Aspir

Tarım bitkilerinden aspir öncelikle bitkisel yağ üretiminde, sonra yemcilikte büyük değer taşır. Bilimsel adı Carthamus tinctorius olup Papatyagiller familyasındandır. Tarım bitkileri için pek elverişli olmayan topraklarda ve yaz kuraklığı olan yerlerde iyi yetişir. Bazı yerlerde ayçiçeği yerine artık aspir yetiştiriciliğine geçilmiştir.

Aspir bitkisi, Carthamus tinctorius

Özellikleri

Aspir (Carthamus tinctorius) birkaç aylık ömürlüdür. Kış ve ilkbahar aylarında gelişir, yazın çiçek açar, sonra tohum verir ve ölürler. Sağlam dallı küçük çalı tarzında gelişir. Boyu yetiştiği yerin şartlarına göre 30cm ile 1.5m arasında değişir. Ticari açıdan iyi verim uzun boylu ve çok dallı gelişmesine bağlıdır. Dikenli ve dikensiz çeşitleri var. Çiçek rengi çeşitlerine göre kırmızı, turuncu ve sarıdır. Yeni hibritleri daha iyi ürün verir. Üzerinde çalışmalar devam ediyor.

Yetiştiriciliği daha çok çekirdekleri içindir (genellikle bitkisel yağ amacıyla). Ama çiçekleri de işe yarar. Mesela safran gibi gıda boyasıdır. Zaten bu özelliğinden ötürü aspirin bir adı da yalancı safrandır. Süs bitkisi gibi yetiştirenler de var. Susuz bahçe konseptine tam uygundur. Ayrıca çiçekleri çiçek kurutma için elverişlidir. Yağ çıkarılan çekirdeklerinden geri kalan küspe ve bitkinin yeşil aksamı hayvan yemi olarak kullanılır.

Gelişim özelliği

Aspir tohumdan yetiştiğinde önce dalsızdır. Bolca yapraklanarak ve güçlü bir kazık kök toprağın derinlerine göndererek gelişir. Yapraklar rozet gibi çevreye dağınıktır. Gündüz süresi artarken (ilkbahar ortasından itibaren) çiçeklenmek amacıyla merkezden terminal yani “son gelişim” çiçek dalı uzatmaya başlar. Yetiştiği yerin özelliğine göre terminal dal birkaç yan dal verebilir. Doğru bakım ve doğru yetiştiricilikte, ticari önem taşıyan aspir çeşitleri çok fazla dallanır ve çok fazla çiçek açar. Verdiği tüm yan dallar uçlarından çiçek tablası geliştirir. Her bir tabla içinde 15 ile 180 tane arasında mini çiçekler bir arada açar. Sonra çiçeklerden çekirdekler oluşur. Çekirdekler olgunlaştığında bitki ölür.

Kökleri güçlüce toprağın 2m’ye yakın derinlerine iner. Fakat her zaman olmaz. Serin dönem gelişim süresi uzun olmalıdır ki çiçek açacağı zamana kadar kökler yeterince gelişim gösterebilsin.

Çiçek ve çekirdek verimi

Aspir çekirdekleri ayçiçeği çekirdeklerine çok benzer ama üç misli daha küçüktür. Bu çekirdeklerin güvercin ve papağan yemi olarak kullanımı yaygındır. Gerçi daha çok yağ amacıyla yetiştiriciliğini yaparlar.

Carthamus tinctorius aspir bitkisi deve dikeni tarzında çiçek açar. Çiçekler (çiçek tablası) ortalama ceviz kadardır. Çeşitlerine göre ve yetiştirme şartlarına göre tabla büyüklüğü cevizden küçük de olabilir büyük de olabilir. Çekirdek sayısının çok, iriliğinin ve yağ oranının da yeterli olması bilinçli yetiştiriciliğine bağlıdır. Yani güçlü gelişim önemlidir. Güçlü gelişim ise toprağın derinliklerine gidecek olan kazık kökün en geç ilkbahar ortasına kadar yeterince güçlenmesine bağlıdır. Ve doğru zamanda tohum ekimi sayesinde fideler çok güçlü gelişirse daha fazla dallanmaları, çiçek tablalarının daha fazla çiçek/çekirdek üretecek kadar büyük olması mümkündür.

Aspir yetiştiriciliği

Yaz yağışlısı iklimi sevmez. Tuzlu topraklara uyumludur. Yoğun killi olmayan her tip toprakta sorunsuz gelişir. Kış soğukları -7’yi geçmeyen yerlerde en iyi verim alınır. Buralarda tohum ekimi sonbaharda yapılır. Diğer yerlerde tohumlar kış sonu veya ilkbaharın ilk günlerinde, 4C dereceden daha fazla soğuk olmayan günler geldiği zaman acilen ekilmelidir.

Aspir tohumu ekiminden önce toprağın derinden işlenecek şekilde iki defa sürülmesi, ikincisinde gübrelenmesi gerekiyor. Gübre olarak potasyum oranı düşük, azot ve fosfor oranı yüksek gübreler tavsiye edilir. Tohumlar 2-3cm derine ekilmelidir. Dalsız olarak sırf rozet yaprak gelişimi sürekli devam eder. ilkbahar ortasında veya sonuna doğru çiçek dalı yükselmeye başlar. Yıldan yıla verimin düşmemesi için aynı bir tarlaya iki yıl üst üste aspir ekimi yapılmamalıdır.

Her ne kadar hiç sulama istemese de ticari amaçlı üretimde sulamalar önemlidir. Özellikle ilkbahar ortasından tohum oluşumunun başlangıç dönemine kadar.

Aspir ıslah çalışmaları

Aspir bitkisinin çeşitleri var. Fakat en verimli çeşidi bile henüz yabani bitki statüsündedir diyebiliriz. Aspirlerin henüz ıslahının tam gerçekleşmediğini, ıslah çalışmalarının devam ettiğini göz önünde bulundurmak lazım. Mesela yüzyıllar önce veya bir iki bin yıl kadar önce ayçiçeği çok dallı ve küçük çiçek tablalı idi. Amerika kıtasının yerlilerinin çok eski usul ıslahı sonucunda tek gövde, tek dal halinde gelişip bir tane dev çiçek tablası geliştirir hale gelmiş. Aspir bitkisinde de benzeri gelişimin sağlanması mümkün olabilir. Eğer başarırlarsa çiçek tablası büyüklüğü ayçiçekleri kadar büyük olmaz ama en azından enginarlarınki kadar büyük olması mümkündür.

Islahtaki hedefler

Ürün açısından çiçek tablalarının büyüklüğü, çekirdeklerin ağırlığı ve sayısı, yağ miktarı.. Yetiştiricilik açısından mükemmel verim için gerekenler ise iklim uyumu, gübre isteği, hastalıklara direnci vesaire. Yani ıslah çalışmaları birçok denemelerle sürdürülür. Ta ki yüksek verimli yeni çeşitlerin hangi iklim şartlarında ve hangi toprakta ne çeşit gübrelerle yetişeceği tam olarak tespit edilsin.

Şimdilik bazı yerlerde çok miktarda üretiminin yapılması, sonuçların tatmin edici olması, iyi kazanç getirmesi yabani formalarda olmalarına rağmen mümkün oluyor. Çok da önem veriliyor. Islah çalışmalarının gerektiği gibi başarıya ulaşması halinde belki de aspir Türkiye şartlarında yetişen bitkisel yağ amaçlı endüstri bitkilerinin en önemlisi olacaktır. Şu an için tüm dünya çapında en çok üretilen bitkisel yağlar, çokluk/önem sırasıyla şunlardır: Palmiye yağı, Hindistancevizi yağı, kanola yağı, soya fasulyesi yağı ve ayçiçeği yağı (Wikipedia).

Yazar: Erdal Yüksel

Kategori: Sebze - Bostan - Tarla

Etiketler: | | |


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın:

Sorunuz cevabımla birlikte 1 saat veya en geç 24 saat içinde burada görünür olacaktır. Lütfen ara sıra kontrol edin. Hiç görünmüyorsa akıllı telefonunuzda önbellek temizliği yapmalısınız.