Bignoniaceae familyasının Campsis cinsinden Acem borusu çeşitli bilgi kaynaklarında farklı bilimsel adlara sahiptir. Farklı bitkiler sanmayın. Aynı bitkinin isimleridir. Bignonia radicans, Tecoma radicans, Gelseminum radicans, Bignonia florida, Bignonia coccinea ve Campsis curtisii. Gerçek bilimsel adının Campsis radicans olması gerekir.
Özellikleri
Acem borusu liana bitkilerdendir. Yani ana gövdesi odunlaşan, ağaçlaşan sarmaşık özellikli bir bitkidir. Özel çalışmalarla kolayca ağaç biçimi verebilirsiniz. Gerektiği gibi budamalarla 2 metreden 4-5 metreye kadar küçük ama gayet güçlü bir ağaç formuna sokmanız kolaylıkla mümkündür.
Hızlı gelişen, tırmanıcı ve uzun ömürlü Acem borusu güzel çiçekleri için yetiştirilir. Güneşi çok sever. İyi güneş alan bahçelerde süratle uzar. Arsız bir büyüme gösterir. Kışları pek sert geçmeyen bölgelerimizde bir de yaz boyunca susuz kalmazsa ağaçları sararak boğabilir.
Sulak bahçelerde her yere dip sürgünler uzatır. Sonra bahçenizin her yerinde topraktan acem borusu dalları yükseldiğini görürsünüz. İtinayla bakım yaptığınız, çiçekler diktiğiniz, düzenli suladığınız bahçenizde asla yer vermemeniz gereken bitkilerdendir. Değer verdiğiniz ağaçlarınızı acem borusundan korumalısınız. Sulak yerlerde fazla azgın gelişir. Bu durumda acımasızca budamalar yapmanız gerekir. Çitleri çabuk örter. Duvarlara yapışarak tüm yüzeyi kaplar. Duvar sıvasına zarar verir.
Acem borusunun çiçekleri ve yaprakları
Acem borusu Campsis radicans türünün ana vatanı ABD’nin doğu kesimleridir. -34C dereceye kadar kış soğuklarına dayanır. Türkiye’nin hemen her yerinde acem borusu bahçelerde yetiştirilmeye uygundur. Birkaç yaşını bulunca artık kuraklıklara da çok dayanıklı hale gelir. Yerine iyice alıştıktan sonra budamaktan başka hiçbir bakım yapmanız gerekmez.
Tüm yaz boyunca çiçek açar. Sarı, altın rengi, turuncu, koyu turuncu ve kırmızı çiçek açan acem borusu çeşitleri var.
Yetiştirilmesi
Bahçelerde toprak seçmez. Sadece güneşli yer seçin. Yarı gölgeli yerde de olur. Tam gölgeye uymaz.
Saksıda balkonlarda ve teraslarda Acem borusu yetiştirmek için düzenli budama yapmalısınız. İyi güneş alan bir yerde tutmalısınız. Eğer köklerini ısıtıcı saksı ve toprak kullanırsanız güdük kalır. Yıllarca hiç büyümez. Bundan dolayı acem borusunu mutlaka mümkün olduğu kadar büyük saksıda yetiştirin. Toprağı ise mutlaka şu şekilde ayarlayın: 3 ölçü torf toprak + 1 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü iri taneli dere kumu. Hepsini harmanlayın.
Ayrıca saksı içindeki toprağı güneş ısıtmasın diye toprak üst yüzeyine ponza taşları döşemeniz iyi olur. Daha güzeli az köklenen sukulent bitkiler dikin.
Gübre verecekseniz bahçede istemez. Ama saksıda, ⇒ şu sayfadaki gibi verin. Başka türlü vermeyin. Ciddi zararı olur. Çünkü Acem borusu tuzlu topraklara hiç uyumlu değildir.
Toprak kurudukça sulayın. Her zaman sırılsıklam kalan toprakları sevmez.
Acem borusu nasıl budanır?
Budamayı bölgenizin iklim şartlarına göre, don olayları riski geride kaldığı zaman, kış sonunda veya ilkbahar başında olmak üzere yılda bir defa yapın. Dalları istediğiniz kadar kısaltmanızda bir sakınca yok. Yan dalları üzüm asmaları usulü budayın. Yani öyle kısaltın ki kalan kısımda 4 filizlenme noktası kalsın. Bunların dışında fazla güçsüz, kırık dökük, kuru, güdük dalları da budamalısınız.
Çoğaltılması
Acem borusu tohumla, çelikle ve çevresinde kendi türettiği kök sürgünü sonucu oluşan fidanlarını ayırmayla çoğaltılır.
1- Tohum ile: Yaz boyunca açtığı çiçeklerinden oluşan tohumlarını bahçenizde güneş gören yerlere serpin. Kışın soğukta kaldıktan sonra baharda çimlenirler. Aksi takdirde, baharın gelmesine bir ay kala tohumları nemli perlitle karıştırıp bir poşet içerisinde buzdolabında beklemeye alın. Tohumların çimlenebilmeleri kış üşümesi yaşamalarına bağlıdır.
2- Çelik ile: Mayıs ortasından ağustos başına kadar yapabilirsiniz. 15 – 20 cm uzunluğunda kurşun kalem kalınlığında sağlıklı dallarından aldığınız çeliklerin alt yapraklarını yok edin. Dalda en üsteki yapraklar kalsın. Nemli toprak doldurduğunuz saksılara 4 – 5 cm alt kısmı toprağın içinde kalacak şekilde dikin ama sulamayın. Toprağı dala biraz bastırın. Saksıyı şeffaf bir poşete geçirip bağlayın. Direkt güneş almayan ama iyi aydınlık bir yerde bekletin. Böylece yüzde yüz nemli kalan ortamda çelik köklenmeye başlar. Her gün veya iki günde bir açarak bir iki saat havalandırın. Toprak kurumuşsa hafifçe sulayın. Köklenmesi bir buçuk ay sürebilir. Köklenmesi gerçekleşince poşetten çıkarın.
3- Acem borusunun çevresinde gördüğünüz fidanları sonbahar ortasında veya kış sonunda söküp ayrı yerlere dikebilirsiniz.
Balkonumda acem borusu yetiştirmek istiyorum ama nasıl yapacağımı bilmiyorum.Hemen balkonumu suslemesini istiyorum. Bu yüzden almayı düşünüyorum. Tam olarak ne yapmalıyım? Çiçeklerle yeni ilgilenmeye başladım ve acem borusunu çok sevdim. Yardımcı olur musunuz?
***
Bu bitki saksılarda genellikle güdük kalır, hiç gelişmez. Sebep köklerinin ısınan toprakları sevmemesidir. Ama eğer kocaman saksı alırsanız, saksıyı sizin oraların ormanlık yerlerinin doğal arazi toprağı ile doldurur ve acem borusunu o kocaman saksıya dikerseniz gayet güzel gelişecektir. Sakın torf denen hazır poşet toprak kullanmayın. Yazın sıcağı köklere iletir ve serin toprak isteyen türlere iyi gelmez.
Ben bir sitede yaşıyorum sitede küçük ağaçlar var. Onların toprağı ile yapsam olur mu? Yakınlarda bir orman yok.
***
Çöp atılmayan, yemek artıkları dökülmeyen, inşaat, badana, boya artıkları dökülmeyen, balkon, yol vesaire yerlerin deterjanla yıkanmış sularının ulaşmadığı ve kedilerin köpeklerin çişlerini kakalarını yapmak için belledikleri bir yer değilse evet oradan alabilirsiniz.
Ben alıp köyüme götürmek istiyorum saksıdan çıkartıp toprağa eksem sorun olur mu?
***
Hayır sorun olmaz ama saksıdan çıkarırken toprağını hiç dağıtmadan çıkarın.
Terasta saksı içerisine 5 sene önce acem borusu diktim. Yapraklanıyor ama hiç çiçek açmıyor. Ne yapmam gerek?
***
Acem borusu azgınca, gür gelişim gösteren bir bitkidir. Beş yılda kocaman ağaç olur. Saksıda çok küçük kalmışsa çiçek açmaması normal. Kökleri serin toprak istiyor. Büyük bir saksıya doğal arazi toprağı kullanarak dikerseniz kökler serinde kalacak ve daha iyi gelişecektir.
Mart ayında acem borusundan uç dal aldım. Suda çillenmesi mümkün mü?
***
Hayır mümkün değil.
Acem borusunun kökleri diğer ağaçların köklerine zarar verir mi?
***
Olabilir. Didim’de komşumun bahçesinde Acem borusu bahçenin her köşesine köklerini uzattı. Her yerden yeni fidanlar uzuyor. Tam bir baş belası. Komşu bahçeleri bile istila etmeye çalışıyor.
Kaç litrelik saksıya dikmek gerekir? Bugün aldım bahçeye diktim. Burada yorumları görünce korktum. Saksıya geçiricem.
***
Çok büyük saksı lazım. Çünkü kökleri serin toprakta olmazsa saksıda gelişimi son derece yavaş olur. En azından 40cmX40cm ebatlarında kocaman bir saksı ve kökleri serin tutabilecek özelikte toprak lazım. Torf toprak, hafif killi arazi toprağı ve biraz da dere kumu ile karışım yapmanız gerekecek. Bu sayede toprak fazla ısınmaz.
Ankara’da Ekim ayında gelişmiş dalları olan iki acem borusu diktik. Ama Nisan sonu halen dallar kuru görünüyor. Ne zaman filizlenir? Yoksa kurudu mu?
***
Kurumuş olabilirler. Veya diktiğiniz yer hiç güneş almıyorsa, kuzeyy cephe gibi bir yer ise bu sebepten gecikmiş olmaları da mümkün. İsterseniz bazı dalları kırıp kontrol edin. İçleri canlı görünüyorsa bir iki hafta içinde filizlenme ihtimalleri var. Eğer toprağa dikerken kökleri kendi toprağından arındırmış ve gübreli toprak ile dikmişseniz kökler yanıp çürümüştür. Dalları hala canlı görünse bile siz onları ölmüş kabul edin.
Acem borusu çiçeğini kökten çıkarıp saksıya koydum. Yaprakları söndü. Bahçeye eksem canlanır mı acaba? Ne yapmam lazım?
***
Saksıda pek şansızın yok. Hemen bahçeye dikin.
Geçen sene yazın bahçeye yeni filizlenmiş acem borusu ektim. Hemen uzayıp büyüdü. Kışın yaprak dōktükten sonra dalları kurudu. Budadım, kısalttım. Dalı kazıyıp baktım içi hala yeşil ama şu an hiç bir tomurcuk yeşillenme olmadı. Acaba yerini mi sevmedi? Yoksa mayıstan sonra mı yeşillenecek?
***
Peki dallarının kurumuş olduğundan emin miydiniz? Belki o dallardan filizlenmeye haırlanıyordu ama budamakla o hazırlıkları boşa gitti. Yani böyle olabilir. Veya gerçekten soğuktan dondularsa yine aynı şey. Esas filizleneceği yerler olmayınca yeniden yeşermesi gecikecek. Normal. Biraz bekleyeceksiniz. Uzun sürer mi, haziranda mı filizlenir bilmiyorum ama en kötü ihtimalle haziran ortasına kadar filizlenir.
Turuncu acem borusu soğuk iklimde dayanıklı olduğunu bilmiyorum. Bahçemde var. Peki sarı ve pembe olan acem borusborusuda soğuk iklimde dayanıklı mı?
***
Diğer renkleri hakkında şu an için bilgim yok.
Bahçede acem borusu kök sürgünleriyle baş edemiyorum. Nasıl önleyebilirim?
***
Kesin ve net çözüm Acem borusunu bahçenizden yok etmeniz. İnanın başka hiçbir çare yok. Önce tam dipten kesin. Dip kısmını elinizden geldiğince oyun. Sonra için bolca çamaşır suyu dökün. Böylece ölür. Çevrede çıkan sürgünler de biraz kazarak ve oraya gelen kökleri takip ederek söküp atarak yok etmeniz lazım.
Acem borusu fidanı aldım ve bahçeme diktim. Çok güzel boylanıyor, yeni dal ve yapraklar veriyor. Ancak halen çiçek açmadı. Ne zaman açar acaba?
***
Çiçek açma olgunluğuna gelmesi için kaç yıllık gelişmesi gerekir, kaç yaşında olması gerekir şimdilik bilmiyorum. Ama tam yetişkinlerin bile çiçek açma zamanı kış sonu ve ilkbahar mevsimi hava şartlarının gidişatına göre her yıl aynı zamanda olmaz. Bazen yaz başında, bazen çok daha geç, sonbahara doğru çiçek açar.
Pembe acemborusu fidanı aldım. Bahçeme bir ağacın dibine diktim. Aldığımda üzerinde çiçeği vardı. Sonra bir kez bir tane açtı. Şimdi hiç açmıyor. Sadece dalları büyüyor. Ne yapmalıyım?
***
Mevsimlik çiçeklerden değil. Boşuna endişelenmeyin. Bu bir ağaç türü. Bırakın güçlensin. Yıllar geçtikçe her yıl daha fazla ve daha uzun süreli çiçek açar.
Acem borusu nasıl budanır?
***
Sema Hanım yazı içinde eksik kalmış bir konuyu sorduğunuz için çok teşekkür ederim. Hemen gerekeni yaptım. Yazı içinde sorunuz bir başlık halinde yerini aldı. Altındaki açıklamayı lütfen oradan okuyun.
Lanet çiçek. Yandaki çimleri sulanan bahçeden bizim bahçemize dadandı. Söktükçe fışkırıyor. Abartmıyorum 2500 yerden telleniyor, duvarlara yapışıyor ve her yeri karınca basıyor. Evi yutacak bıraksak.
***
Doğrudur. Kök sürgünlerinden başka ayrıca tohumlarından da kendiliğinden yeni fidanlar peyda olur. Bende yok ama uzak komşularımdaki acem borusunun tohumları nasıl geliyor bilmiyorum bahçemde birkaç defa mini fidanlarını buldum.
Her dalında ve yaprağında yüzlerce minicik siyaha yakın renkte böcekler var. .. Sinek böcek ilacı sıktım işe yaramadı. ..
***
İlaçlamanız kesin şart. Sinek ilacı bitkiyi öldürür. Yaprak bitleri için olan ilaç satın almanız lazım.
Acem borusu çiçeğine dadanan karıncalardan nasıl kurtuluruz?
***
Karıncalar genelde yaprak bitlerine gelir. Yaprak bitlerine karşı ilaçlama yapmanız lazım. Yoksa bu gidişle bitkiniz fena halde hastalıklanır. Ama eğer karıncalar çiçeklerdeki nektara geliyorsa hiçbir zararı yok. Bir şey yapmanız gerekmez.
900 rakımda yoğun kar alan bir bölgede yetiştirebilir miyim verimli olur mu?
***
Fazla kar sorun değil ama kupkuru soğuk bitkilere feci zarar verir. Acem borusu ise kışın -34C dereceye kadar ağır don olaylarına dayanıklı bir bitkidir.
Saksıdaki acem borusuna nasıl çiçek açtırabilirim? Bitki besini versem işe yarar mı?
***
Sürekli dal uzatıp çiçek açmıyorsa muhtemelen sizdeki acem borusu çeşidi epey güçlendikten sonra çiçek açıyor olabilir ve bu durumda bitki besini işe yaramaz. Yaz boyu hiç gelişmiyorsa sebebi köklerinin saksıda fazla ısınmasıdır ve öncelikle bu problemi çözmeniz gerekir.
Her sene başımıza bela oluyor. Nisan ayında eşimle toprağı kazdık kökten budayalim diye. Toprağın altında ağaç gibi yayılmış. Köklere zarar verdik yine de 3-4 ay sonra bütün eve tırmandı. Çamaşır suyu haricinde bitkiden kurtulmak için toprağa serpebilecegimiz zirai ilaç vb. başka ürün var mı?
***
Bakımlı, sulanan bahçelerde tam anlamıyla baş belası bir bitkidir. Bazı türleri yok etmek için herbisitler etkili oluyor ama acem borusu için hiç duymadım ve etkili olacağını da sanmıyorum. Zaten herbisit ilaçların bahçelerde bu tip kullanımları yok etmek istediğiniz türden ziyade kaybetmek istemediğiniz türleri öldürür. En iyisi bir hayli uğraşarak çevreye yayılan tüm toprak altı sürgünlerini yok etmek. Öncelikle bunu yapmak çok önemli. Sonra ana ağacın çevresinden toprağı çıkarın, biraz çukur açın. Ve elinizden geldiğince bahçe toprağınızın seviyesinin aşağısından ana gövdeyi kesin. Kestikten sonra balta ile kesik üst yüzeyi ve tüm kenarları aşağı doğru iyice yaralayın. Ardından kesik/yaralı kısma yavaş yavaş, emdire emdire çamaşır suyu dökün. Sonra üzerini toprakla örtün. Bu şekilde tamamıyla ölür.
Evde yetiştirmek istiyorum. Saksıda evde yetiştirmenin bir zararı var mı? Balkonum yok çünkü.
***
Hiç uğraşmayın çünkü evde yaşaması imkansız. Saksı bile sevmiyor yani balkonunuz olsa bile saksıda büyümez.
Bahçemizde şu an köklerinden söküp başka bir yere dikebilir miyiz?
***
Evet en uygun zamandayız.
Sevdiğiniz bir bahçeniz var ve hiç derdiniz yoksa bu bitkiye alın bolca karınca bolca dert sahibi olun ömrünüz boyunca yok etmeye çalışın sonra ona buna beddua edin kurtulmak neredeyse imkansız 7 yıldır uğraşıyoruz, saksısına ekmek isteyene karışmam evinin bahçesini bozmak isteyenler kendine dert edinmek isteyenler lütfen eksin, kaçırmayın mükemmel bitki tam bir baş belası, güle güle köleyin nasılsa kurtulamayacaksınız… Yaşamayan bilemez ;)
***
Haklısınız. Aynı dert bir komşumda var. Bahçeler için tam bela. Her yer beton olan sokak köşelerinde, yol kenarlarında filan iyidir ama bahçelerde asla yer vermemek lazım.
O kadar çok istiyorum ki tutturmayi acem borusu sarmasigini ama bi türlü olmuyor. tohumlarını ektim celiklerini bol vermukilitli toprağa diktim bakalim insallah tutar.
***
Tohumların çimlenmesi için sadece doğala arazi toprağı ve dere kumu kullanın. Ben hiçbir şey yapmadığım halde komşuların bahçelerinden gelen tohumlar benim bahçemde kendiliğinden çimleniyor.
Bu acem borusunu en kolay celikten nasil tutturabiliriz? ne yaptimsa tutmadı.
***
Yazı içinde tarif ettiğim gibi yapın.