Pleiospilos nelii, çatlak taş

Pleiospilos nelii Aizoaceae (Buzçiçeğigiller) familyasının Mesemb grubundandır. Doğal yaşam alanlarında şist ve kum taşı arazilerinde yaşarlar. Ana vatanı Güney Afrika’nın güneyinin doğusunda Little Karoo bölgesinin yarı kurak çöl iklimine sahip yerleridir. Yaz ayları biraz yağışlı, kış ayları bir hayli az yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı Ankara’ya göre yarı yarıya daha azdır.

Özellikleri

Gelişim tarzı ve yaşam döngüsü açılarından Lithops türleri ile büyük benzerliği var. Pleiospilos nelii onlardan birkaç misli daha büyüktür. Piyasada satılanlar ortalama ceviz büyüklüğündedir ama esasen enine boyuna, her yöne yönelmiş yapraklarıyla 10cm kadar yer kaplayacak kadar gelişirler. Diğer farkları: Onlar kadar hassas değildir. Susuzluğa daha fazla dayanıklıdır. Uzun süreli direkt güneş ışınlarına da daha dayanıklıdır ve bu yüzden doğada onlar gibi toprağa gömülü değil, tamamen açıktadır (sadece dip-kök kısmı toprak altındadır). Gerçi bu özellikler biraz da yaşam alanlarının Lithops’larınki kadar aşırı kurak olmamasından gelir.

Yapraklar

Pleiospilos nelii gövdesizdir. Yılda sadece bir çift yaprak verir. Bazen yılda iki çift yaprak verdiği de olur. Çift yaprak ilkin tek bir bütün haldedir ama ikisinin ortasındaki ayrılık bir çizgi gibi bellidir. Biraz olgunlaştıklarında ortadan birbirlerinden hafifçe uzaklaşırlar ve çatlamış bir taş gibi görünürler. Merkezden çiçek tomurcuğu ve yeni bir çift yaprak gelmeye başlayınca iki ana yaprak birbirlerinden iyice uzaklaşmaya başlarlar. Dipte ikisi bir bütün gibi birleşiktir.

Yaprakların her yeri yarı şeffaf mini beneklerle kaplıdır. Bilimsel adındaki Pleiospilos kelimesi çok benekli anlamına gelir. Benekler epidermal pencere işlevi sağlıyor.

Gelişimi 9C derece üzerinde, serin ve az sıcak zamanlarda mümkündür. Yaz sıcaklarında gelişimi durur ya da yok denecek kadar yavaşlar. Kışın ise sıcaklık günün çoğunluk saatlerinde 9C altında olursa yine gelişemez.

Yeni bebek yaprakların doğması

Sonbaharda ya da kış içinde, en geç ilkbahar başında başlar. Bu sırada altta bir çift (iki tane) eski yaprak, ortada yeni ana yapraklar çifti, ve onların içinden yeni doğmakta olan bebek yaprak çifti vardır. İşte bu aşamada en alttaki en eski yaprakların gücünü kaybetmeye, yavaş yavaş buruşmaya başlamaları gerekiyor. Yaz sonunda ise bu ikisi tamamıyla kurumuş hale gelecekler. Bitkinin bu yaşam döngüsü ne sıklıkta sulamanız gerektiğini de belirler. Aşağıda sulama kısmını dikkatle okuyun. Yanlış bir şey yaparsanız bitkiniz aniden çürüyebilir. Bazı yetiştiriciler sulama sıklığını sadece sonbahardan sonbahara, bazı kişiler sadece sonbahar ve ilkbahar ile sınırlı tutmakla bitkinin sürekli bir çift yapraktan ibare kalmasını sağlar. Ama buna gerek yok.

Gösterişli çiçeklidir

Pleiospilos nelii’nin çiçek açma zamanı kış ortası ile ilkbahar başı arasında herhangi bir zamandır. Bir veya birkaçı bir arada irice çiçekler açar. Dipten yavru fide verecek kadar güçlenenler bir defada birkaç çiçek açıyor. Nadiren sonbaharda da çiçek açarlar. Çiçekleri öğleden güneş batana kadar açık durur ve Hindistan cevizi gibi kokar.

İklim uyumu ve yenebilirlik

Kış soğuklarına en fazla -5C dereceye kadar dayanır. Yetiştirdiğiniz yerde kışın hava ne kadar soğuk oluyorsa kış boyunca o nispette sürekli kuru toprakta kalması gerekir. Fakat doğal yaşam alanlarında ısı her yerde değil bazı yerlerde nadiren -1C dereceye düşer. Yani gelişiminin aksamaması için kışın dışarıda tutmamanız iyi olur.

İnsanlara, hayvanlara herhangi bir toksik, zehirli etkisi yoktur. Ama yenmez. Doğal yaşam alanlarında otlayan hayvanlar yer.

Yetiştirme-bakımı

Aslında (doğru şartlar sağlanırsa) bakımı son derece kolaydır. Yani bir köşede duracak, sulama bile yapmayacaksınız. Fakat nasıl şartlarda tutacağınız çok önemlidir. Ve gereken şartlar açısından düşünürsek Pleiospilos nelii bakımı oldukça zordur. Uzun süre direkt güneş ister. Hava ne kadar soğuk olursa bulunduğu yerin havası o nispette esintili olmalı, ama esinti mümkün değilse soğukluk nispetinde kuru hava şarttır. Yani hem soğuk hem yoğun hava nemi hem de durağan hava üçü bir arada olmaması gerekiyor. Bunlara dikkat edin. Uygun şartlarınız mümkün değilse bu bitkiden edinmeyin.

Pleiospilos nelii bakımı için gereken şartları ve sulama vb bakım işlerini aynen Lithops yetiştiriciliğinde olduğu gibi yapanlar var. Ama bu durumda bitki sadece iki yapraklı hayatına devam eder. Bakımına değil, şartların aynı olmasına önem vermeniz iyi olur. Yani sürekli hava akımları, özellikle gece saatlerinde. Ve onlar gibi bunu da yaz sıcaklarında direkt güneşten biraz korumalısınız (ama yazın çok şiddetli sıcak olan yerlerde).

Sulama

Sadece sonbaharda sulanır diyenler var, ilkbaharda ve sonbaharda birer defa sulayın diyenler var ama bunlar ideal ölçüler değil. Kışın çok soğuk yerde tutmamak şartıyla yıl boyunca aşağıdaki durumlara göre sulamalar yapın.

1- Esas gelişim dönemlerinde sulamalar

Bunu sizin şartlarınıza göre değil, bitkinin ana vatanındaki yaşam şartlarına göre düşünmeniz lazım. Yani bizim burada yaz ayları hep bahar havasında geçiyor.. ya da bizim burada kış ayları hep bahar havasında geçiyor diye sürekli sulamak hiç iyi olmaz. Pleiospilos nelii türünün doğada esas gelişim (hızlı gelişim, hızlı yapılanma) zamanları ilkbaharda ve sonbaharda uygun serinlikte, az sıcaklıkta mümkündür. İşte buna göre sulamalara devam etmelisiniz.

Yaz sonunda itibaren, ya da sonbaharda gece en düşük ısı 13C ile 18C dereceler arasında olduğu zamanlarda sulamaları akşamları, bitkinin toprağının gündüz ısısından tam soğuduğu saatlerde sulayın. İlkbaharda da, yine gece en düşük ısı dereceleri uygun olduğu sürece sulamaları aynı şekilde yapmalısınız. Toprağı iki günde kupkuru hale gelse bile (ki zaten öyle olması lazım) ilkbahar ve sonbahar sulamalarını 10 günde bir yapmanızı tavsiye ederim.

2- Isının pek uygun olmadığı zamanlarda

Yani kışın ve yazın.. Sulamaları sadece 3 haftada bir defa, ama bu sefer sadece saksının en kenarlarından su dökerek, orta kısmın ıslanmamasına gayret ederek sulayın. Sıcak yaz aylarında bu tip sulama bile tehlikelidir. Yaz boyunca gece yarısından sonra, gündüz sıcaklığının tamamen gittiği zaman sulamanız iyi olur. Hatta eğer yaz aylarında gece en düşük ısı 24C dereceye inmiyorsa hiç sulamayıp uygun günleri bekleyin. Bütün yaz uygun olmazsa (geceler 25C derece ve daha sıcak geçiyorsa) yaz boyunca hiç sulamamanız daha iyi olur. Kışın bulunduğu yerde ısı sık sık 9C derece altına düşüyorsa hiç sulamayın. Kışın hiç sulamamak çiçek açmamasına sebep olur ama bitkinin çürüyüp gitmesinden iyidir.

Dikkat

Her tip sulamada saksı alt deliklerinden dışarıya bir miktar su çıkmalıdır. Daha az miktar su ile sulama yapmayın. Ve suyu yavaş yavaş bir defada döküp verin. Suladıktan birkaç dakika sonra tekrar sulamak çürümelere sebep olur.

3- Aylarca hiç sulamamak gerekmesi (çok önemli)

Yaprak sayısına göre gerekir. Şöyle ki, Pleiospilos nelii bitkisini genellikle iki tane yanlara iyice açılmış ve ortada tam açılmamış iki yaprak halde görürüz. Toplam dört yaprak. En sağlıklı hali budur. Üsttekiler yeni, alttakiler eski. Eğer daha yeni iki yaprak daha gelişmiş olduğu halde en alt yapraklar duruyorsa, yapraklar 6 tane olmuşsa bu durum tehlikelidir. Bitki her an çürüyüp ölebilir. İşte bu durumda aylar geçse bile tek damla su vermeyin. Ta ki en alttaki yapraklar kurusun ve iki çift (yani 4 tane) yaprak kalsın.

Yaprak sayısı sulamada niçin ölçü olsun?

Çünkü sadece yılda bir defa ortaya çıkan yeni çift yaprak en eski çift yaprağın suyunu, enerjisini, besinini sömürerek gelişmek zorundalar. Gece boyu esintili ortam yine bunun için şarttır. Bitki terleme yapabilirse sağlığı korunur. Terlemeyle veya nefes alıp vermeyle su kaybı olması sağlığı için önemlidir. Ve bunun için gece esintilerinin olması hayati önem taşıyor. Sulamalar da bunun içindir. Yani yeni yapraklar eski yaprakların suyu ile beslenir. Ve harici sulamalar ise sadece nefes alıp vermedeki su kaybını telafi etmek içindir. Ta ki eski yapraklardaki birikimler yeni yapraklara eksiksiz yeterli olsun.

Eğer fazla sıklıkta su verirseniz eski yapraklar kurumaz. Yeni yapraklardaki gelişim kof olur. Bu iki sakınca yüzünden bitkinin sağlığı tehlikeye girmiştir. Bu durumda, eğer ortam şartlarında en küçük bir aksaklık olursa bitkinin aniden çürüyüp gitme riski yüksektir.

Bitki besini verme

Toprak özelliğine göre gerekebilir. Aşağıdaki 1. tarifim bitki besini gerektirmez. Ama başka türlü toprak karışımlarında vermelisiniz. İlkbahardaki ve sonbahardaki sulama dönemlerindeki sadece bir sulamada, dozajı dörtte bire azaltarak bitki besini verin (kaktüs-sukulent türleri için olan bitki besininden). 6 ayda bir defa bu kadar az besin yeterlidir. Zira bu bitki eski yapraklardaki her şeyi sömürür. Dolayısıyla fazladan bitki besinine hiç ihtiyacı yok.

Pleiospilos nelii için toprak karışımı

Torf, kaktüs toprağı ve benzeri şeyler kullanmayın. Aynen tarif ettiğim gibi yapmanızı tavsiye ederim. İki ayrı tarif verdim. Benim tavsiyem birincisi.

1- Birer ölçü taş kırıkları, arazi toprağı, dere kumu ve 2 ölçü ponza taşı karışımı. Şu şekilde yapın:

• 1 ölçü kiremit/tuğla parçaları ve çeşitli renklerden kaya parçaları (boş arazilerde ne kadar çeşit bulursanız).. Bunları keser ile parçalayın. Pirinç taneleri kadar irili ufaklı taş kırpıntıları olacak. Tozundan arındırın.
• 1 ölçü dere kumunun iri taneleri. Tane irilikleri 2mm ila 5mm arasında irili ufaklı olsun.
• 2 ölçü ponza taşı (ortalama 5-6mm irilikte taneler).
• Temiz bir yerden alacağınız arazi toprağı.  Bolca humuslu olanları ve beyaz renkli olanları tercih etmeyin. En iyisi kırmızı topraktır. Kuru halde sütlü kahverengi, ıslanınca koyu kahverengi olan topraklar da aynı şekilde iyidir.

Sıraladığım bu dört maddeyi birbirleriyle karıştırıp harmanlayın. Sonuçta doğal yaşam alanlarındaki doğal toprağının benzerini oluşturmuş olursunuz. Humus oranı yok gibi düşük, mineralli ve süzek. Karışım yaparken hem taş kırpıntıları hem arazi toprağı hafif nemli olursa karışımı daha iyi yapabilirsiniz. Kupkuru olursa toprak toz gibi aşağılara kayacak.. saksıya yerleştirirken problem.

2- Esas tavsiyemi yapamayacaksanız tecrübeli yetiştiricilerin genel tavsiyelerine göre kolay yolu şudur: 1 ölçü kaktüs-sukulent özel toprağı + 3 ölçü ponza taşı. Birbirleriyle karıştırın. Bu karışım bitki besini vermeyi gerektirir. Fakat içime sinmedi. Yani ponza taşını çok fazla oranda tutmuşlar. Fazla abartılı. Bence ponza taşının oranı bir ölçü ya da en fazla iki ölçü tutulmalı.

Saksı büyüklüğü

Pleiospilos nelii uzun bir kazık kök geliştirir. Toprağın derinliği önemlidir. Saksı içindeki toprağın derinliği 12cm veya 15cm olmalıdır. Daha sığ olmasın. Daha derini ise gerekmez. Zararlı bile olabilir.

Saksı-toprak değiştirme

4-5 yılda bir, duruma göre 6 yılda bir, sadece kış sonunda yapacaksınız. Toprak kupkuru olmuşken bitkiyi saksıdan çıkarın. Eski toprak kendiliğinden dökülür. İnce köklerden uzun olanları makasla kesip kısaltın. Yeni toprak karışımı kuru değil ama kuruya biraz yakın, az nemli olmalı. Yeni saksıya bu toprakla yerleştirin. İlk sulamayı hemen değil, 5-6 gün sonra yapın.

Üretim

Tohumla ve yavrularını ayırmakla yeni Pleiospilos nelii fideleri elde edilir.

1- Tohumla

Başlangıç için en uygun zaman ilkbahar ortasından ilkbahar sonuna kadarki dönemdir. Mesela Hıdrellez’den haziran ortasına kadarki dönem. Tohumları 24 saat ılık suda bekletmelisiniz. Uygun toprak karışımını hazırlayıp uygun bir saksıya doldurun. Toprak yüzeyinde 3cm ara ile parmağınızı hafifçe bastırarak 2mm gibi belli belirsiz çökertmeler yapın. Her birine bir tohum bırakın. Tohumların üzerini çok ince taneli temiz dere kumu ile 1mm kadar örtün. Yani tohumların üzerlerini çok hafifçe örtün. Sonra nazikçe su fısfıslayarak toprak yüzeyini iyice nemlendirin. Tohumlar çimleninceye kadar her gün su fısfıslamaya devam edin. Çimlendikten sonra su verme sıklığını yavaş yavaş azaltın ve hava akımlarını arttırın. Fideler enine boyuna 1cm gelişinceye kadar yerlerinden sökmemelisiniz.

2- Yavru ayırmakla

Aslında oluşturduğu yavruları ayırmamanızı tavsiye ederim. Çoğaltacağım derken bitkinin güzelliğini bozar, sağlığını da tehlikeye atarsınız. En azından ikinci yavruyu verene kadar bekleyin. Bu sırada ilk yavru yeterince güçlenmiş olur. Tam kış sonunda, yılın sadece bu zamanında anaya bağlantı yerinden çok keskin bir falçata ile kesip alın. On gün açıkta bekletin (kesik yerin iyice kuruması lazım). Sonra kuruya yakın az nemli toprak karışımına dikin. 10 gün geçtikten sonra Pleiospilos nelii fidenize ilk sulamayı yapın.