Japonların geleneksel çiçek yetiştirme tekniklerinden olan kusamono, doğal ortamlardan alınmış yabani bitkileri bir ahenk içinde birkaç hafta veya iki üç ay yaşatma tekniğidir. Ahenk denince işin içinde cüsse ahengi ve mevsimsel ahenk mutlaka olmalıdır. Kusamono geleneksel olarak aslında bir sanat dalı değilken çağımızda bir sanat dalına dönüşmüştür.
Normal bir saksı ya da herhangi bir kap içinde, hatta bir taş parçasında biraz toprak ile birkaç farklı çeşitten bitkilerin tamamıyla doğal tesadüflerle bir arada kendiliklerinden gelişmişler gibi güzel bir görüntü sunacakları halde yetiştirme tarzına kusamono denir de diyebiliriz. Tek bitki ile de yapılabilir. Bunda bitki ile yetiştiği kap veya taş doğada kendiliğinden bir bütünlük kazanmış izlenimi vermelidir. Kusamonolar genelikle açık havada tutmak gereken tasarımlardır.
Birkaç kusamono örneği
Bonsai bitkilerinin saksılarında bonsai bitkiye mini mini farklı bir iki türün eşlik ettirilmesine de kusamono diyenler var. Aslında o tür çalışmalara kusamono değil shitakusa denir. Burada konumuz bonsaisiz kusamono’dur. Eğer bonsai ağaçlara eşlik edici bitkilerle kusamono yapmak isterseniz bu gerçekten çok zor bir iştir. İşin ustaları bile zorlanır.
Şitakusa çalışmaları şöyledir: Saksıdaki bonsaiye hangi mevsimde olduğuna dair ve/veya doğadaki kendi gerçek cüssesini, heybetini daha iyi hatırlatmaya dair bir hava katacak bitkileri aynı saksıda o bonsaiye eşlik ettirme sanatı. Mesela saksıdaki bonsainiz bir meyve ağacı. Ve ilkbaharda çiçeklerini açtı. Peki aynı tür bir meyve ağacının doğal bir arazide ilkbaharda dibi, çevresi nasıldır? Sizin saksınızdakinin dibi, saksıdaki toprak yüzeyi nasıl görünüyor? Bunu düşündünüz diyelim. İlkbaharda çiçekliyken dibini de mini çiçekler açan mini yeşilliklerle kapladınız. Peki o bitkiler o bonsainin doğal yaşam alanında olması gereken cüssesini de hatırlatıyor mu? İşte bütün bunlar hesaba katmak gereken şeyler.
Bu sayfada konu ne bonsai ne de shitakusa. İkisi de değil. Sadece kusamono söz konusudur.
Kusamononun felsefesi
Kısaca diyebiliriz ki doğada küçük bitkilerin ya da küçük kalmış bitkilerin birbirlerine bitişik halde kendiliğinden gelişmiş halleri gibi saksı benzeri bir kapta taklitini oluşturmaktır.
Kusamono bana 70’li yıllarda çocukluğumun geçtiği İstanbul’un fakir bir mahallesinde küçük köhne evlerin pencere önlerinde, dışarıda kıyıda köşede duran, hep ihmal edilen, bir kenara terk edilmiş hissi veren çiçek saksılarını hatırlatır: Saksının bir kenarı kırılmış, biraz toprak dışarı akmış, içinde bir sardunya ve birkaç yabani bitki karman çorman gelişmiş.. veya teneke kutu paslanıp çürümüş, içindeki kalıp gibi duran toprakta gelişigüzel gelişmiş bitkiler, beraberlerinde yabani otlarla karışık.. Bu görüntüler çocukluğumda bana hep cazip gelirdi.
Kusamono hakkında örnekler yukarıdaki fotoğrafta. Saksıda her aranjman, yani birkaç bitkinin aynı saksıda yetiştirilmesi kusamono olmaz. İşin içine bir hayli “doğada kendiliğinden oluşmuş” havası katmanız lazım. Kusamono’yu anlamak için resimleri tekrar inceleyin. Doğada kendiliğinden oluşmuş havasını katmada ne kadar gerçekçi düşünür ve uygularsanız kusamonu çalışmanız o denli başarılı olmuş demektir. Bu gerçekçilikte mevsimler, arazi yapısı, rakım (bölgenin deniz seviyesine göre yüksekliği), bir yamacın baktığı yöne göre sahip olduğu bitki türleri vesaire her şey olmalıdır. Yani hangi mevsimde nerede ne tür bitkiler aynı yerde bir arada en güzel görünümde oluyor gibi. Ama o kadar ince düşünmek işi zorlaştırır. Mevsimsel uyum yeterlidir diye düşünüyorum. Mesela ilkbahar aylarında ilkbahara uygun türler, yaz aylarında yaz mevsiminde güzelleşen türler gibi. Sonbaharda da sonbaharda en güzel halini alan türlerle..
Tek bir bitki ile kusamono
Bu usulde bitkinin saksı ile bütünlüğü önemlidir ve saksı bildiğimiz saksılardan olmamalıdır. Oyuklu bir taş parçasında az bir toprakta gelişmiş sıradan bir ot gibi.. Ya da çöpe atılmış kırık bir çanak/çömlek parçasında zamanla toz toprak birikmiş ve içinden otlar bitmiş gibi görünüm verilmiş olmalıdır. Her şeyiyle son derece doğal. Bitki ve yetiştiği kap her şey doğal tesadüflerle oluşmuş gibi görünmelidir.
İlle doğal arazilerden yabani bitkiler şart değil. Bir Afrika menekşesi, küçük yapılı bir siklamen, herhangi bir sukulent, Çin karanfili fidesi tek başlarına ama yosun veya mini yapraklı Arapsaçı gibi bitkiler eşliğinde, küçük ilginç kaplarda kusamono yapılabilir.
Tek bitki ile işler biraz daha zorlaşıyor. Ama birkaç bitki ile olunca biraz daha kolay sanki.
Birkaç kolay fikir
Saksıda sukulent aranjmanı yaparken aralarına doğal arazilerden, boş arsalardan bulacağınız ilginç görünümlü bir taş, ilginç görünümlü kuru bir dal, çürük bir tahta parçası gibi şeyler koyarak bir kusamono oluşturmak mümkün.
Sıradan salon bitkilerinden
Örneğin kurdele çiçeğinin mini bir fidelesi, küçük yapılı herhangi bir telgraf çiçeği türü, mini yavru bir Aloe vera, mini bir tül kuşkonmaz, bolca Arap saçı ya da minyatür telgraf çiçeği vesaire uygun olan türlerden birkaçını bir arada, aralarında kaya parçaları, kararmış çürümüş tahta parçaları ama doğada kendiliğinden öyle yetişmişler gibi bir hava vererek dikebilirsiniz. Kusamono tasarımlarının kısa vadeli yapıldığını düşünürsek, o fideler zaten iki ay küçük kalacaklardır. Bu kadarı yeter. Sonrasında onları ayırıp başka amaçlarla değerlendirirsiniz.
Sürprizli kusamono
İlkbahar aylarında kır çiçekleri çeşitliliğinin yoğun olduğu bir kırlık arazi biliyorsanız sonbaharda oradan alacağınız bir avuç toprakla gayet başarılı kusamonoları hem de hiç müdahale etmeden oluşturabilirsiniz. Şöyle:
Doğal kırlık bir araziden sonbaharda toprağın en üst yüzeyinden 1-2cm kadar derinlikte toprak bir miktar alın. İçinde kesinlikle birçok yabani bitki tohumu vardır. Bu sayfadaki resimdeki kusamono örneklerine bakarak uygun bir saksıcık ayarlayın ve toprağı ona doldurun. Sürekli dışarıda, saatlerce güneş alan bir yerde durması gerekiyor. Sulamaya başlar başlamaz bir hafta içinde tohumlar çimlenmeye başlar. Bundan sonra çok sık değil, ara sıra sulayın. Kış sonundan itibaren sulama sıklığını daha fazla azaltın. Öyle ki bitkiler susuzluktan pörsümedikçe sulamayın. Böylece bitkileri hepsi bir arada ve güdük kalmış olarak ilkbahara çıkacak ve çiçek açmaya yöneleceklerdir.
Bakımı
Kusamono aranjmanlarının bakımında çok şey gerekmez. Bitki besini, gübre filan istemez. En önemli şey (eğer ev içinde tutmanız gerekiyorsa) kusamono saksınızı koyacağınız yerin mükemmel havadar ve güçlü ışıklı olmasıdır. Sulamayı toprak kurudukça yapmak yeter. Kusamono tasarımlarının yıllarca sürdürülmeyeceğini, sadece birkaç haftalık tasarımlar olduğunu unutmayın.