Ihlamur, Tilia cordata

Tilia cordata türü ıhlamur ağacı çiçekli dalı. Fotoğraf: Wikipedia

Özellikleri

T. cordata türü uygun koşullarda 30-40m büyüyen, kışın yapraklarını döken, çok uzum ömürlü bir ağaçtır. Ana gövdesinin 1m kadar çapta kalın hale gelme potansiyeli var. Diğer ıhlamur türlerinden ayırt etmek için buna küçük yapraklı ıhlamur derler. Ama bu yine de pek ayırt edici bir şey değil. Yaprakları kalp şeklinde olup tüysüzdür. Çiçek açması genel olarak ilkbahar sonu-yaz başı dönemindedir.

Türkiye’de Tilia cordata türü ile beraber daha çok diğer ıhlamur türleri vardır. Bunlara süs ağacı amaçlı yeni tip hibrit ıhlamurlar eklenince çeşit çokluğu kafa karıştırıcı oluyor. Mesela “Benim çocukluğumdaki ıhlamur ağaçları çevreye mis gibi koku salardı şimdi topraklar kötü gübreler kötü” diyenler var. Halbuki çiçek açtığında çevreye buram buram hoş koku salan ıhlamur türleri belki dört belki beş tanedir ve en etkilisi burada konumuz olan Tilia cordata türüdür. Çiçeklerinden yapılan çayı daha lezizdir. Bazı Avrupa ülkelerinde bu türün çiçeklerine dayanan bal da meşhurdur.

İklim uyumu

Küçük yapraklı ıhlamur Tilia cordata -35C dereceye kadar kış soğuklarına, donmalara dayanıklıdır. Fakat yaz boyu 35C derece gibi sıcakların olduğu yerlerde iyi bir gelişim göstermez.

Kullanım

Süs ağacı amacıyla kullanımı yaygındır. Şehir içinde cadde yol kenarlarına hızlıca büyüyen ve yaprak bitlerinin pek tercih etmediği çeşitli ıhlamur hibritleri dikerler.
Susuz bahçe tasarımlarına uygundur.
Körpe taze yaprakları salatalara katılır.
Çiçekleri kurutularak sıcak içilen çayı yapılır.
Ihlamur çiçeklerini kurutma iki şekildedir: Biri sırf çiçeklerinin kurutulmasıdır. Bunun çayı sarı renkli olur. Diğeri çiçek saplarında bulunan dar yaprakçıklarla çiçeklerinin birlikte kurutulmasıdır. O yaprakçıklar sayesinde çayının rengi kırmızımsı olur.

Yetiştirme, bakım

Fazla asitli toprakları, deniz kenarlarını (tuzlu rüzgarları) ve güneşsiz-kuytu bina arası yerleri sevmez. Kireç taşlı arazilere uygun ağaçlardandır (kloroz sorunu göstermez ve güzelce gelişir). Bir yerde hayata tutunan bir Tilia cordata fidanı üçüncü yılına girdiğinden itibaren susuzluğu son derece dayanıklı hale gelir.

Ihlamur ağaçları rüzgarlara açık yerlere dikilmelidir. Aksi takdirde yoğun yaprak bitlenmeleri ve bunun sonucu yapraklarda mantar hastalıkları kaçınılmazdır.

Tilia cordata yani küçük yapraklı ıhlamurun başlıca üç şeye ihtiyacı var: Oldukça sık, iç içe gelişen dallarını ara sıra budayarak ferahlatmak gerekir (yani birbirlerine sürtünen dallar olmasın, birbirlerinin havasını fazlaca engellemesinler diye uygun budamalar). İkincisi ilkbahar ortasından veya sonundan başlayarak sonbahara kadar her 15-20 günde bir yaprak bitlerine karşı ilaçlama yapmak gerekiyor (gerçi fazlaca açıklık ve kuru arazilerde bitlenme sorunu pek olmaz). Diğer vazifeniz dipten çıkan sürgünleri her gördüğünüzde yok etmeniz gerekliliğidir.

Ihlamur fidanı üretimi

Tohumlarının çimlenmesi çok zordur. Kış üşümesi süreci yaşamaları şart fakat bazen bu da yeterli gelmez.  Tohumların çimlenmeleri ilk kış üşümesini takip eden baharda olmazsa gelecek yıla kalır. Birkaç yıl sonraya da kalabilir. Zaten tohumlar çimlenseler bile farklı farklı ıhlamur türlerinin her yere ulaşan polenleri yüzünden tohumlardan çıkan fidanların melez olma riski yüksektir. Aynı türün fidanı olması için ana ağacın çok geniş bir çevresinde farklı türden ıhlamur ağaçları olmaması gerekir.

Has tür Tilia cordata üretiminde en garantili yol yarı olgun dal çeliği yöntemidir. En uygun zaman haziran ayıdır. Dal ilkbaharda gelişime başlamış, yeterince olgunlaşmış olmalıdır. Yani hem yapraklı, hem olgun hem de henüz odunlaşmamış. Alınan çeliğin boyu ise dalın inceliğine/kalınlığına göre 10cm ile 30cm arasında değişir (ne kadar ince, o kadar kısa olacak). Kökledirme toprağı kullanın. Çeliklerin köklenmesi uzun sürer (dallar filizlenip yeni yapraklar verse bile köklendikleri anlamına gelmez). Onun için sonraki yılın ilkbahar filizlenmelerini görenceye kadar köklendiklerinden emin olmayın ve yerlerinden sökmeyin. Sonra çelikleri bulundukları topraktan köklerini arındırmadan dikkatlice çıkarıp esas yerlerine ya da geçici saksılarına iyice süzek ve çok az gübreli bir toprakla dikin.

Diğer bir yol kendi köklerini geliştirmiş dip sürgünlerini sonbahar sonunda ya da kış sonunda ayırmaktır. Fakat bunu o ağacın aşılı olmadığından eminseniz yapın. Çünkü eğer başka bir ıhlamur türünün fidanı üzerine aşılı bir ağaç ise, dip sürgünleri o farklı türe aittir. Gerçi farklı ıhlamur türleri arasında aşının tutması biraz zor ama mümkündür.

Ayrıca Tilia cordata’nın kendi tohumlarından türemiş fidanlarının üzerlerine aşı yapılabilir. Buna niçin gerek var? Yukarıda ifade edildiği gibi farklı türden bir ıhlamur ağacının polenleri ağaca ulaşıyorsa onun tohumlarından yetişecek fidanların melez olma riski büyüktür. Ana ağaçtan alınan parçalarla aşılanması sayesinde melez fidan aşıdan sonra hayatına safkan Tilia cordata türü olarak devam eder. Tabii ki kök kısmı değil, aşılı yerden gelişen dalları ile.

Problemleri

Bulunduğu yerin şartlarına bağlı olarak (mesela yeşillikli, sulak çevrelerde) yaprakları çok fazla bitlenir ve bu yüzden yapraklardan sızan şekerli kesif öz su damlacıkları ağaçtan yağar durur. İyi bir gölge ağacı olmasına rağmen bu problem yüzünden ıhlamur ağaçlarının altında durulmak istenmez. Çözümü yaprak bitlerine karşı sonbahara kadar düzenli ilaçlamalara devam etmektir. Diğer ıhlamur türlerinde olduğu gibi bunun da dibinden bol bol can sıkıcı sürgünler çıkar. Dip sürgünleri yok etmekle uğraşmanın sonu gelmez.