Cactaceae (Kaktüsgiller) familyasından Mammillaria cinsinin iki yüze yakın türleri var. İsim Latince’de meme ucu (memenin emzirme ucu) anlamına gelen mammilla sözcüğünden türetilmiş.
Mammillaria türlerinde tüm gövdeyi kaplayan ve uçları dikenli olan meme ucuna benzer uzantılar her türde aynı değildir. Bazılarında sıklık az, bazılarında silindirik uzantı hafif kabartı şeklindedir. Mammillaria mystax türünde ise sıklık yoğun ve kedi memesi gibi silindirik yapı tamdır. Kaktüslerin tipik özelliklerinden olan areola‘lar Mammillaria türlerinde uzantıların uçlarındadır.
Özellikleri
Mammillaria mystax tek gövde olarak gelişir. Biraz yaşlanınca yanlarından filizlenip tek başına grup oluşturur. Genellikle 5cm ile 15cm uzunluklarda görürüz. Fakat 30cm’ye kadar irileşme, hatta daha fazla uzama potansiyeline sahiptir.
Gövdesi fazla esnektir. Güneşli yöne kolayca yön değiştirir. Uzun süre susuz kalırsa eğilir. Sulayınca yine dik hale gelir. Bu esneklik diğer Mammillaria türlerinde de var.
Kışın -7C dereceye kadar (9A) kış soğuklarına dayanır.
Çiçek açması
Tepeye yakın ama tepe merkezinden uzakta, çepeçevre küçük koyu pembe çiçekler açar. Çiçek açma zamanı doğal yaşam alanında şubat-nisan arasıdır. Fakat Akdeniz ikliminde bütün yıl kesintisiz çiçek açar.
Habitat
Ana vatanı Meksika’nın güneyine yakın kısımlarıdır. 200m ve daha yüksek rakım arazilerde, daha çok da 1000m ile 2600m arası dağlık tepelik yerlere özgüdürler. Bulundukları yerler kışın yapraklarını döken seyrek ağaçlı ormanlardır. Ağaçlar fazla sık olmayıp kuraklık uyumlu çalı vb bitkiler ve sukulent türlerle karışıktır. Yağışlar ilkbahar ortası ile sonbahar başı arasında görülür. Yılın serin ve soğuk zamanları genelde tam kurak geçer. Bölge tropikal kuşak ile subtropikal kuşak geçiş bölgesidir ama Mammillaria mystax dağlarda bulunduğundan kışın ara sıra kupkuru hafif don olaylarına maruz kalırlar.
Yetiştirme ve bakımı
Mammillaria mystax çöl kaktüsleri kadar tam gün güneş istemez ama günde birkaç saat direkt güneş mutlaka almalıdır. Yazın öğle civarı güneşinden korumak iyi olur. Hava akımlarını alması da çok önemli. Yoksa kapalı mekanlarda hem gelişmez hem çiçek açmaz.
Toprak ve sulama
3 ölçü torf toprak + 1 ölçü 3mm tertemiz dere kumu + 1 ölçü ponza taşı karışımı yapın. Sulamaları toprak iki günde kupkuru olsa bile o kurumanın üzerinden en az 10 gün geçmeden yapmamalısınız. Kış boyunca ise eğer hiçbir gelişim olmuyorsa hiç sulamayın.
Toprağını iki üç yılda bir değiştirin ve o sırada köklerde iyi bir budama yapın. Zamanı ilkbahar ortası.
Mammillaria mystax
Çoğaltma, üretim
Mammillaria mystax yavru verdiğinde onların tamamyyla olgunlaşmalarını, körpeliklerini üzerinden atmalarını bekleyin. Sonra ilkbahar ortasında ana bitkiden dikkatlice kesip ayırın. İki hafta açıkta beklettikten sonra kuru toprağa dikip bir hafta hiç sulamayın.
Tohumlarıyla üretmek için tohumları kış sonunda veya ilkbaharın en başında ekmelisiniz.
İlginç kaktüslerden olan Mammillaria mystax ciddi hatalar yapmazsanız son derece dayanıklı ve uyumlu bir türdür.
Bendekini mammilaria spinossima sanıyordum meğer mystax’mış. Yalıtımı çokta iyi olmayan pimapenli balkonda tutuyorum. Yaz kış keyfi hiç bozulmuyor ve sürekli çiçek açıyor. Fakat neden yavru vermiyor onu anlamıyorum Bendekini oldukça bakımsız kalmış fakat bir sürü yavrusu olan bir ana bitkiden almıştım. Aynı bitkiden yavru alan bir başkasının bir sürü yavrusu var. Kaktüs yine oldukça bakımsız ve gelişememiş durumda. 3-4 kol yavrusu vardı en az. Benimkiler iyi gelişmiş durumda ve iriler ama yavru vermiyorlar. Kötü şartlardaki bitkinin yavrulaması soyun devamı için bir nevi karşı atak herhalde.
***
Yavrulaması birkaç yıl yaşlandıktan sonra olur. Ayrıca anavatanında olduğu gibi kışın biraz soğukta tamamen susuz kalır ve fazlaca güneş alırsa (kışın birkaç ay) ondan sonra yavru verme ihtimali daha yüksek. 2-3 yılda bir söküp kök budaması yapmak kaktüslerde doping etkisi yapar. Bunu da hesaba katmak lazım.
İki ay boyunca evde olmadığı için kaktüs evin içinde kaldı(Şubat mart aylarında). Ama komşu belirli aralıklarla su vermeye devam etti. Ben mart nisan gibi geldiğimde bükülüyordu (ilk resimde görülüyor). Balkona koydum ve dik durması için destek bir çubuk koydum ama bükülmeye devam etti. Geçen sene de bu kadar olmasa da bükülmüştü. Aralarında çıkan yavrudan dolayı dikenleri batmasın diye kendini büküyor sandım. Aradaki yavruyu kopardım hatta tüm yavrularını kopardım bir de çubukla destek verdim dik durması için. Bir süre sonra düzeldi (geçtiğimiz kasım gibiydi). Ama bu defa yavruları büyümedi. Sanırım türü Mammillaria backebergiana. İnternetten baktığım bu hiçbir kaktüs çift değil bu sebeple ayırmak istedim. Ama kökten birleşikmiş. Düzelmesi için ne yapabilirim? Keserek ayırmam zarar verir mi? Bu şekilde ayırsam yavru yavru vermeye devam eder mi? Biraz fazla toprağa gömmüşüm galiba. Bu defa daha az gömersem toprağın altında kalan sarı kısımlar toprağın üstüne çıkınca yeşil olur mu? Yavruları ayırmalı mıyım? Nasıl ne zaman ayırmalıyım? Son Resimde yavrunun büyüklüğünü anlamanız için yakından çektim.
***
Bükülme bu tür kaktüslerde normal bir şey. Ne kadar kalın olsalar da gayet esnektirler. Bunu bir problem olarak düşünmemelisiniz. Ama sizinki çok zayıf ve güçsüz kalmış gibi görünüyor. Ya güneş eksikliğinden dolayı ya da toprağının besleyici olmamasından dolayı çelimsiz uzamış. Kalın ve güçlü gelişseydi yine bükülebilirdi. İnternette gördüğünüz fotoğraflar sizi aldatmasın. Bir de bu tür kaktüslerin güneşi en çok alabileceği yöne bükülme özellikleri var. Bunun olmaması için saksının yönünü ayda iki defa değiştirmelisiniz. Önemli değil. Bakımını doğru yapın yeter. Ayrıca internette çift görmediniz diye ayırmanız çok yanlış. Doğal hali koloni halidir ve öylesi çok daha güzeldir. Sakın bölmeyin ve aynen eskisi gibi ama daha geniş saksıya ve doğru toprakla beraber dikin. Eskiden toprak altında kalan kısım yine toprak altında kalmalı.
Son kısımdaki kesildikten sonra kuru toprağa dikilir kısmı hatalı mı yazılmış?
***
Hayır hatalı değil aynen öyle yapın. Kesilen yerin kuruması için iki hafta açıkta bekletin. Sonra kuru toprağa dikin. Kupkuru olmasına gerek yok ama nemliliği orta derecenin ne kadar altında olursa o kadar iyi. Bir hafta sonra sulayın.
Orta boy saksıda bir Haworthia fasciata, bir Mammillaria mystax ve bir de Echino Kaktüs bulunuyor. Haworthia fasciata çürüdü ve öldü. Söktüm ama kalan bitkilere birkaç gün önce fazla su verdim sanırım çünkü Mammillaria mystax uç kısmının kenarından çürümeye başladı. Çürüyen alan küflendi. Durması için ne yapmam gerekiyor? Bir yıldır çok iyilerdi ama iki ayda çok kötü duruma geldiler.
***
Bu tür şikayetler sık geliyor ve sebep hep aynı. Sulama hatası yüzünden zamanla toprağın EC derecesi bitkileri öldürecek düzeyde yükseliyor. Ölümcül hatanız saksı alt deliklerinden su çıkmayacak miktarda az su ile sulama yapmanızdır. İşte bu yüzden toprakta felaket derecede zararlı madde birikimi oluyor (şu sayfada açıklaması var: Saksı ve bahçe çiçekleri kaç günde bir nasıl sulanır?) Ayrıca bu saydığınız türlerin üçü de kış boyunca hemen hemen hiç sulanmamalıdır, bu ayrı mesele. Kaktüsünüzün ikisini de hemen sökün. Köklerini yıkayın. Çürük yerleri tamamıyla kesin. Bir iki hafta açıkta kurumaya bırakın. Bu arada kökler de kuruyacaktır ama hiç problem değil. Sonra kaktüslere uygun özellikteki yeni ve temiz bir toprağa dikin (toprak kuruya yakın çok az nemli olmalı ve toprak adam akıllı kupkuru oluncaya kadar hiç sulamayın).
Mammillaria kaktüsümü 3 günde bir 2 yemek kaşığı ile besleyebilir miyim? Bana satan kişi öyle söyledi. Doğru mu?
***
Satıcı ya deli ya da sizinle alay etmiş. Öyle bir saçmalamayı ciddiye almayın.
Bendeki kaktüs mammillaria sponissima mı yoksa mystax mı tam emin olamadım çok benziyorlar ama sanırım sponissima. 1 ay önce 5 cm’lik saksıda satın aldığımda pembe çiçek tomurcukları vardı. Evde iki hafta boyunca sırayla çok güzel açtılar bazen aynı anda 3-4 tane açmış oluyordu. Ertesi gün baktığımda kapanmış ve kurumuş halde buluyordum. Şu anda hepsi kurumuş durumda. İlkbahar-yaz döneminde açması gereken çiçekler şubat ortası açtığı için kafam karıştı. Tekrar açması mümkün mü sizce? Neden olmuş olabilir saksı değişimini geciktirdiğim için mi? Bir de sizi maalesef geç keşfettiğim için çok fazla yanlışımı farkediyorum. Piyasada satılan kaktüs toprağı ile ponza ve perlit ile karışımlı bir saksıda şu an. Buna rağmen suladığımda saksı deliklerinden su akmadı.
***
Aslında yılın her zamanda çiçek açabiliyorlar. Çünkü kendi ana vatanındaki gibi aylarca tamamıyla susuz kalma imkanları olmuyor. Ve doğadaki yaşam döngüsünü düşünürseniz, ara sıra susuzluk sıkıntısı çektirmek iyi olur. Mesela madem şimdi çiçeksiz kalmış, o halde iki ay kadar bir süreyle tamamıyla susuz, kupkuru toprakta kalması iyi olur. Daha sonra ortamın daha esintili olmasını sağlayarak sulayın. Bu sayede yeniden tomurcuklanmaya girişebilir. Toprağına gelince, niçin saksı altından su dışarı çıkmadı bunu saptamanız lazım. Belki çok az su döktünüz, belki saksının dibi delikli değil, belki de toprağın içeriğinde suyu sünger gibi emen maddeler vardır.
Kök çürümesi var mı sizce? Sarı kısımları yumuşamış ve köklerinde de turunculuklar var. Koku da var. Dışarıdan çok sağlıklı görünüyor ama sağlam duramıyor sallanıyor her an düşecekmiş gibi.
***
Resimden anlayamadım. Kökler çürümemiş olsa bile önemli değil. Önemli olan şey dip kısmı. Orası çürümüşse kurtarmanız imkansız gibi zor. Acilen en sağlıklı yerinden kesmek ve mutlaka çok rüzgarlı ve kuru bir yerde, kesik yerin rüzgar alacağı şekilde on gün bekletmeniz gerekiyor. Kesik yer siyahlaşmadan hızlıca kurursa kurtuldu demektir. Şimdi kontrol etmek için dip kısımlarına tırnağınızla bastırın. Çürümüşse aynen haşlanmış patates gibi tırnağınız kolayca içeri girer ve çürük yer vıcık yapısıyla kendisini belli eder.
Bu bitkiyi yeni aldım. Sağlıklı görünüyor. Üstünde çiçekleri bile var. Yalnız geldiğinden beri beni rahatsız eden keskin bir kokusu var. Odanın yanından geçerken az da olsa o koku burnuma geliyor. Kokusu hakkında internette bir şey bulamadım. Bu bitkinin kokusu var mı?
***
Hayır kesinlikle kokusuzdur. Muhtemelen üzerine kokulu bir madde dökmüşlerdir.