Heterostili iki ayrı durumu kapsar: 1- Polimorfizm. 2- Herkogami. Fakat bu olayı dişi ve erkek çiçeklerin ayrı ayrı olmasıyla karıştırmayalım. Yani Kabakgiller, Sakızağacıgiller bu konunun dışında. Zaten yukarıdaki giriş kısmında da anlattım. Yani tek çiçek içinde hem erkek hem dişi organlar mevcuttur.
Söz konusu terimin yalınca sözlük anlamı: Hetero- bir önek sözcüktür ve karşıt, farklı, diğer anlamlarını taşır. -stili ise ‘tarzlarla ilgili’ anlamına gelen sonek bir sözcüktür.
Polimorfizm
Heterostili meselesinde polimorfizm teriminin kısaca anlamı, çeşitlilik demektir. Mesela tamamıyla aynı tür bir bitkinin tamamıyla aynı bir coğrafyada kırmızı çiçek açan çeşitleri, beyaz çiçek açan çeşitleri olması gibi. Ya da diyelim aynı tür bir meyve ağacının kırmızı meyve veren, sarı meyve veren, yeşil meyve veren çeşitlerin olması gibi. Bitki kendi türünden olduğu halde ama çeşit de aynı ise, kendi poleni de işe yaramaz, kendisiyle aynı çeşit başka bir bitkinin poleni de işe yaramaz. Sonuçta tohum oluşmaz, meyve de oluşmaz. İlla kendi türünün farklı bir çeşidinin polenlerini ister. Bazı kaktüs türlerinde ve bazı elma çeşitlerinde olan bir problem.
Avokado ağaçlarında durum aynen böyle değil ama benziyor, neredeyse aynı gibi. Bunlarda, çeşitlere göre çiçeklerde erkek organların polen salma ve dişi organların polen tutma saatleri farklıdır. Örneğin A çeşidi sabah polen salar, ama dişi organ aktif değil. Öğleden sonra dişi organ aktif, bu sefer polen yok. Başka bir avokado çeşidi, diyelim B çeşidi olsun, saatler farklıdır. Sabah dişi organlar aktif, öğleden sonra erkek organlar aktif. Sonuçta saatleri farklı olduğundan emin olduğunuz iki farklı avokado çeşidi ağacı yan yana yetiştireceksiniz ki birbirlerinin polenlerinden istifade etsinler ve her ikisi de meyve versin!
Herkagomi
Heterostili kapsamında herkagomi: Çiçekteki dişi ve erkek organların yan yana olmalarına rağmen mesafe, boy ve kabiliyet farklılıkları. Bir bitkinin çiçeklerinin bu yapıda olması, her bir çiçeğin kendi polenlerinden döllenmeleri şansını azaltıyor. Ve bu meselede, çiçekler genelde dişi ve erkek organlarını darca bir tüpçük içinde tutar. Böcekler ya içeri girecek ya da nektar emici uzun hortumu varsa hortumunu içeri sokacak.
Herkogami türden türe farklı olarak ikiye ayrılır. Biri, dişi organın erkek organlardan daha uzun bir uzantıya sahip olması. Bu türlerde polenleyici böcekler çok çeşitlidir. Çiçeğe gelen böcekler öncelikle dişi organ ile muhatab oluyor. Diğeri ise, zor olanı, erkek organların daha uzun uzantılarda olması.. Dişi organlar neredeyse uzantısız olarak diptedir. Bu özellikteki çiçeklere nadir böcek türleri polenleşmede yardımcı olur. Bunlar genelde güve ve kelebek tipi böceklerdir. Yani ağızlarında kıldan bile ince, hortum gibi bir uzantı var (nektar emmek için).
Nektar emici hortumları olan böcekler gerekiyorsa, o tür bitkilerin işi zor. Polenleşme (dolayısıyla tohum oluşumunun başlaması) sadece bazı böceklerin sayesinde mümkün olur. Fakat.. mesele bununla da bitmiyor. Her böcek her bitkiyi sevmediği gibi, o çiçeklerin karmaşık tozlaşma özelliklerine yardımcı olmalarının bile kıstasları var. Bu durumda, bir coğrafyada yaşayan filan tür bir bitki, sadece filan böceğin yardımıyla tohum veriyorsa.. Ama o böceğin nesli orada tükenirse.. sonuçta o bitkinin de orada nesli tükenir.
Bu türlere iki örnek bahçemdeki mavi yasemin ve bu civarların istilacı kış-bahar bitkilerinden Oxalis pes-caprae. 10 yıldır gözlemliyorum ama şimdiye kadar bir tane bile tohum vermediler. Çünkü bunların çiçeklerinin içine hortum uzatıcı türden bir böcek türü Didim’de yok. Hortumlu olanlar gerçi var (mesela kum zambağı için ve çuha çiçekleri için işe yarayan hortumlu türler var) ama bu iki bitkiyi sevmiyorlar.
* * *
Bu sayfada bazı bitki türlerinin tohum vermelerinin bazı özel zor şartlara bağlı olmasını yani heterostili meselesini okudunuz. Eklemek istediğiniz ilgili meseleler, sorular, öneriler varsa lütfen aşağıya yazın.