Kara mürver çiçekli dalı – Fotoğraf: Go Botany
Adoxaceae familyasından Sambucus cinsinin 26 türü tespit edilmiştir. Hepsine mürver denir. Tropikal kuşak ve kutuplar dışında dünyanın her yerinde bulunurlar. En yaygın türü Avrupa mürveri de denen kara mürverdir (Sambucus nigra).
Özellikleri
Genelde 3m’yi aşmayan orta boy çalı tarzında gelişir. Duruma göre 6 metre kadar uzadığı da olur. Kışın yapraklarını döker. Kara mürvere düzenli budamalarla bir ağaç biçimi vermek mümkündür. Yaprakları dallarda çift çift gelişir. Uzunlukları 10cm ile 30cm arasında değişir. Her bir yaprak parçalıdır ve ortalama 5 yaprakçıktan oluşur (güçlü gelişimde genelde 7 yaprakçık). Mürver ağacında yaprağı oluşturan yaprakçıklar pek küçük değildir. Bir yaprakçık 5cm genişliğe ve 12cm uzunluğa sahip olabilir.
Çiçek açması ve meyveleri
Kara mürver çiçekleri gayet hoş kokuludur ama yaprakları (oğuşturunca) çirkin kokar. Çiçeklenmesi ilkbahar sonuna doğru başlar ve yaz sonuna kadar devam eder. Beyaza yakın krem rengi olan mürver çiçekleri salkım benzeri bir yapıda pekçok küçük çiçekler bir arada açar. Salkım yapı yukarı yöneliktir. Salkımın ince dalsı uzantılarından en kenardakiler daha uzun olur ve böylece yanlardaki ve ortadaki çiçekler bir hizada kalırlar.
Meyveler oluşunca ağırlıktan dolayı salkımlar aşağı sarkıcı hale gelir. Meyvelerinin tamamıyla olgunlaşmaları sonbahar sonunu bulur. Rengi siyaha yakın koyu mordur. Yaprakları ve olgunlaşmamış meyveleri zehirlidir.
Kullanım
Kara mürver şifalı bitkilerdendir. Çiçekleri ve meyveleri bazı hastalıklara karşı kullanılır. Kara mürverden şuruplar, çaylar, reçel vb tatlılar çiçeklerinden ve olgun meyvelerinden pişirilerek yapılır. Süs bitkisi olarak hem çiçekleriyle hem yapraklarıyla güzel bir bahçe bitkisidir. Bazı çeşitleri ve kültivarları oldukça gösterişlidir.
Kışa dayanıklılığı
Çeşitlerine, kültivarlarına göre -20C derece ile -37C derece arasında değişir. Yetiştirdiğiniz kara mürverin çeşidini bilmiyorsanız ve bölgenizde kışın -15C dereceden daha fazla don olayları oluyorsa kış koruma tedbirleri uygulamanızı tavsiye ederim.
Yetiştirme, bakım
Güneş ihtiyacı çok fazla değildir. Günde en az 3 saat direkt güneş ister.
Kara mürver her yıl güçlü dip sürgünler verir ve böylece birçok gövdeli bir çalı halinde gelişir. Bahçenizde süs amaçlı yetiştiriyorsanız kendi haline bırakmayıp istediğiniz şekli vermelisiniz. Tek gövdeli ağaç olmasını istiyorsanız yeni sürgünleri ilk gördüğünüzde dipten köreltin. Fakat bu tarz biraz zordur. Düzenli gübreleme ve ciddi bakım gerektirir. Aksi takdirde çiçek açması ve meyve verimi düşük olur.
Çok gövdeli çalı şeklinde gelişmesini istiyorsanız sürgünleri gerekli gördüğünüz sayıda tutun. Fazlasını hiç çekinmeden yok edin. Bunda dikkat edeceğiniz şey, her yıl en az bir yeni sürgünün gelişmesine izin vermenizdir. Güçlü sürgünler ertesi yıl yan dallar geliştirir ve çiçeklenip meyve vermeye başlarlar. Sonraki iki yılda da verimlilikleri oldukça iyidir. 4. yıla giren gövdeleri en dipten kesip yok edin. Böylece daima birkaç genç gövde ile kara mürver ağacınız çiçeklenmede ve meyve veriminde olabilecek en yüksek verimliliğe sahip olur.
Toprak, gübre
Bahçelere dikili kara mürver toprak seçmez. Ama saksıda işler değişir. Saksı mümkün olduğunca büyük ve geniş (genişlik çok önemli) ve toprak mutlaka humuslu doğal arazi toprağı olmalıdır. Buna ponza taşı da karıştırın. Oranı: 4 ölçü toprak + 1 ölçü ponza taşı. Eğer toprağın killiliği fazla yüksek ise 2mm iriliğinde temiz dere kumu karıştırın. Bu durumda saksıda kara mürver yetiştirmek için ideal toprak karışımı şudur: 3 ölçü toprak + 1 ölçü dere kumu + 1 ölçü ponza taşı.
Kestane gübresi ve npk eşit ağırlık özel bitki besini (her ikisinden de) verseniz iyi olur. Bahçeye ekili mürver ağaçlarına da aynı şekilde gübreleme çok iyi gelir. Ama bahçede diğer hayvan gübrelerinden de verilebilir. Bir de hayvan gübresinin ve suni gübrelerin yanı sıra her kış sonu diplerine humus takviyesi yapılmalıdır. Kestane gübresi bulabilirseniz humus takviyesine ihtiyaç yok.
Dikkat: Çapalama ve gübreleme işlerinde dikkatli olmalısınız. Zira kara mürverin kökleri toprak yüzeyine yakın olarak çevreye dağılmayı sever.
Budama
Kışın fazla soğuk yerlerde sonbahar başı gibi, ilk don olayları ne zaman başlıyorsa ondan en az bir ay önce budayın. İstanbul gibi kışın pek ciddi don olayları olmayan yerlerde ise budamalar kış sonunda yapın.
Eğer bahçenize kara mürver ağacı dikmek istiyorsanız rastgele yerlerden ve kişilerden değil, size gerçek kara mürver türü olduğu garantisini verecek güvenilir yerlerden almanız iyi olur. Zira pekçok kültivarları vardır ve hepsi aynı özellikte değildir. Ayrıca kara mürver olmayan farklı mürver türleri de var.
Fidan üretimi
Tohumundan yetiştirecekseniz bilmeniz gereken şey tohumlarının sonbaharda ya da en geç kış ortasında ekme gerekliliğidir. Çünkü mürver tohumlarının ilkbaharda çimlenebilmesi önceden en az iki ay kış üşümesine maruz kalmasına bağlıdır.
Çelikle kara mürver üretiminde üç basit yöntem şunlar:
İlkbahar ve yaz aylarında ortalama 25cm uzunlukta dallarını ya suda bekleterek ya da direkt toprağa dikerek köklendirebilirsiniz (yarı olgun dal çeliği). Üçüncü yöntem olgun dal çeliği, bunun zamanı ise sonbahar sonu ile kış sonu arası dönemdir. Yine ortalama 25cm dallarından alın ve direkt olarak toprağa dikin. Dalın üçte ikisi toprak altında kalmalı. İlkbaharda yavaş yavaş köklenir ve filizlenerek gelişmeye devam ederler.
Problemleri
Saksıda yetiştirilen mürver ağaçlarında kök çürümesi baş gösterebilir. Sebep killi toprak, su ve yüksek sıcak havanın bir arada olmasıdır (bu şartlarda bir virüs köklere etki eder). Önlem olarak yaz boyunca sulamaları sadece gecenin en serin saatlerinde yapmak ve çok sıcak günlerde saksısının güneşten ısınmamasını sağlamak işe yarar.
Kara mürverlerde en büyük problem kuşların meyvelerini yiyip tüketmesidir. Balık ağlarıyla korumaya alabilir ya da sadece meyve salkımlarına basit yapılı pencere tüllerinden torbacıklar yapıp geçirebilirsiniz.
Mürver şurubu gerçekten çok lezzetli. Sırf bunun için bile yetiştirmeye değer. Ayrıca benim göz attığım birkaç makalede mürver ekstresi içeren sambucol vb. ilaçların gribin iyileşme süresini 2-3 güne indirdiğini iddia ediyorlardı. Denemek lazım.
Tavsiyeniz tohumla üretmek mi yoksa çelikten üretmek mi? İlk yatırım maliyeti konusunda fikir vermeniz mümkün müdür? Türkiye’de bu ürünleri işleme merkezi var mıdır? 1 dönüme ne kadar ekim yapılabilir? Tohum veya fide nereden elde edilebilir?
***
Her yolla çoğaltılabilir. Fark etmez. Diğer sorularınıza cevabım yok. Bilmiyorum.
Mürver yetiştiriciliği bilginize teşekkür ederim. Fideleri bu yıl ekeceğim. Benim arayışım sanbocusnigra siyah mürver. Ürünleri ve üretim hakkında kitapçık var mı?
***
benim o top çalışmalarım yok. Başkaları yapmış mıdır bilmiyorum.
Mürver ağacının -20 derecelere kadar yerlerde yetiştirilebileceğini söylemişsiniz ama bazı kışları -30’ları bulan Sivas’ta da çok yerde mürver ağacı yetiştiğini gördüm.
***
İsmail Bey uyarınız için teşekkür ederim. Tekrar araştırdım. Yaygın kara mürver denen çeşidin dayanıklılığını yazmışım. Ama -34C ve hatta -37C derecelere kadar dayanıklı çeşitleri de varmış. Yazı içinde gereken değişikliği yaptım.
Tohumla çoğaltmada melezlenmiş ürün çıkma olasılığı nedir? Diğer bitkilerden veya olası cüce mürverden tozlanmışsa üretilen üründe sorun olur mu?
***
Çevresinde, yakınında başka tür mürver varsa ve polenleri karışıyorsa elbette o şekilde oluşmuş tohumlardan gelişecek fidanlarda melezlik olabilir. Ayrıca özel kültivar çeşitleri eğer tohumdan yetiştirirseniz yeni fidanlar genellikle biraz farklı özellikler gösterir. Bu iki konuda şüpheleriniz varsa en iyisi çelikle üretim yolunu seçin.
Ürün açısından bilgim yok. Burada bitkileri yetiştirme konularına değiniyorum. Ürün alma amaçlı yetiştirilen türlerinin ürünlerinin nitelikleri (ilaç gibi kullanımları vesaire) benim alanım değil. O konularda sadece kısa bilgi veriyorum o kadar. Yani hangi bitkinin ne gibi kullanımları olduğu gibi kısa bilgiler.
Karamürver ağacının bütün türlerinde mi meyveleri olgun safhasında pişirme yöntemiyle tüketilir? Evimizin önünde duran ağacı yöresel adıyla bilirken karamürver olduğunu pandemiyle öğrenmiş olduk. Büyüklerimizin bizler büyürken dediği meyvesinin zehirli olduğu, yemememiz gerektiği.. Bizde bulunan bu ağacın meyvelerinin kullanılıp kullanılamayacağını öğrenmek istiyorum.
***
Uzmanlarından öğrenmedikçe hiçbir şekilde kullanmamanızı tavsiye ederim. Bilgi kaynaklarında meyveleri çiğken zehirleyici olduğu yazılı. Ama öldürücü değilmiş. Yine de uzak durmak lazım. Bir de yapraklarından çay yapılması var ki bir hayli riskli. Hangi türden ne kadar miktarda yaprak ne kadar suda nasıl demlenir iyice bilmeden yapmak, içmek fena halde hastalık yapabilir. Günümüzde şifalı bitki çaylarından zehirlenme vakalarını haber bültenlerinden sık sık duyuyoruz. Böyle şeylerden şifa aramayalım. Sanki mevsime göre meyveleri sebzeleri gerektiği gibi değerlendiriyoruz da onlar eksik kalmıştı. Pandemiye de en ufak bir faydaları yok. Tek çaresi aşı olmak.
Kara mürver bitkisinin kuru meyve olarak ağaç başına ve dekar başına verimi kaç kilodur?
***
Bilmiyorum.
Ben de 3 yıl önce mürver fidesi ektim ama çiçeklerini döküyor, meyve vermiyor. Bursa yakınında ulu dağın eteklerinde oturuyorum.
***
Daha güçlenmesi lazım. Ne kadar çok dallı olursa o kadar güçlenir ve sonra meyve vermeme sorunu kalmaz.