Lathyrus odoratus, ıtırşahi (kokulu bezelye)

İtalya’nın güneyi ile Kıbrıs arasında kıyı kesimleri ve adalar bu türün yaşam alanlarıdır. Fabaceae (Baklagiller) familyasından kısa ömürlü (mevsimlik) bir tür.

Özellikleri

Lathyrus odoratus, ıtırşahi çiçeği veya kokulu bezelye güzel renkli ve hoş kokulu çiçekler açar. Birçok renklerde, renklerin çeşitli tonlarında çiçek açan sayısız kültivarları, çeşitleri vardır. Fakat birçok çalışmalara rağmen kimse sarı çiçek açan bir ıtırşahi türetememiş.

Bir Akdeniz bitkisi olduğu halde yazları fazla sıcak olmayan yerlerde daha güzel gelişir. İlkbahardan sonbahara kadar devamlı çiçek açar. Akdeniz ikliminde yaz ortasına doğru şiddetli sıcaklar yüzünden küser ve kurur.

Yaprakları iki parçalıdır. İncecik iplik gibi tutmaçlarıyla dallara, çubuklara sarılıp uzar. Boyu 90cm ile 2,5m arasında değişir. Itırşahi diktiğiniz yere sarılacağı bir değnek koymanız gerekiyor. Taze bezelye benzeri tohum kapsulleri verir. Bunlar olgunlaşıp kuruduğunda alıp saklamayı unutmayın. Sonraki ilkbaharda yeniden yetiştirmek için tohumları lazım.

Çiçeklerini toplayıp küçük vazoda masa üstüne koyabilirsiniz. Buna elverişlidir. Eve güzel koku salar.

Itırşahinin Bilim’e hizmetlerinden dolayı insanlık tarihinde önemli yeri var. Mendel’in bezelyeler üzerinde çalıştığı gibi ıtırşahi üzerinde de önemli çalışmalar yapılmış, genetik biliminde bu sayede ilerleme kaydedilmiş.

Zehirleyici etkisi

Çok abartıyorlar. Bezelyeden baklaya her baklagil çiğ yenirse bazı insanlara fena dokunur. Bu da öyledir. Mesela ben bir gün bahçemdeki baklaların yeşil-çiğ lezzetini beğenip biraz yedim ve zehirlendim. Yani aslında fena hasta oldum. Bütün gün kusmuştum. Kısaca, ıtırşahi belki biraz daha fazla etkilidir. Yani çiğ veya pişmiş hiçbir şekilde yemeyin.

Itırşahi çiçeği

Yetiştirme ve bakımı

Itırşahi çiçeğini bahçelerde hava akımları olan ve güneşli yerlerde yetiştirmelisiniz. Toprak yüzeyinin küçük bitkilerle ya da malç ile kaplı olmasında yarar var. Çünkü serin toprak istiyor. Güneşin ısıttığı toprakta ise sağlığı bozulur. Balkonlarda çömlek saksılar kullanmalısınız. Veya çok büyük plastik saksının tam ortasına dikin. Yanlarına da az köklenip çok yapraklanan küçük bitkiler dikerseniz kökleri fazla ısınmaz.

Fideler 20cm olunca tepelerini koparın ki daha fazla dal versinler. Ne kadar çok dal, o kadar çok çiçek demektir.

Çiçek açmaya başladıktan sonra ıtırşahilerin solan çiçeklerini ve güçsüz dallarını kesin. Sararmaya başlayan yaprakları hiç vakit kaybetmeden ilk fark ettiğinizde kesin. Bunlara dikkat ederseniz ıtırşahi çiçeklerinizin çiçek verme dönemini uzatırsınız. Tohum için sadece ihtiyacınız kadar bir iki meyvesini (yeşil kılıflı taze bezelye gibidir) bırakın gelişsin. Fazlasını tutmayın. Çiçekler solar solmaz kesip yok edin.

Fide üretim

Lathyrus odoratus sadece tohumla üretilir. Tohumlarını Ege ve Akdeniz kıyı kesimlerinde sonbaharda ekmeniz gerekiyor. Böylece martta çiçek açmaya başlarlar ve aşırı sıcaklar başlayana kadar üç dört ay boyunca çiçeksiz kalmazlar. Aslında baklaların ve bezelyelerin sonbaharda ekildiği her yerde ıtırşahileri de bu şekilde yetiştirebilirsiniz. Kışın -7C derece ve daha soğuk olan yerlerde ise tohumları ilkbahar başında ekin.

Problemleri

Çeşitli bitki bitleri ve külleme hastalığı ıtırşahilerde bazen oluyor. Gözünüz hep üstünde olmalı. Gerektiğinde ilaç kullanmak şart. Salyangozlara karşı da dikkatli olun. Ayrıca ıtırşahi yakınında sararan ve çürüyen yapraklar, kurumaya terk edilmiş bitki parçaları, olgunlaşmaya doğru gelişime devam eden meyveler ve kompost bidonu olmamalı. Çünkü bunlar etilen gazı salar. Ve bu da ıtırşahların biyoritmini ölüm sürecine sokar. Yani etilen gazı yüzünden bitki kendisini kışa girmek üzere gibi hisseder ve yeni gelişimleri bırakır. Itırşahi çiçeği bu konuda hassastır.

Kaynaklar

Sweet pea — Wikipedia
Lathyrus odoratus, sweet pea — Gardenia