Buda göbeği, daha önce bahsettiğim Adenia glauca türü ile şaşılacak derecede benzerlikler gösterir. Hem kodeks yapıları, hem yaprakları benziyor. Fakat iki bitki arasında hiçbir akrabalık söz konusu değildir. Jatropha podagrica Sütleğengiller (Euphorbiaceae) familyasındandır. Ana vatanı Güney Amerika kıtasının kuzeyinden Meksika’nın güneyine kadardır. Genel olarak tropikal iklim kuşağına aittir. Aynı cinsten bir akrabası, gayet farklı gelişim gösteren, peyzajcılıkla önemi olan Jatropha integerrima türüdür.
Buda heykellerinden bazılarında Buda’nın göbekli olduğu dikkatinizi çekmiştir. Bu türe de Buda göbeği diyorlar. Çünkü şişkin kısım tam dipte değildir. Ama tohumdan geliştirirken ilk günlerde bakımını aşağıda üretimi bölümünde tarif ettiğim gibi yaparsanız kodeks kısım güzelce dipte oluşacaktır.
Jatropha podagrica özellikleri
2 metreye kadar dallı budaklı gelişen orta boy bir çalıdır. Ana gövdenin dip kısmı (genelde dipten biraz yüksekte kalan kısmı) kodeks yapılı, şişkindir. Dalları etlice, kalınca gelişir ve su-besin deposu özelliğine sahiptirler. Yaprakları bitkinin bulunduğu yerin özelliklerine ve mevsim şartlarına göre bazen yuvarlakça tek parça, bazen incir yaprağı gibi loblu gelişir. Fakat Jatropha podagrica pek fazla yaprak geliştirmez. Bu yüzden bakımında yaprak sağlığına dikkat etmek gerekir. Aksi takdirde, yapraklar zarar görürse, zamansız kururlarsa bitki kendisini güçlendiremez, zayıf düşer.
Jatropha podagrica çiçekleriyle de ayrı bir güzelliğe sahiptir. Biraz Kalanchoe tarzında çiçeklenme yapar. Yıl içinde ara sıra koyu turuncu küçük çiçekler açar. Uzun ve kalın çiçek saplarının ucunda, yukarı yönelik salkımlarla birçok çiçekler bir arada. Ama belki daha güzeli, yukarı dönük çiçek salkımlarının gösterişli bir mercan kırmızısı renginde olmasıdır. Hatta çiçek salkımları çiçeksiz kaldığında dallı budaklı mercanlara benzerler.
Aslında birçok güzel kaliteye bir arada sahiptir. Hatta çiçek açtıktan sonra oluşturduğu yeşil tohum kılıfları bile güzel görünür. Çiçekleri dökülünce geriye kalan yukarı dönük boş salkımları gösterişli mercan rengini korurken, üstünde az sayıda tek tük açık yeşil renkli meyveler (tohum kapsülleri) yine başka bir güzellik. Sarı-kavuniçi arası çiçek açan çeşitlerinde ise, çiçek salkımları daha açık tonda, kavuniçi ile mercan pembesi arası hoş bir renkte olur.
Yeşil tohum kapsülleri zamanla kararıp, kurur. Aniden patlarcasına açılıp tohumlarını uzaklara fırlatır. Bunu düşünerek tohumlarını kaybetmemek için çare düşünmek gerekiyor.
Kışın yaprakları dökülünce kodeks gövdesi ve çiçek sapının ucundaki mercan renkli/biçimli kısmıyla yine gayet hoş görünür. Hatta kışın yapraksız olduğu halde yeni çiçek sapı çıkarıp çiçek açma özelliği var. Bu gerçi güneş ışınlarına ve yeterince ılık hava akımlarının çokluğuna bağlıdır.
Zehirlidir. Dikkatli olmalısınız. Öz suyu tehlikelidir. Tohumları daha fazla zehirlidir.
İklim uyumu
Kış soğuklarına dayanıklılığı yoktur. Gerçi -2C gibi çok hafif ve kısa süreli don olaylarına dayandığını görenler var. Siz yine de elinizde fazla yoksa bitkinizi riske atmayın, kışın dışarıda bırakmayın. Diğer sukulentler gibi şiddetli sıcaklarda çürüme hassaslığı yoktur. Çünkü tam tropikal kuşağın düşük rakım yerlerine ait olup gece-gündüz şiddetli sıcaklara uyumludur. Sadece güzelliğinin azalmaması için sıcak yaz günlerinde sadece öğle saatlerinin tepe güneşinden korumak iyi olur.
Yetiştirme, bakım
Buda göbeği Jatropha podagrica yaz ortası şiddetli sıcak günlerin dışında her zaman uzun süreli direkt güneş alan yerleri sever. Güneş eksikliğinde kodeks gerektiği gibi gelişemeyip çelimsiz dallar uzatıp durur. Yaz ortasında ise sadece öğle saatlerinin tepe güneşinden koruyun.
Çevresinde hatta kendi yapraklarının arasında hava akımlarının olması büyük önem taşıyor. Diğer bitkilerle fazla yakın, iç içe tutmamanız gerekli bir ihtiyacıdır.
Sukulent olduğu halde diğerleri gibi süratle kuruyan toprak gerekmiyor ve iyi de olmaz. Şöyle bir karışım yapmalısınız: 2 ölçü iyi kalitede bir torf toprak + 1 ölçü iri taneli temiz dere kumu + 1 ölçü ponza taşı. Sulamaları ise toprak neredeyse kupkuru hale geldikçe yapın. Tamamen kupkuru uzun süre bekletmeyin. Ayrıca, toprakta ciddi bir kuruma olmuyorsa sulamada acele etmeyin, kurumasını bekleyin. Sulamaları mutlaka bolca su ile yapın: en azından saksı alt deliklerinden çeyrek bardak su dışarı çıkmalıdır. Eğer yazın dışarıda tutuyorsanız bu süre içinde fazlaca sıklıkta sulamanızın hiçbir sakıncası yok.
Bitki besini gelişim devresinde, ayda bir verin. Azot oranı düşük olması lazım (veya kaktüslere özel bitki besininden).
Sonbaharda havalar serinlerken sulamayı bırakın. Yaprakları kuruyacak, nisana kadar susuz dinlenmeye çekilecek. Ama eğer eviniz kış boyu 7/24 sürekli sıcak oluyorsa, özel havalandırmalı ısıtma tertibatına sahipse, dinlendirmeyi sadece kış sonuna doğru yapın. Mesela şubat sonunda nisan başlarına kadar en az 5 hafta tam bir dinlenme yaşasın. Dinlenmesi için serinlik gerekmez. Tam susuz ve güneşsiz bırakmanız yeterlidir.
Budama: Kış dinlendirmesinin sonunda, toprağı yine kuru iken kodeks kısma zarar vermeden istediğiniz gibi budayın. İsterseniz tüm dalları, uzantıları keserek sırf kodeksten ibaret bırakabilirisiniz. Nasıl isterseniz, tercih sizin. Bitkiye zararı olmaz. Budama yaptıktan on gün sonra sulayın.
Yaprak sağlığı
Jatropha podagrica yaprakları toprağının özelliğine, azot oranının yüksekliğine göre ve güneş ışınlarının direkt olarak fazla alamamasına göre fazlaca devleşebilir. Bu pek iyi bir şey değil. Yukarıda da dediğim gibi azot oranı düşük bitki besini kullanın ve güneş ışınlarından mahrum etmeyin. Her türlü yaprak bitlerinden çok iyi koruyun. Yapraklarını tertemiz ve sağlıklı tutmak bakımında en ince püf noktasıdır. Bu konuda titiz ve dikkatli olmak zorundasınız. Çünkü çok sık yeni yaprak vermiyor. Ama güç toplaması için sağlıklı yapraklara ihtiyacı var.
Saksılamaya dikkat
Bu özel bir mesele. Buda göbeği kazık kök gibi birkaç kalın ana kök uzatır. Kalın ana köklerin dimdik aşağı gitmesi şart değil. Eğer biraz yayvanca ama pek derinliği olmayan saksı kullanırsanız iyi olur. Böylece kalın kökler dimdik aşağı gitmek yerine çevreye yayılır . Ve bu da bitkinin saksıda dimdik durması yönünde işe yarar. Eğer derin saksı kullanırsanız dimdik durması için toprağını sıkıştırmak gerekir. Bu durumda, köklerin havasız kalıp çürümemeleri için toprak karışımına daha fazla ponza taşı karıştırmalısınız. Kısaca, her şeyin çözümü var. Ama yine de yayvan, alçak saksı kullanmanız güzel görünüm için ve bitkinin kolayca dik durması için daha iyidir. Geniş saksısında isterseniz az köklü küçük sukuletleri buda göbeğine arkadaş edersiniz.
Jatropha podagrica üretimi
1- Tohumlarıyla son derece kolay çoğaltırsınız. En geç on günde çimlenirler. Dayanıklı gelişim gösteriler. Fakat, ilk süreçte çok uzun süreli ve çok yüksek şiddetli ışık gerekir. Aksi takdirde, topraktan yükselen ilk ana gövde taslağının ilk çenek yapraklara kadar olan kısmı anormal uzama yapar. Ve kodeks şişkinliği de uygunsuz bir yerde başlar. En iyisi tohumları mayıs başında ekin ve bütün gün direkt güneş alan bir yerde tutun. Böylece ilk çenek yapraklara kadar olan kısım kısacık kalır ve kodeks oluşumu dosdoğru gelişir. Haziran ortasından itibaren öğle saatlerinin tepe güneşinden koruyun.
2- Kış sonunda budadığınız buda göbeği çiçeğinizin parçalarını köklendirebilirsiniz. Ama çelikle türetilen Jatropha podagrica fidelerinde kodeks oluşmaz. İki üç yıl sonra ana gövde biraz kalınlaşınca dibe yakın yerden kesersiniz. Yeni filizler verip dallar uzatacak. Her kış sonunda tüm yan dalları budarsanız. Bu şekilde uğraşırsanız kısalttığınız ana gövde yıldan yıla kalınlaşarak kodeks halini alır.