Bunlara çoğunlukla leş kaktüsü, leş bitkisi (İngilizcede carrion plant) denmesinin sebebi çiçeklerinin kokuşmuş et gibi, hayvan ölüsü gibi kokmasından dolayıdır.
Bir leş kaktüsü ve çiçeği (Stapelia gettleffii). Fotoğraf: Kasım 2021, Didim-Aydın
Leş kaktüsü çiçekleri niçin çirkin kokar?
Bitkiler çiçek açarak genellikle güzel kokularla böcekleri cezbediyor. Böcekler bu sayede çiçekten çiçeğe dolaşıp polenleşmeyi sağlıyor. Bazı bitkilerse leşleri kurtlandıran böcekleri ve leşlerle beslenen böcekleri aynı amaçla çeker. Çünkü yaşadıkları coğrafyada etobur hayvanlar çoktur ve çevrede avlanmış hayvan kalıntıları ve leş böcekleri eksik olmaz. Dolayısıyla bazı bitkiler çiçeklerini polenleşmelerine katkıda bulunsunlar diye o böcekleri çekmek amacıya leş kokusu salarlar. Kokuyu taklitte o kadar başarılıdırlar ki, leşlere yumurtlarını ve kurtlarını bırakan böcekler bu bitkilerin çiçeklerini leş sanarak yumurtalarını ve kurtlarını çiçeklerin üzerine bırakırlar.
Leş kaktüsü ana cinslerinden iki örnek
Sadece bir cinsin farklı iklim şartlarına sahip farklı bölgelere ait pekçok türleri olabilir. Dolayısıyla bakım şartları da farklı olabilir.
1- Stapelia cinsi ve türleri
Esas leş çiçeği bunlardır. Stapelia cinsinin 43 kadar türü var. Çok yetiştirilen iki türü Stapelia grandiflora ve Stapelia gigantea’dır. Türlerinin çoğunluğunun çiçekleri leş kokuludur. Hoş kokuluları hem az hem nadirdir. Örneğin S. erectiflora ve S. Flavopurpurea türlerinin çiçekleri güzel kokar. Stapelia türlerinde yapraklar çok küçük ve çok kısa ömürlüdür. Gövde uzadıkça dökülürler. Gövdeleri güneşte kızarır, morlaşır. Doğada en çok dağlık arazilerde, suyu kuvvetlice süzdüren topraklarda yaşarlar. Kumluk ve kıraç yerlerde pek görülmezler.
— Stapelia gigantea en iri çiçekli türüdür. Çiçekleri 10 cm ile 40 cm genişliklerde büyük olur. Çiçeklerin taç yaprakları uzun ve kuyrukludur.
Stapelia gigantea
— Stapelia grandiflora, çiçekleri S. gigantea kadar büyük olmamasına rağmen daha iyi, daha sağlam ve büyük gövdelidir. Bu sebeple daha fazla yetiştirilir. Gövdeleri 30cm kadar yükselir. Çiçekleri çeşidine ve şartlara göre 15cm genişliğindedir. Koyu renkli çiçekler genelde mor tüylüdür.
Stapelia grandiflora
Yukarıdaki iki türün gelişim ve çiçeklenme zamanı ilkbahar ortasından sonbahar ortasına kadardır.
2- Orbea cinsi ve türleri
56 türü var. Tamamen yapraksız gelişirler. Bazı Orbea türlerinde gövde tepeden horoz ibiği şeklinde gelişim gösterir. Güneşte kızarırlar. Orbea türleri leş kaktüslerinin en kolay yetişenleridir. Çiçekleri de daha güzeldir.
— Orbea variegata bu cinsin en tanınmış türüdür. Ana vatanı Güney Afrika’nın batısı olup bu bölge kış yağışlarını fazla alır. Dolayısıyla Orbea variegata’nın gelişim zamanı kış ve ilkbahar aylarıdır. Yaz sıcaklarında dinlenirler.
Orbea variegata
Leş kaktüsü yetiştirme, bakım ihtiyaçları
Söz konusu türler birbirlerine göre farklı iklimlerin, farklı coğrafyaların bitkileridir. Bakımları ve sevdikleri şartlar türden türe değişir. Genel anlamda bakımları için şu yolu takip edin: Yaz sıcaklarında çok az güneşli ama güçlü aydınlık bir yerde tutun ve toprak kupkuru oldukça bolca su dökerek sulayın. Diğer zamanlarda daha fazla güneş almaları iyi olur. Yetiştirdiğiniz yerde kışın hava ne kadar soğuk ise sulama sıklığını o denli seyrek tutun. Bulunduğu yerde kışın gece ısısı 10C dereceden aşağı düşüyorsa (genelde ocak ve şubat aylarında) hiç sulamayın. Fakat soğuğa rağmen hızlı gelişim varsa o takdirde sulayın.
Toprak ve bitki besini
En uygun toprak karışımı 3 ölçü torf toprak + 1 ölçü iri taneli dere kumu + 1 ölçü ponza taşı. Leş kaktüsleri için mükemmel sağlıklı bir karışım.
Gelişim zamanlarında seyrek ve düşük dozajlı olarak genel amaçlı bitki besini verilmeli.
Bitki bitlerine dikkat
Zararları çok büyük olur. Zira bu bitkilerin dış derileri oldukça hassas yapılıdır. Bitki bitlerinin en küçük bir tahribatını derhal mantar hastalıkları takip eder. Bitkilerinizi öldürücü derecede tehlikelidir. Onun için leş kaktüslerinizde hiçbir yaprak biti filan görmeseniz bile en az ayda bir defa Avirmec EC gibi istisnasız her tür yaprak bitlerine tam etkili bir ilaç ile ilaçlayın.
Kök ve dip kısım çürüme sorunu
Sebeplerine değinerek sözü uzatmak istemiyorum. Eğer olursa en sağlıklı parçaları kesin ve aşağıda çoğaltma kısmında yazdığım gibi yapın.
Leş kaktüsü üretim, çoğaltma
Leş çiçeklerinin çelikle ya da kökten ayırmayla çoğaltma zamanı hızlı büyüme gösterdikleri zamandır. Ki köklenmeleri kesin olsun. Fakat hızlı gelişim zamanı türden türe değişebilir. En iyisi şu iki zamanı kollayın: Bir ilkbahar ortası, bir de yaz sonu.
Herhangi bir dal parçasını köklendirirseniz sonrasında çok hızlı büyür. Onun için kocaman parçalara gerek yok. Mesela bir dalın ucundan sadece 3cm veya 4cm bir parça işe yarar.
Önce yukarıda anlattığım gibi toprak karışımı hazırlayın ve küçük bir saksıya doldurun. Toprak kupkuru olunca parçayı toprak yüzeyine yan yatırın. Bastırarak toprağı kenarlara itekleyin ki parçanın toprağa değen kısmı hafifçe toprağa gömülü olsun. 20 gün hiç sulamayın ve kupkuru halde açık havada direkt güneşi pek almayacağı bir yerde bekletin. 20 gün tamamlanınca saksının en kenarlarından yavaşça su dökerek sulayın. Ortadaki parçanın kendisi ve yanları ıslanmasın. Bir 20 gün daha hiç sulamayın. Sonra artık yeterince köklenmiştir ve hava şartları türün gelişimine uygun ise hızlıca gelişime başlar.
Leş kaktüsüm çiçek açtı şimdi geri kapanıyor. O çiçeği koparmam gerekiyor mu yoksa kendi kendine düşer mi?
***
Makasla kesip atın.
Kaktüs toprağı aldım. Bahsettiğiniz karışım ile bunu harmanlasam olur mu yoksa yoksa kaktüs toprağı tek başına yeterli mi stapelia ve orbea için?
***
Sorunuz fazla karışıktı (bir iki kelime sanıyorum gözünüzden kaçmış, yanlış yazılmış anlamını çözemedim) hiçbir şey anlamadığımdan dolayı sorunuzu tahminimce yeniden yazdım. Bu şekilde cevaplıyorum. Ticari amaçla hazırlanıp satılan kaktüs topralarının içeriğini pek bilmiyorum. Birkaç kişiden bitkilerini çürüttüğüne dair şikayet aldım. Bu yüzden sorunuza evet veya hayır diye hiçbir şey diyemem. Kendi yaptığım toprak karışımında (içine killi doğal toprak bile kattım) bunlar kışın buranın ikliminde gelişime devam ettiler. Toprak kurudukça ihmal etmeden suladım. Yani demek istediğim şey toprak karışımını doğru yaparsanız kış sulamalarında bile zarar görmezler. Size yazdığım önceki tavsiyemi yine tekrarlıyorum. Daha güvenli. Şöyle:
3 ölçü torf toprak + 1 ölçü iri taneli dere kumu + 1 ölçü ponza taşı
Ayrıca benim diğer kaktüs toprağı karışım tavsiyelerime de bakabilirsiniz:
Succulent türlere özel toprak
Ben leş kaktüsümü İki ay önce dal kırarak diktim. Halâ köklenmedi. Topraktan çıkarıp baktığımda da siyahlaşma gördüm ama kök y ada çüllenme yoktu. Suya ıslamam ve beklemem söylendi. Doğru mu? Ne yapmam gerekir?
***
Yanlış. Kupkuru toprakta hemen köklenir. Bizzat denemişimdir. Hem de yaz sıcağında, kupkuru toprakta bir damla su olmadığı halde. Hatta toprağa hiçbir yeri gömülü olmadan öylece toprağın üzerine koymuştum. Toprağa değdiği yerden, aşağıda su bulurum umuduyla toprağa kök uzatıyor. Siyahlaşan yer çürümüş demektir. O kısmı kesin ve birkaç gün açıkta bekletin ki kesik yer tamamıyla kurusun. Sonra kuru toprağa dip kısmını hafifçe gömün. Açık havada sabah güneşini ya da akşam güneşini direkt alacağı bir yerde tutmanız lazım. Tam bir ay geçmeden sulamayın.
Orbea kaktüsüm biraz buruşmuştu. Topraktan çıkardım. Kaç gün dışarıda bekletmem gerekiyor ve dışarıdayken güneş görse bir zararı olur mu?
***
Bu durumda açıkta bekletin demek dışarıda açık havada bekletin anlamına gelmez. Toprak dışında bekletmelisiniz. Hem çürük yerleri kesmeniz lazım. Toprağa gömmeseniz bile kupkuru toprakta bile toprağa değen kısımlarından köklenir.
Benim leş kaktüslerimin uçlarında beyaz pamuk gibi bir şeyler oluşuyor. Oradan koparıp atıyorum. Unlu bit gibi değil. Ne olabilir? Kışın kapalı balkonda cam önündeydi. Şimdi açık balkona aldım çok güneş alıyor ama cam önüne koydum orası biraz gölge.
***
Kendi uçlarında ise görmeden bir şey diyemem. Ama eski çiçek saplarının uçlarında ise tohumlar olgunlaştığında böyle olabilir. Türden türe değişen özellikleri var.
Leş kaktüsüm kapalı balkonda. Oldukça aydınlık, en fazla günde 1 saat direkt güneş ışığı alabildiği yerde duruyor. Ama aldığım haline göre küçülüp büzüşmeye başladığını farkettim. Ne yapmalıyım?
***
Kökleri ve dip kısmı çürümüş. Topraktan çıkarın. En sağlıklı yeriden kesip alın. Çürüklü kısmı atın. Kesip aldığınız parçayı en az 5 gün açıkta bekletin. Kesik yer iyice kurumalı. Yukarıda anlattığım gibi uygun toprak hazırlayın. Toprak kuru iken leş kaktüsünüzü toprağa fazla gömmeden yerleştirin. İki hafta hiç sulamayın.
Bir arkadaş bana leş kaktüsünden bir parça verdi. Suya koyup beklememi söyledi. Bir ay oldu ama hale kök salmadı. Yanlış mı yaptım? Ne yapmalıyım?
***
Hemen dışarıda açık havada sabah veya akşam güneşi alacağı bir yerde kuru toprağa dikmeniz lazım. 10 gün kuru toprakta kalsın. Sonra sulayın ve tekrar sulamak için toprağın yine tamamıyla kupkuru hale gelmesini bekleyin. Bu sayede sorunsuzca kökleniyor. Aksi takdirde köklenme yerine çürüme olma riski yüksek. Yaz aylarında sadece sabah veya akşam güneşi almalıdır. öğle saatlerinin güneşinden mutlaka koruyun.
Leş kaktüsümün uç kısımlarında kararmalar oluştu ve bazı dalları sararıp kurudu. Sağlam olanları aldım. İki gün açıkta bırakıp dikeceğim. Neler yapmam gerekir? Neyi yanlış yapmışım?
***
Yanlışınız toprakla ve sulamayla ilgili. Toprak kısmını yukarıdan okuyun. Sulama hatasını şuradan okuyun: Yaygın ve öldürücü sulama hatası
Keserek aldığınız parçaları kesik yerlerin kuruması için bir iki gün açıkta bekletin. Sonra dikmeyip yeterince nemli olan toprağın üstüne yatırın. Gömmeyeceksiniz. Sadece toprağa biraz bastırın ve öylece bırakın. Hiç sulamasanız bile alt kısımdan köklenir. Daha sonra, zamanla yeni dallar oluşturur. Ayrıca, kapalı, havasız, esintisiz yerlerde tutmamalısınız. Sürekli dış mekanda açık havada duracak.
Keşke bir instagram hesabı açıp oradan şu ponza taşıdır dere kumudur çiçektir tohumdur satış yapsanız. Dere kumu, maki süprüntüsü bulsun diye eşimin başının etini yiyorum kaç gündür. Çiçeklerin toprağını değiştirecegim ama malzeme bekliyorum. Not defterime elimdeki çiçeklerle ilgili yapmam gerekenleri sizin sitenizden bulup not alıyorum. Bu vesileyle teşekkur etmek istedim.
***
Sağ olun Sinem Hanım ben de size teşekkür ederim. Maki süprüntüsünü çok tavsiye ettiğim için yakında onun da satışları başlar. Mesela ponza taşını uzun yıllar önce tavsiye ettiğimde fidanlıklardan başka yerlerde satışı yoktu. Gerçi fidanlıklarda da satışı yoktu. Nedense günümüzde hala ellerinde bulunduğu halde yok derler ve satmak istemezler. Ancak fidanlığı dolaşıp çuvarlarda görmeniz ve istemeniz lazım ki sizi kırmasınlar. Çok kişiye tavsiye ettim ve işe yaradı. Ponza taşı dediğim gibi ısrarlı tavsiyelerim üzerine çiçek severler arasında büyük bir talep oluştuğundan dolayı arık internet üzerinden satışları bir hayli artmış durumda. Maki süprüntüsü aslında satan yerler var. Çok eskiden beri bir kullanım maddesidir. Fakat satışlar yok denecek kadar az. Hatta ben bile unutmuştum. Bu yüzde adına maki süprüntüsü dedim. Satanlar yanlış olarak funda toprağı diyor. Gerçekten yanlış bir isimlendirme. Ama bu şekilde isim veriyorlar. Gerçe funda toprağı biraz benzer özelliklidir ama çok farklıdır. Asitli topraktır. Zaten gerçek anlamda funda toprağı olan maddenin satışı hiçbir yerde yok (aslında eşdeğer alternatifi açelyalara özel toprak karışımıdır). Maki süprüntüsü ve yanlışlıkla funda toprağı denen madde aşağı yukarı tamamıyla aynı şeydir. Kolay kolay bulamazsınız. Onun yerine torf toprak + iri taneli dere kumu karışımı yapmalısınız. Dere kumu bulmanız kolay. Akvaryumcularda tertemiz satarlar. İnşaat malzemeleri satan yerlere de var ama bunu iyice yıkamak, kurutmak ve sonra eleyip incecik tanelerinden arındırmak lazım.
Benim leş kaktüsün çiçek açma zamanında gövdesine bakıyorum baya çiçek açacak gibi. Sonra da çiçekleri kuruyup dökülüyor. Neden acaba?
***
Bakım hataları başta gelir. Mesela çiçek tomurcukları bünyede yeterince su yoksa gelişemez. Ve siz o sıralarda hiç sulamıyorsanız dökülmeleri normaldir. Diğer ihtimal toprağının son derece fakir, bitmiş, tükenmiş olmasıdır. Yine en kuvvetli ihtimallerden birisi de gece boyunca bulunduğu yerin havasız ve sıcak olmasıdır.
Ben ilk defa leş kaktüsü alacak oldum (Stapelia hirsuta). Acaba bu tür hakkında bilgi verebilir misiniz? Anladığım kadarıyla bazı çeşitlerin çiçekleri çok daha kötü kokuyormuş. Bazıları da fazla irileşiyormuş. Hangi cinsi tavsiye edersiniz?
***
Güney Afrika’da Akdeniz iklimine benzer iklim bölgelerinde (kışın bolca yağmurlu olan yerlerde) yaşar. Yaz aylarında çok sıcak günlerde toprağı ısınmışken sulamak zarar verebilir. Hatta çok sıcak günlerde biraz susuz bırakmak daha iyi olur. Kumlu toprakta yetiştirin (2 ölçü torf toprak + 1 ölçü iri taneli dere kumu karışımı yapın). Yaz aylarında öğle saatlerinin tepe güneşinden koruyun. Türler hakkında fazla bilgim yok. Bu yüzden tavsiyede bulunamıyorum. Sayılamayacak kadar çeşitleri var.
Leş kaktüsüm çiçek açtı. Bordo renkli, tüylü çiçeğin ortasında beyaz minik kurtçuk benzeri canlılar var. Nasıl müdahale edebilirim?
***
Boşuna leş kaktüsü dememişler. Leş sinekleri kokusuna aldanıp yumurtalarını ve larvalarını bırakıyor. Onların bitkilere zararı yok. Kısa sürede ölür giderler. Dokunmayın. Çiçek solunca kesip hep beraber çöpe atın.
Leş kaktüsüm gayet iyi gözüküyor. Yumuşak değil fakat uçları pamuklanma tarzında beyazladı. Daha önce de oldu. Keserek temizledim. Şu an yine oluştu. Sebebi ne olabilir?
***
Unlu bitler en uçlara dadanıyor. Her gördüğünüzde kürdan ile dikkatlice bitleri sökeceksiniz. Ayrıca aynı yerleri elma sirkesine bandığınız kulak temizleme çubuğu ile silin ki yumurta veya mini yavru varsa onlar da gitsin. Bu kadar kolay. Eğer geç kalırsanız uç kısımda bitlerin zararından dolayı hastalık oluşur ve yine kesmeniz gerekir.
Kaktüsümün gövdesi dallarını taşımıyor. Kırılmak üzere. Ne yapmam gerekiyor? Gövdesini biraz toprağa gömsem çürür mü?
***
Bir şekilde destekleyin. Mesela ben böyle durumlarda yanına uygun büyüklükte taşlar koyarım. Bazen toprağa bir değnek batırır ona bağlarım. Veya eğer kırılmadan toprağa yatabiliyorsa o pozisyonu verin. Toprağa değdiği yerlerden toprağa kök salar ve güçlenir. Gömmenize gerek yok. Çürüme riski olur.
Leş kaktüsüm çiçek açtı, çiçek kaç gün dayanır? Alıp saklamak istiyorum.
***
Sadece birkaç gün dayanıyor. Bir hafta sürmez. Saklamanıza hiç gerek yok zaten çürür. Ara sıra çiçek açar. Yeter ki yanlış şeyler yapmayın.
Kış aylarında bahçede kalması sorun olur mu? Kışa direnir mi yoksa eve mi almalıyım?
***
Sizin oranın kış şartlarını hiç bilmiyorum. Ayrıca leş kaktüslerinin pekçok türleri var. Hangisi kaç derece soğuğa dayanır, hangileri soğukta kupkuru toprak ister, tek tek araştırıp öğrenmek çok zor. Onun için, leş kaktüsü bitkinizin türü hakkında detaylı bilginiz yoksa, şehrinizin iklim şartlarını da bilmiyorsanız en iyisi hiç dışarıda bırakmayın.
Leş kaktüsüm üzerinde sanki kömür isi sürülmüş gibi, siyahlıklar var, gelişimide iyi aslında, bebekler de veriyor, ne olabilir siyahlıklar?
***
Benimkilerde de kışın sağlıklı kararmalar oluyor ama sizinki ile aynı mı bilmiyorum. Yani dondurucu soğuk rüzgarın yakıp çürütmesi sonucu mantar hastalığı veya siyah küf oluşumları mümkündür. Veya başka sebeplerden ötürü üzerinde yer yer kararıp çürümüşlükler olabilir. Mesela bulunduğu yer çok fazla soğuk oluyorsa ya da kapalı, serin ve nemli ise kış boyunca hiç sulamamak lazım.
Leş kaktüsümün üstünde yaygın siyah lekeler oluşmuş. Yaklaşık üç ay kapalı alanda (ışık gören) kaldı.
***
Soğukta nemli ortamlarda oluyor. Esas sebep soğukluk. Kışın açık havada bile olsa soğuk ve nemli havada o tip kararmalar olur. Kış boyunca çok soğuk olmayan ve bol bol güneş alan bir yerde tutmalı ve hiç sulamamalısınız.
Leş kaktüsümde fasulyeye benzeyen iki tane sap çıkmış. Sert bir dokusu var. Uzun boynuz gibi. Ne olduğu hakkında bir fikrimiz yok. Kesmeden size sormak istedim.
***
O şekilde tohum veriyor. Yani o uzantılar içinde tohumlar oluşacak. İsterseniz kesip atın.
Tohumla çoğaltmam mümkün mü? Buranın sıcağı 43 derece. Toprağı her gün kuruyor. İkindi güneşi görüyor. Her gün sulasam olur mu?
***
Hayır ne olursa olsun her gün sulamayın. Tohumdan hiç denemediğim için bilmiyorum ama olabilir herhalde. Dallarından kolayca kökleniyorlar.
Leş kaktüsünde iki yerinde boynuz gibi uzama oldu. Kurudu uçlarında tohumla pamukçular ucuyor. Tohumu mu bu acaba?
***
Evet.
Benim kaktüs orbea balkonda çiçek açtı gelişimi güzeldi. Şimdi hiç güzel görünmüyor. Soğuktan sanırım. İçeriye alsam mı?
***
Pişmiş gibi yumuşamışsa çürüyüp gitmiştir. Bu durumda yapacak bir şey yok. Eğer çok sert ve sağlıklı kısımlar kalmışsa onlar sayesinde yeniden büyütebilirsiniz. Ayrıca yer değiştirmek gerektiği zaman, hatta sadece bir iki metre öteye bile yer değiştirmek gerekirse toprağının iyice kupkuru hale gelmiş olması lazım ve yeni yerinde toprağı en az 15 gün kupkuru kalmalıdır.
Bir dal olarak diktiğim leş kaktüsüm yumuşamış. Nerede hata yaptım acaba? Ne yapabilirim?
***
Bunlar her toprakta yaşayamıyor. Ayrıca, kök salmaları için toprağın uzunca bir süre kupkuru kalması lazım. Ve açık havada duruyorsa kolayca köklenirler. Ancak siz hiç olmayacak bir zamanda denemişsiniz. Bunnun üstüne bir de toprak ıslak idiyse kesin çürür gider.
Leş kaktüsüm tomurcuklandı. Acaba çiçeklerin açması kaç günü bulur?
***
Kaç gün sürer bilmem ama çok yavaş değil, çok hızlı da değil. 8 yıldır buna şahit olduğum halde kaç gün sürdüğüne hiç dikkat etmedim.
Leş kaktüsümde tohumlar oluştu. Ne yapmalıyım?
***
Eğer onlardan yeni bitkiler elde etmek istiyorsanız toprak yüzeyini ortalama fındık taneleri kadar taşlarla kaplayın (en iyisi ponza taşıdır). Sonra tohumları taşların üzerine serpin ve sulayın. Taş aralarında toprağa değen tohumlar rahatça çimlenir ve çürümeden gelişirler. Mümkünse saksıda değil bahçe zemininde yapın.
Pazardan bugun 2 mini saksi ile les kaktusu alip,ikisini tek bir saksiya ektim ve suladim. Kuzeye bakan mutfak camina iceriye koydum. Acaba suladigim icin curur mu. Hemen sokup yeniden kuru topraga mi ekmeliyim?
***
Evet öyle yapın. Genellikle ilk günde çürümeye başlıyorlar.