mıcır ile doldururlar. Mavimsi gri küçük taş kırpıntılarıdır. Sokaklardan süpürerek alabilirsiniz. Toprak karışımında kullanacağınız mıcırın iri pirinç, leblebi ve fındık taneleri kadar irili ufaklı taneli olması lazım. Tertemiz görünüyor olsa bile önce iyice yıkayıp kirinden arındırın ve kurutun.

Toprak: Çürüntüsüz, gübresiz, kilsiz, asitsiz olması gerekiyor. En iyisi şöyle yapın: Salon bitkileri için olan torf topraktan gerekli miktarı 2 gün temiz suda bekletin. Bu beklemede iki üç defa suyu değiştirin, iyice karıştırarak eriyici, çürüyücü maddelerin suya geçmesini sağlayın. Sonra torfu son bir defa durulayarak süzüp kurutun.

Karışım oranları: 1 ölçü dere kumu + 1 ölçü toprak + 3 ölçü irili ufaklı mıcır.

Sulama

Yukarıda anlattığım gibi Selaginella lepidophylla için bir toprak sulaması ve bir de esas sulamalar var. Her ikisinin de saatini sabahın en erken saatlerine denk getirmeniz çok iyi olur.

Toprak sulaması

Ortalama 20 günde bir yapın. Saksı alt deliklerinden bolca su dışarı çıkacak miktarda su kullanın. Suyu yavaş yavaş, emdire emdire dökmeyin. Bir defada, biraz hızlıca dökün ki toprak suyu fazla emmesin, suya doygunluğu yüksek olmasın. Alttan süzülen su saksının tabağında beklememelidir.

Esas sulamalar

Saf su ile, sisleme şeklinde üzerine su fısfıslayarak, her gün veya gereken sıklıkta yapmalısınız. Bunda toprağı pek ıslanmayacak. Sis zerrelerinin yaprakları hafifçe kaplaması yeterli. Abartmadan yapın. Yani sırılsıklam ıslatmayın. Gerekirse sabahın erken saatlerinde bir saat ara ile iki üç defa tekrarlayın.

Problemleri

Bu türün en büyük düşmanı küflenmelerdir. Ortamın çok güçlü ışıklı olması, hem odanın hem bitkinin günün belirli vakitlerinde direkt güneş alması ve ortamın mükemmel havadarlığı küflenmelerin önüne geçer. Bunlar önemli. Tabii ki toprağının niteliği de bu konuda büyük önem taşıyor.

Diğer problem soğuk ya da serin odalarda toprağının ıslak olması veya ortamın havasının hem serin hem fazla nemli olmasıdır. Böylesi ortamlarda Selaginella lepidophylla fena halde mantar hastalıklarına yakalanır ve tamamıyla ölüp gider. Bu probleme meydan vermeyin. Mümkün değilse kurumaya, uykuya girmeye bırakın.

Küsme problemi

Hiçbir sebep yokken kapanmaya başlamasıdır. Gerçi bir sebep vardır ama bir defa küsmeye başlayınca yapmanız gereken şey su vermeyi bırakmak ve iyice kapanmasını beklemektir. En az 15 gün tamamıyla susuz beklemesi gerekiyor. Siz o sırada bakım bilgilerini dikkatlice okuyarak neyi yanlış yaptığınızı, hangi şartın yerinde olmadığını bulmaya çalışın. Daha sonra tekrar dirilmesi için gerekenleri yapın.

Tekrar dirilmesi

Saksıda, toprakta yetiştirdiğiniz diriliş bitkisi kapanıp uykuya çekilmişse tekrar canlanmasını nasıl sağlarsınız? Uyku dönemini tam kuru toprakta ve kuru ortamda geçirmiş olması gerekiyor. Canlanması için şunları yapmalısınız:

1- Öncelikle, yukarıda anlattığım gibi mekân şartlarının uygun olması gerekiyor. Sıcaklık, havadarlık, ışık, güneş her şey tamamsa toprağını sulayın ve 24 saat bekleyin. Bu sırada yapraklar açılırsa üzerine hafifçe su fısfıslayın. Eğer 24 saat içinde hiçbir değişiklik olmazsa aşağıdaki yolu deneyin.

2- Tam şeffaf ve yine şeffaf kapaklı bir kutu lazım. Yoksa tam şeffaf bir poşet.. İçine alt tarafa birkaç kat ıslak havlu koyun. Bitkiyi saksısıyla beraber kutuya veya poşete koyup hava almayacağı şekilde birkaç gün kapalı tutun. Çok güçlü ışıklı bir pencere yanında bekletin. Tam açılma gerçekleşip yapraklar yeşile dönünce açığa çıkarın. Üzerine su fısfıslayın. Normal bakımına devam edin.

Üretimi

Selaginella lepidophylla kardeşlenerek çoğalan özelliktedir. Yeterince gelişmişlerse ayırabilirsiniz. İlkbahar ortasında yapın. Önce sulamayı, su fısfıslamayı bırakın. Yapraklar kapanmaya başlayınca topraktan söküp çok keskin bir bıçakla en uygun yerinden kesin. Bu arada bıçağı önceden dezenfekte etmelisiniz. Kestikten sonra havadar, esintili bir yerde kurumaya bırakın. 10 gün bekletin. Daha iyisi, yaprakların tam kapanmasına ve yeşilinin biraz azalmasına kadar bekleyin. Yeşilliğinin tamamıyla gidip gitmemesi önemli değil. Sonra sıfırdan başlamış gibi ılık suda canlandırarak gerekenleri yapın.

Yaprak çeliğiyle Selaginella lepidophylla üretimi mümkündür diyenler var. Bu konuda tam açıklayıcı ve güven verici bilgi bulamadım ama selaginellaları tanıdığım için bu türde de olur diye düşünüyorum. Yukarıda dal dediğim kısımları aslında dantel gibi pekçok parçacıklar bütünüyle tek bir yapraktır. Tamamını dipten kesip almanıza gerek yok. Uca yakın 5-6 parçacıklı bir parçasını kesip alın. Bunu hafif nemli toprak yüzeyine bırakın. Saksının üzerine hava geçirmeyecek şekilde naylon gerin. Çok güçlü ışık ve yeterli sıcak gerekir (20C dereceden az olmasın). Yaprak parçası toprağa kök salarken üst veya yan kısımlarından filizlenir. Bir değil birkaç yerden filizlenmesi mümkündür. Her bir filiz ayrı bir fide olacaktır. Minicik filizler çok yavaş gelişirler. Sabretmek, gerektiği gibi ilgilenmek zor olur. Bu yüzden yaprak çeliği yöntemini tavsiye etmem.