Lewisia cotyledon

Önce doğadaki yaşam alanlarını ve bitkiler alemindeki sınıflamasını öğrenmeniz iyi olur.

Özellikleri

Bilgi kaynaklarının çoğunda söz konusu bitki türünü semizotu ile aynı familyadan (Portulacaceae) diye yazarlar. Bu bilgi eskidir. Son yıllardaki araştırmalara göre Portulacaceae familyasından 230 türün bağlı olduğu 14 cinsin farklılıkları anlaşılmış ve bunlar ve konumuz olan tür Montiaceae adıyla yeni bir familya olarak sınıflanmıştır.

Sukulent midir?

Gerçekte her şeyiyle sukulenttir. Fakat bakımının çok farklı olması sebebiyle bu türü kaktüs-sukulent kategorisinin dışında tuttum. İstediği şartlar ve gerektirdiği bakım çok farklı.

Habitat

Lewisia cotyledon ABD’nin batısında Kaliforniya’nın kuzeyi ve Oregon’un güneyinde dağlık bölgelere aittir. En çok kuzeye bakan kayalıklarda, taşlar arasında, kaya çatlaklarında yaşarlar. Yaşam alanlarına sub-alpine habitat derler. Sub-alpine yüksek dağlarda ormanların var olamadığı daha yüksek kısımların hemen yakınındaki sınır bölgelerine denir. Yani ormanların var olabilecekleri en yüksek rakım yerlerdir. Daha yüksek yerler ise alpine habitattır ve buralarda ormanlar bulunmaz.

Yüksek dağ bitkilerinin serin yer istediklerini, hava akımlarına fazlaca muhtaç olduklarını ve yaz ayları şiddetli sıcak geçen yerlere uygun olmadıklarını her zaman söylerim. Fakat Lewisia cotyledon farklı iklimlere adapte olabiliyor. Zaten doğal türlerinden daha gösterişli çiçek açan hibrit ve kültivarlarını üretenler yeni çeşitlerin daha uyumlu özelliklere sahip olmasına da dikkat etmiştir. Yine de satın alanlar hayatta tutamıyor. Başarısızlıklarının başlıca iki sebebi yanlış toprak ve gereksiz veya yanlış zamanlardaki sulamalardır.

Gelişim biçimleri

L. cotyledon dalsız ve rizomsuz bir bitkidir. Sürekli dipten rozet gibi çevreye her yöne yapraklar uzatır. Yapraklar etlice, sukulent özelliklidir ve kışın da varlıkları devam eder.

Bitki yaşlandıkça dip kısmında sağlam bir kodeks oluşur. Kodeks yeni filizlerle yavru fideler verir. Böylece bir bitki zamanla birkaç bitki haline gelir.

Kökleri bir veya iki-üç tane sağlam kazık kök halinde gelişir. Kazık kökler biraz kalıncadır ve kodeks gibi onlar da su, besin ve enerji deposudur.

İlkbaharda çiçek açmak üzere çiçek dalları uzatır. Her dalın ucunda pekçok tomurcuklar oluşur. Olgunlaşmasını tamamlayan tomurcuklar sırasıyla çiçek açarlar. Böylece neredeyse yaz başına kadar çiçeklenme süresi uzar. Yaşadığınız yerin iklim şartlarına göre ve sahip olduğunuz Lewisia çeşidine göre farklı zamanlarda tekrar tomurcuklanıp çiçek açması mümkündür. Konumuz olan has türü ise sadece ilkbaharda çiçek dalları verir.

Yetiştirme, bakım

Yukarıdaki bilgiler Lewisia cotyledon has türü ile ilgilidir. Yani süs bitkisi olarak yine aynı adla satılsalar da bunlar diğer Lewisia türleriyle karışık melez: hibrit ve kültivarlardır. Gerçi Lewisia cotyledon’un üç dört çeşidi de ayrıca var. Sonuçta gelişim özellikleri, yaprak şekilleri, çiçek şekil ve renkleri, kışın yaprak dökmesi gibi farklılıklar olabilir. Ama genel olarak bakımları tamamıyla aynıdır.

Kış soğuklarına dayanıklılık açısından çeşitleri arasında farklılıklar olabilir. Çünkü melezlemede daha düşük rakım yerlere ait türler kullanılmıştır. Temelde tümü -25C dereye kadar kış soğuklarına dayanırlar. Has türün -40C dereceye kadar dayandığını söyleyenler var (sub-alpine olduğuna göre dayanması gerekir).

Güneş istekleri ise, has tür yaz sıcaklarında direkt yakıcı güneş istemiyor. Zararı olur. Diğerlerinin yaz boyunca sadece sabah veya akşam güneşi mutlaka alması gerekir. Ama eğer yazın sürekli şiddetli sıcak olamayan, geceleri fazla serin geçen yerlerde (örneğin Eskişehir’de) iseniz yaz boyunca öğle saatlerinin güneşinden korumanız gerekmez. Ayrıca kasım ayından mayıs sonuna kadar mutlaka tam gün direkt güneş alması gerekir.

Toprak

Lewisia cotyledon bitkilerinin en hassas yönü toprakla ilgilidir. Çok az miktar humuslu toprak ve bol miktarda büyük taneli dere kumu ve ponza taşı ile karışım yapmak gerekiyor. Bunların özellikleri de önemli.

Toprak: En iyisi çernezyom‘dur. Ama bulamazsınız. Onun yerine humuslu doğal toprak olur (orman kenarı yoğun çalılıklarının üst yüzey toprağı). Onu da bulamazsanız humus katkılı torf toprak kullanın.

Dere kumu: 4-5mm iri taneli ve tertemiz olması gerekir. Onun yerine kuvars kumu daha iyidir. İrilik önemli. Temizlik daha da önemli. Yıkayıp tozundan, kirinden arındırın ve iyice kurutun.

Ponza taşı: Zeytin çekirdeğinden az iri taneli ponza taşı kullanın. Bunu da önce iyice yıkamanızı tavsiye ederim. Perlit, vermikülit, mıcır filan asla kullanmayın. Taneli (toz halde olmayan) leonardit olabilir.

Karışım oranları: 1 ölçü toprak + 2 ölçü dere kumu + 1 ölçü ponza taşı. Hepsini birbirleriyle karıştırıp harmanlayın.

Saksıya dikme

Lewisia cotyledon için 15cm derinliğinde saksı kullanın. Saksının dibinde mutlaka birkaç delik olmalıdır. Toprak koymadan önce 3cm kadar yükseklikte taş parçaları alta döşeyin. Tarif ettiğim gibi toprak karışımı ile saksıya dikerken bitkinin kök boğazının (kodeks olacak kısmın) yani yaprakların geliştiği yerin tamamıyla toprak dışında kalması şarttır. Sonra can suyu vermeyin. Birkaç gün sulamayın.

Sulama

Lewisia yetiştirmede toprak özelliğinden sonra en kritik iş sulamadır. Yaz sıcaklarında bile neredeyse hiç sulama istemeyen bir bitkidir desem biraz abartmış olurum ama onun gibi bir şey. Yılın çoğu zamanında sulamaları sadece yapraklarda susuzluk alametleri gördükçe yapın. Bu sırada suyu sadece saksının en kenarlarından yavaşça dökün. Bikinin kök boğazı çevresini ıslatmayın. Saksı alt deliklerinden dışarı su çıkıncaya kadar su dökmeye devam edin. Çepeçevre tüm kenarlardan su dökerek sulayın. Kışın bulunduğu yer fazla soğuk ise yapraklar pörsüse bile sulamamada yarar var.

Gelişim gösterdiği zamanlarda ise toprak kupkuru hale gelir gelmez bolca su dökerek sulayın. Saksı alt deliklerinden önemli miktarda su dışarı çıkmalı, toprak yıkanmalıdır.

Bitki besini

Gelişim gösterdiği zamanlarda (genelde ilkbahar aylarıdır) 20-30 günde bir defa bitki besini verin. Salon bitkileri için olan güvenli bitki besininin (ÇiçekCoşturan, Genta vesaire markalardan) genel kullanım çeşidinden sıvı bitki besini. Suya karıştırma oranı ne ölçü tavsiye edilmişse siz çeyreğini uygulayın. Hiç bitki besini istemez diyenler var ama yanlış. Eğer gerektiği gibi bitki besini verirseniz sonraki yıl çok daha iyi çiçekler verecektir. Dipten yavru fide vermesi ve onları hızlıca büyütmesi de bu sayede mümkündür. Aksi takdirde dip yavruları ya çok yavaş gelişir ya da bir süre sonra körelip kalırlar.

Üretim

Lewisia cotyledon tohumlarıyla, dipten verdiği yavrularıyla ve çiçek dallarıyla çoğaltılır. Tohumlarından yetiştirmek çok basittir. Tohumlar özel bir işlem istemiyor. İlkbaharda veya yaz sonunda tohumları ekin.

Dip yavrularını ayırmak ve köklendirmek zordur. Ancak dip yavrusu kendi köklerini geliştirmişse ayırın. Yoksa sonraki yılı bekleyin.

Çiçek dallarından üretimine gelince, üst fotoğrafta gördüğünüz gibi, dalın çiçekli uç kısımlarını yapraklı yerlerinin 2cm kadar aşağısından keserek alın. Gerçi orada yapraklar her Lewisia çeşidinde olmaz ama yerleri bellidir. Çiçekleri üstünde kalması gerekiyor. Bunu uygulayan kişiye göre, çiçekleri giderirseniz o parçalar hemen kurur, köklenme filan olmaz. Ertesi sabaha kadar açıkta bekletin. Sonra iri taneli dere kumu + ponza taşı karışımına yaprakların uçlarına kadar gömülü olacak şekilde ekin. Bazıları kuruyup gidecektir ama birkaçı mutlaka hayata tutunur. Sık sık sulamamalısınız. Kum kupkuru hale gelmedikçe sulamayın. 2 ay sonra hala kurumamış olanlar varsa onlar köklenmiştir. O zaman yukarıda tarifini verdiğim toprak karışımına, mini saksılara dikin. İlkbahar gelince 15cm derinlikteki esas saksısına aktarın.

Son söz

Elimden geldiğince tüm risklerden, tehlikelerden uzak yetiştirme-bakım bilgilerini verdim. Bazı insanlar diyebilir ki ben hiç de öyle yapmadığım halde Lewisia cotyledon bitkilerim gayet güzel yetişiyorlar. Olabilir. Ben her zaman genel anlamda her ortamda herkesin başarılı olmasına, bitkileri çürütmeden güzelce yetiştirmesine yönelik olarak tedbirli bilgiler veriyorum. Yoksa, ben de bazı hassas türleri hiç de hassas olmayan bakımla yetiştirebiliyorum. Ama her yöntem her ortamda her mekanda aynı sağlıklı sonuçları vermez. Yani benim yazılarımı okuyan insanlara, onca para verip satın aldıkları bitkileri için en iyi, en doğru, en güvenilir bilgileri vermek zorundayım.

Faydalandığım kaynaklar

Bilimsel bilgi: Wikipedia
Genel bilgiler: Llifle
Daldan üretim: Scottish Rock Garden Club Forum
Fotoğraf: World of Flowering Plants