Yeşil gübre nasıl yapılır? Kısaca tarifi şöyle: Toprak yüzeyinde yoğun bir şekilde yeşillikler yetişmesi gerekiyor. Bunlar iyice gürleşince toprağı belleyerek, çapalayarak alt üst edersiniz. Yeşillikler toprağa karışır, zamanla çürür. Nedir ne değildir? Yeşil gübre, gübrelenecek arazi parçasında toprağın içinde direkt oluşturulur. Yani diğer gübreler gibi alınıp satılacak bir şey değildir. Genel tanım: Yeşil, taze bitkilerin çürütülmeden, o halleriyle toprağa karıştırılmasıdır.
Yeşil gübre yapmada yeşillik sağlamanın üç yolu
Bir, gübrelenecek alanda çeşitli otların tohumlarını ekerek otları tam da orada yetiştirmek.. İki, başka yerde kendiliğinden gelişmiş otları biçip getirmek.. Üç, otları başka bir yere tohum ekerek büyütmek ve sonra biçip getirmek..
Aslında daha birçok yolu var. Mesela semt pazarlarında akşam pazarcılar giderken birçok sebze kalıntıları bırakırlar. Toplar alırsınız. Veya yeşil sebzelerle ilgili bazı tarım işletmelerindeki bitkisel atıkları alırsınız.. Bahçenizde yetiştirdiğiniz sebze vesaire ürünlerini topladıktan sonra kendilerini çöpe atmayıp toprağa karıştırırsınız. Çıkan otların da hiç birini söküp atmaz, bir çapa yardımıyla parçalayarak toprağa karıştırırsınız.
İlginç bir yol da şudur: Bahçenizde her ne sebze yetiştiriyorsanız aralarına “onlarla toprağı sömürme rekabetine girmeyecek olan” çeşitli mevsimlik bitkileri, hatta kısa ömürlü yazlık süs bitkilerini karışık yetiştirmektir. Ürünlerinizi topladıktan sonra hepsini birden toprağa karıştırırsınız.
En uygun zaman
İklim şartlarına göre değişir. Karasal iklim bölgelerinden fazla yüksek rakım yerlerde yaz ortasında bitirmek lazım. Ankara gibi yerlerde ve Karadeniz bölgemizde yaz sonu/sonbahar başı döneminde yapıp bitirmek lazım. Akdeniz ikliminde ama deniz seviyesi gibi düşük rakım yerlerde ise en geç aralık ayı ortasına kadar yapıp bitirmek gerekiyor. Hatta bu zaman dilimleri içerisinde birkaç defa yapabilirsiniz. Şöyle ki, siz yapıp bitirirsiniz, kısa sürede orada tekrar yoğun yeşillikler gelişir. Onlara da aynı işlemi uygularsınız. Beden gücü harcama dışında kolay bir iş. Yalnız, eğer yağmur yağmazsa otlar yeterince büyüyene kadar ara sıra sulamanız gerekir.
Hangi bitkiler yeşil gübre olur?
Toprağın durumuna göre.. Ya da o toprakta yetiştireceğiniz bitkilerin özelliğine göre.. Mesela toprağınız azotça fakir ise. Veya orada azot zengini toprak isteyen sebzeler yetiştireceksiniz (lahana, mısır, marul vesaire).. İşte bu durumlarda baklagillerden yonca çeşitleri yetiştirmeniz lazım. Bunların çoğu aynı zamanda hayvan yemi olarak yetiştiriliyor. Yani tohumlarını bulmanız zor olmaz. Bayatlamış, fazla sertleşmiş nohut, fasulye gibi bakliyatlarınız varsa onları da ekebilirsiniz.
Aslında baklagil bitkilerden olmasa bile, topraktaki mikroorganizmaların çürütme faaliyetleri bir şekilde azotu işleyerek toprağa kazandırırlar. Ama azot fakiri topraklarda baklagillerle çalışmak çok daha etkili olur, o başka.
Ormanlardan çeşitli yeşillikler toplanabilir. Marmara ve Karadeniz ormanlarında bol bol eğrelti otları oluyor. Toprak düzenleyicisi olarak mükemmel iş görür.
En faydalısı
Kökleri fazla derinlere giden bitkiler, mesela ebegümeci.. Bunlar toprağın üst yüzeyinde pek bulunmayıp derinliklerde olan birçok elementleri, mineralleri çeker, bünyesinde toplar. Sonra yeşil gübre olsun diye toprağa karıştırdığınızda toprağınız daha iyi zenginleşir. Baklagillerden nohut da köklerini derinlere gönderen bitkilerdendir.
Bitkilerin olması gereken nitelikleri
Hem kazık köklü olup köklerini derinlere göndermeleri.. Hem de kof yapılı, sulu, dolgun yapılı olmaları lazım. Ticari yetiştiriciliği yapılan semizotu bitkileri gibi ve kına çiçeği gibi mesela.. veya bakla gibi.. Gerçi bunlar biraz abartılı örnek. Yani bunlar su gibi fazla dolgun, kalın-kof yapılıdır. Ama anlayın ki sırf sert liflerden ibaret, kuruyunca sert saman gibi hale gelen bitkiler uygun değil. Gerçi bunlar da gerekli ama çoğunluk yumuşak yapılı otlardan olmalı.
Zengin çeşitlilikte tohumları bulmanın yolu
Ege bölgesinde muhteşem bir potansiyel var. Kış ve ilkbahar buralar aşırı sıklıkta binbir çeşit otlarla kaplıdır. Yazın ise tam bir çöl gibi kupkuru oluyor. Tüm otlar kurumuştur ve toprak yüzeyinde onların kuru kalıntılarıyla birlikte onların milyonlarca tohumları karışıktır. Kırlık yerlerde yaz sonunda toprak üst yüzeyinden kurumuş bitkisel kalıntıları süpürerek alın (süpürge ve faraş ile). Bunları bahçenize yayın. Sonra biraz çapalama yapın ve sulayın. Sonbahar serinleriyle beraber gözlerinize inanamayacağınız şekilde yoğun bir yeşillenme başlayacaktır.
Tohum satın alma yolu: 1- Hayvanlara yem bitkisi olacak yonca vb bitkilerin tohumları satılır. Zaten yeşil gübre işinde en çok bu türler kullanılıyor. 2- Ucuza ne bulursanız.. Mesela kuş yemi (darı tohumlarıdır). Sonra hayvan yemi olarak satılan tahıllar var. Buğday, arpa, mısır vesaire. Bunlar kalite kalitedir. En ucuzlarından alın. Ve unutmayın ki amaç ürün elde etmek değil. Bütün bu bitkileri yeşillik oluşması için ekeceksiniz. Ve yeterince çok yeşillik olacak kadar geliştiklerinde toprağı çapalayıp toprağa karışmalarını sağlayacaksınız.
Yeşil gübrelemenin faydaları
Öncelikle şunu belirtmem gerekir: Sadece tohum ekme ile toprağınız gerektiği gibi zenginleşmez. Azot sağlayan bitkiler dışında, daha doğrusu azot elementi dışında, bitkiler potasyum, fosfor, demir vesaire pekçok elementleri havadan var edecek değiller. Toprağınızda ne varsa onlarla gelişirler! Sonuçta da bünyelerinde ne varsa, toprakta çürüdüklerinde onlar toprağa geçer. Sizin fakir toprağınızda ne kadar ne vardı ise, onlar geri iade olur, o kadar. Ama en azından toprak karbonca çok iyi zenginleşir. Ve biraz da azot elementi ile. İşte bunları bilin. Şimdi, düşünün: Toprağınızı zaten ayrıca gübreleyecekseniz, sorun yok. Ama toprağınız çok fakirse ve yeşil gübre ile fakirliği gidereceğinizi zannediyorsanız, yanılıyorsunuz. Belki dışarıdan başka verimli topraklarda yetişmiş otları biçer getirirseniz bakın işte bu işe yarayabilir. Diğer faydalarına gelelim:
- Topraktaki karbon ve lif oranını arttırır. Toprağa humuslu olma özelliği verir. Toprağın su tutuculuğunu iyileştirir.
- Toprakta gelişen otları gelişip çiçek açmadan, tohum dökmeden önce toprağı çapalayarak onları toprağa karıştırırsınız. Sonuçta yabani ot mücadelesine de pek gerek kalmaz.
- Yeşil gübre toprağı bambaşka sağlıklı şekilde ıslah etme yoludur. Bu sayede toprağınızda mikroorganizma faaliyetleri kat kat artar. Bunun en güzel yönlerinden biri, birçok tarım bitkilerinde büyük çapta verim düşüklüğü yapan Nematod azaltmasıdır. Zengin mikroorganizma çeşitliliğinde nematotları hasta edip öldüren faydalı mikroorganizmalar da bol olur.
- Yeşil gübrelemenin diğer bir faydası, köklerle ortak yaşama geçen mantar çeşitlerinin yaşamalarına imkan sağlamak. Bu tip mantarlar sayesinde bitkilerin sağlığı ve verimliliği müthiş yüksek olur.
Nelere dikkat etmeliyiz?
Yeşilliklerin topraktaki çürümelerinin, ayrışmalarının devam ettiği süreçte toprağa bir şey ekmemek lazım. Çünkü zarar görebilirler veya verim düşük olur. En iyisi, benim tavsiyem, süreci en az bir yıl sürdürmektir. Yani mesele şimdi bu yıl toprağınızı nadasa bırakın. Her fırsatta yeşillikler getirip veya toprağınızın üzerinde üretip toprağa karıştırın. Gelecek yıl eylül başına kadar yeşil gübreleme yapabilirsiniz. Sonra artık yapmayın ve sonraki ilkbahar geldiğinde sebze ekimleri yapın.
Kendi yeşil gübre denemem
Son yıllarda bahçemde toprak eski verimliliğini tamamıyla kaybetti. Geçen yıl, üç yıllığına nadasa bırakmaya ve bu süreçte yeşil gübre uygulamaları yapmaya karar verdim. Yukarıda anlattıklarımdan biraz farklı bir yol uyguluyorum.
Geçtiğimiz (2024) sonbahar başında boş arazilerden toprak üst yüzeyindeki bitkisel kalıntıları süpürüp birkaç kova bahçeye getirdim. Her yere yaydım. Bunlardaki tohumlar kış yağmurlarıyla yeşerdi. Sonuçta şimdi (mayıs başındayız). Şu anda toprak otların yoğunluğundan dolayı görünmüyor. Neredeyse adam boyu yulaf benzeri çimenler, ebegümeciler, yarım metre gelincikler ve daha pekçok yabani otlar bahçeyi kapladı. Bugünlerde bire bin tohum üretiyorlar.
Yani çapalama yapmadım, yeşillikleri toprağa karıştırmadım. Bıraktım ki nadas süreci devam etsin. Amacım önce bu bitkiler burada bol bol tohum oluştursunlar. Hem kendi kökleri de sonuna kadar güçlensin. Yazın tamamıyla kuruyacaklar. Tohumlar bahçemde toprak yüzeyine yayılacak. Yaz sonunda çapalama yapacağım. Kış boyunca şimdi olduğundan birkaç misli yoğunlukta bir otlanma olacaktır. Gelecek yılki durum herhalde bahçemin toprağını çernezyom toprağı gibi etmeye başlayacaktır. Yine şimdiki gibi devam edeceğim. Böyle iki üç yıl geçsin. Ondan sonra kış yağmurlarında gelişen otların diz boyuna gelmelerinden önce yeşil gübre olmalarını sağlamaya başlarım.
Yeşil gübre tek çare mi?
Elbette gayet işe yarar çeşit çeşit toprak düzenleyiciler var. Tuzlulukla mücadele için ayrı, yüksek alkalin belası için ayrı.. İlaç gibi etkilidirler. Ama benim bütçemi aşar. Yoksa şimdiye kadar hallederdim. Ayrıca, yukarıda listelediğim faydalarına bakarsanız, yeşil gübreleme her halükarda gereklidir. Bir veya birkaç yılda bir toprağı nadasa bırakıp yeşil gübreleme yapacağımıza, her yıl kısım kısım yapmamız daha mantıklı olur. Toprağın mikroorganizma zenginliği azalmamalı. Zaten tarım toprakları humusa ve karbona doymuyor. Sürekli takviye etmek lazım. Ve en kolay yolu yeşil gübre uygulamalarıdır.